|
|
||
| Modern Türklük Araştırmaları
Dergisi (2005), 2(1):52-67 Telif Hakkı © 2005 Ankara Üniversitesi Mak. # 5 |
Journal of Modern Turkish Studies
(2005), 2(1):52-67 Copyright © 2005 Ankara University Art. # 5 |
|
|
|
||
|
Özbek Türkçesinde olumsuz yapıda kullanılan fiiller AYNUR
ÖZ ÖZCAN ÖZET Birleşim değeri sentaktik ve semantik anlamda diğer sözcüklerle bağlanma özelliği ve potansiyeli olarak tanımlanabilir. Bu konu dil bilimin güncel konularından biri olmuştur. Birleşim değeri, önceleri fiiller açısından incelendiği için çalışmalar genellikle bu sözcük türü üzerine yoğunlaşmıştır. Özbek Türkçesinde fillerde olumluluk ve olumsuzluk, önemli bir kategori olarak ele alınmıştır. Genellikle her fiilin olumlu ve olumsuz kullanıldığı bilinmektedir. Özbek Türkçesinde bu kurala uymayan, istisna oluşturan fiiller de bulunmaktadır. Bu çalışmada genellikle olumsuz yapıda kullanılan ärimåq “boşalmak, gitmek, bitmek”, xuşlämåq “hoşuna gitmek”, indämåq “sesini çıkarmak, bir şey demek”, sädå çıqmåq “ses çıkmak”, mensimåq “önemsemek, dikkat etmek”, pisänd qılmåq “önemsemek, dikkat etmek”, oñmåq “iyi olmak, gelişmek”, yålçimåq “yeterli derecede bir şey sağlanmak, kanmak” ve yolätmåq “yaklaştırmak” fiilleri, birleşim değerleri açısından değerlendirilmiştir. Olumsuz yapıda kullanılan bu fiiller, bir veya iki birleşim değerine sahiptir. Bunun yanında üç birleşim değerine sahip olan olumsuz şekilde kullanılan fiil de vardır. Olumsuz yapıda kullanılan bu fiillerin bir kısmı, anlamlarını tamamlayabilmek için bir katılana, bir kısmı iki katılana, diğer bir kısmı üç katılana ihtiyaç duyar. Olumsuz yapıda kullanılan fiiller içinde eş anlamlı olanlar da vardır. Eş anlamlı fiillerden indämåq, sädå çıqmåq ve mensimåq, pisänd qılmåq aynı birleşim değerine sahiptir. Sadece olumsuz yapıda kullanılan indämåq ve sädå çıqmåq fiillerini olumlu şekilde kullanan yazarlar olsa da bu, yaygın bir durum olmayıp üslûp özelliğidir. ANAHTAR SÖZCÜKLER Özbek Türkçesi, birleşim değeri, olumsuz fiiller, katılan (Alındığı tarih 15 November 2004) |
The verbs used in negative forms in Uzbek Turkish AYNUR ÖZ ÖZCAN ABSTRACT Valency may be defined as the potential that a word possesses for combining with other words both syntactically and semantically. Valency is one of the actual subjects of the linguistics. As valency has been investigated from the perspective of verb before, the studies generally have focused on this lexical category. The affirmation and negation status of the verbs have been taken as important category in Uzbek Turkish. Generally, it is known that, the verbs are used in positive and also negative forms. There are some exceptions, which are not following these rules in Uzbek Turkish. In this article, the verbs which are generally in negative forms such as ärimåq “evacuate, finish”, xuşlämåq “to like”, indämåq “tell something, give voice”, sädå çıqmåq “to hear voice”, mensimåq “to consider (someone/something) important, take attention”, pisänd qılmåq “to consider (someone/something) important, take attention”, oñmåq “to be good, to improve”, yålçimåq “to be provided / fulfilled in sufficient” and yolätmåq “get them closer” have been evaluated from the perspective of their valencies. These verbs used in negative forms have got one or two valencies. Besides of these, there is a trivalent verb, which is being used in negative form also. Some of the verbs used in negative forms require one participant; some of them require two participants to complete their meanings. One of them requires three participants to complete their meaning. There are some synonymous verbs that are used in negative forms also. The synonymous verbs indämåq, sädå çıqmåq and mensimåq, pisänd qılmåq have got same valencies. There are some authors who are using indämåq and sädå çıqmåq in positive form although they are used normally in negative form, this is not common case, but it is stylistic pecularity. KEY WORDS Uzbek Turkish, valency, negative verbs, participant (Received November
15 2004) |
|
|
|
 |
|
