Modern Türklük Araştırmaları Dergisi/Journal of Modern Turkish Studies (2005), 2:68-113

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2005), 2(1):68-113
Telif Hakkı © 2005 Ankara Üniversitesi
Mak. # 6
Journal of Modern Turkish Studies (2005), 2(1):68-113
Copyright © 2005 Ankara University
Art. # 6

Kırgız Türkçesinde Algısal Delile Dayalılık*

FİLİZ KILIÇ
Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

ÖZET

Delile dayalılık konuşucu veya anlatı kahramanının, önermenin doğruluk değeri hakkında tavır alırken bunun için öne süreceği delilin kaynağına işaret etmesi, bilgisinin kaynağını sezdirmesidir. Algısal delile dayalılıkta bilginin kaynağı konuşucu veya anlatı kahramanının algılaması, farkına varması, sezmesi, hissetmesidir. Kırgız Türkçesinde algısal delile dayalılığın dilbilgisel işaretleyicileri başlıca, çekim işaretleyicileri {-ıp, -ıptır, -gan} ve ek-fiil parçacıkları (eken, tura, turbaybı) olmak üzere iki türlüdür. Ayrıca bunları destekleyici fonksiyonda parçacıklar (da, go vb.) ve sözlüksel araçlar da (körsö, karasa vb.) algısal delile dayalılığın ifadesinde görev üstlenirler. Algıya temel teşkil eden deliller esasen duyusal deliller ve idrakî deliller olmak üzere ikiye ayrılabilir. Delile dayalılığın gösterici işlevi algısal delile dayalılıkla doğrudan bağlantı içindedir. Bu bağlantı gösterici işlevin çıkarımsal delile dayalılık ve naklî delile dayalılık ile olan bağlantısından çok daha belirgindir. {-sa} şart işaretleyicisiyle çekimlenmiş algıyı mümkün kılan hareket, idrak ve değişim fiilleriyle başlayıp, çoklukla çekim işaretleyicileri ve ek-fiil parçacıklarıyla işaretlenerek devam eden algısal delile dayalılık Kırgız Türkçesinde yaygın bir kullanım bulmaktadır. Kırgız Türkçesinde algısal delile dayalılık ifadelerinin şüphe-soru ve tahmin-varsayım kipliklerine değişmesinde da, go gibi parçacıklarla, okşoyt, kıyazı, körünöt gibi kiplik kelimeleri büyük rol oynar. Algısal delile dayalılık ifadeleri belirli bağlam ilişkileri içinde hayret, hayranlık yüklü hayret, hayıflanma, alay gibi başka yan anlamlar da sunarlar.

ANAHTAR SÖZCÜKLER

Kırgız Türkçesi, kiplik, bilgi kipliği, delile dayalılık, algısal delile dayalılık

(Alındığı tarih 25 Aralık 2004)
(Gözden geçirildiği tarih 30 Ocak 2005)
(Kabul edildiği tarih 5 Şubat 2005)
(E-Yayın tarihi 14 Mart 2005)

Yazışma:
Yazışma Adresi: Filiz Kılıç, Dr., Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi. Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü. 06100 Sıhhiye, Ankara . TÜRKİYE. E-posta: fkilic@dialup.ankara.edu.tr

*Bu makale yazarın Kırgız Türkçesinde Bilgi Kipliği: Delile Dayananların Diğer Bilgi Kiplikleriyle İlişkisi (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, 2004 Ankara) başlıklı yayımlanmamış doktora tezinden hazırlanmıştır.

Perceptive Evidentiality in Kirghiz Turkish*

FİLİZ KILIÇ
Ankara University, Faculty of Letters

ABSTRACT

Evidentiality, when the speaker or protagonist determines his/herself attitude about the truth-value of the proposition, is the indicating of the source of the evidence and the identification the source of the knowledge on which he/she bases the truth-value of that proposition. Also, the source of knowledge in perceptive evidentiality is the speaker’s or the protagonist’s perception, consciousness, and feeling. In Kirghiz Turkish the basic grammatical markers of perceptive evidentiality are inflectional markers {-ıp, -ıptır, -gan} and copula particles (eken, tura, turbaybı). Additionally, some enclitic particles (da, go etc.) and lexical tools (körsö, karasa etc.) also function as perceptive evidential expressions. The perceptive evidentials can be divided in to two as sensory evidences and cognitive evidences. Deictic function of evidentiality is directly related to perceptive evidentiality. This relation is clearer than inferential and reportive evidentiality. There is a prevalent usage in Kirghiz Turkish in which perceptive evidentiality is indicated by beginning with verbs of movement, cognition and change conjugated with the conditional marker that enable the perception, and generally by continuing with the inflectional markers and copula particles. In Kirghiz Turkish da, go enclitic particles and modal words like okşoyt, kıyazı, körünöt have an important part in changing perceptive evidential expressions to dubitative and presumptive modality. In some contextual relations perceptive evidential expressions give some other semantic connotations like mirativity, admirativity, irony to the sentence.

KEY WORDS

Kirghiz Turkish, modality, epistemic modality, evidentiality, perceptive evidentiality

(Received December 25 2004)
(Revised January 30 2005)
(Accepted February 5 2005)
(Published Online March 14 2005)

Correspondence:
Address for correspondence: Filiz Kılıç, Dr., Ankara University, Faculty of Letters. Department of Modrn Turkish Dialects and Literature. 06100 Sıhhiye, Ankara . TÜRKİYE. E-mail: fkilic@dialup.ankara.edu.tr

* This article prepared from the doctorate thesis of the author: Epistemic Modality in Kirghiz Turkish: The Relation to Other Epistemic Modalities of Evidentials . Ankara University, Social Sciences Institute, Department of Modern Turkish Dialects and Literature, 2004 Ankara.


Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2005), 2(1):68-113 Telif Hakkı © 2005 Ankara Üniversitesi Mak. # 6		Journal of Modern Turkish Studies (2005), 2(1):68-113 Copyright © 2005 Ankara University Art. # 6

Kırgız Türkçesinde Algısal Delile Dayalılık* FİLİZ KILIÇ Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ÖZET Delile dayalılık konuşucu veya anlatı kahramanının, önermenin doğruluk değeri hakkında tavır alırken bunun için öne süreceği delilin kaynağına işaret etmesi, bilgisinin kaynağını sezdirmesidir. Algısal delile dayalılıkta bilginin kaynağı konuşucu veya anlatı kahramanının algılaması, farkına varması, sezmesi, hissetmesidir. Kırgız Türkçesinde algısal delile dayalılığın dilbilgisel işaretleyicileri başlıca, çekim işaretleyicileri {-ıp, -ıptır, -gan} ve ek-fiil parçacıkları (eken, tura, turbaybı) olmak üzere iki türlüdür. Ayrıca bunları destekleyici fonksiyonda parçacıklar (da, go vb.) ve sözlüksel araçlar da (körsö, karasa vb.) algısal delile dayalılığın ifadesinde görev üstlenirler. Algıya temel teşkil eden deliller esasen duyusal deliller ve idrakî deliller olmak üzere ikiye ayrılabilir. Delile dayalılığın gösterici işlevi algısal delile dayalılıkla doğrudan bağlantı içindedir. Bu bağlantı gösterici işlevin çıkarımsal delile dayalılık ve naklî delile dayalılık ile olan bağlantısından çok daha belirgindir. {-sa} şart işaretleyicisiyle çekimlenmiş algıyı mümkün kılan hareket, idrak ve değişim fiilleriyle başlayıp, çoklukla çekim işaretleyicileri ve ek-fiil parçacıklarıyla işaretlenerek devam eden algısal delile dayalılık Kırgız Türkçesinde yaygın bir kullanım bulmaktadır. Kırgız Türkçesinde algısal delile dayalılık ifadelerinin şüphe-soru ve tahmin-varsayım kipliklerine değişmesinde da, go gibi parçacıklarla, okşoyt, kıyazı, körünöt gibi kiplik kelimeleri büyük rol oynar. Algısal delile dayalılık ifadeleri belirli bağlam ilişkileri içinde hayret, hayranlık yüklü hayret, hayıflanma, alay gibi başka yan anlamlar da sunarlar. ANAHTAR SÖZCÜKLER Kırgız Türkçesi, kiplik, bilgi kipliği, delile dayalılık, algısal delile dayalılık (Alındığı tarih 25 Aralık 2004) (Gözden geçirildiği tarih 30 Ocak 2005) (Kabul edildiği tarih 5 Şubat 2005) (E-Yayın tarihi 14 Mart 2005) Yazışma: Yazışma Adresi: Filiz Kılıç, Dr., Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi. Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü. 06100 Sıhhiye, Ankara . TÜRKİYE. E-posta: fkilic@dialup.ankara.edu.tr Bu makale yazarın Kırgız Türkçesinde Bilgi Kipliği: Delile Dayananların Diğer Bilgi Kiplikleriyle İlişkisi* (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, 2004 Ankara) başlıklı yayımlanmamış doktora tezinden hazırlanmıştır.		Perceptive Evidentiality in Kirghiz Turkish* FİLİZ KILIÇ Ankara University, Faculty of Letters ABSTRACT Evidentiality, when the speaker or protagonist determines his/herself attitude about the truth-value of the proposition, is the indicating of the source of the evidence and the identification the source of the knowledge on which he/she bases the truth-value of that proposition. Also, the source of knowledge in perceptive evidentiality is the speaker’s or the protagonist’s perception, consciousness, and feeling. In Kirghiz Turkish the basic grammatical markers of perceptive evidentiality are inflectional markers {-ıp, -ıptır, -gan} and copula particles (eken, tura, turbaybı). Additionally, some enclitic particles (da, go etc.) and lexical tools (körsö, karasa etc.) also function as perceptive evidential expressions. The perceptive evidentials can be divided in to two as sensory evidences and cognitive evidences. Deictic function of evidentiality is directly related to perceptive evidentiality. This relation is clearer than inferential and reportive evidentiality. There is a prevalent usage in Kirghiz Turkish in which perceptive evidentiality is indicated by beginning with verbs of movement, cognition and change conjugated with the conditional marker that enable the perception, and generally by continuing with the inflectional markers and copula particles. In Kirghiz Turkish da, go enclitic particles and modal words like okşoyt, kıyazı, körünöt have an important part in changing perceptive evidential expressions to dubitative and presumptive modality. In some contextual relations perceptive evidential expressions give some other semantic connotations like mirativity, admirativity, irony to the sentence. KEY WORDS Kirghiz Turkish, modality, epistemic modality, evidentiality, perceptive evidentiality (Received December 25 2004) (Revised January 30 2005) (Accepted February 5 2005) (Published Online March 14 2005) Correspondence: Address for correspondence: Filiz Kılıç, Dr., Ankara University, Faculty of Letters. Department of Modrn Turkish Dialects and Literature. 06100 Sıhhiye, Ankara . TÜRKİYE. E-mail: fkilic@dialup.ankara.edu.tr * This article prepared from the doctorate thesis of the author: Epistemic Modality in Kirghiz Turkish: The Relation to Other Epistemic Modalities of Evidentials . Ankara University, Social Sciences Institute, Department of Modern Turkish Dialects and Literature, 2004 Ankara.