Modern Türklük Araştırmaları Dergisi/Journal of Modern Turkish Studies (2005), 2/3:71-83, Art. # 40

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2005), 2/3:71-83
Telif Hakkı © 2005 Ankara Üniversitesi
Mak. # 40
Journal of Modern Turkish Studies (2005), 2/3:71-83
Copyright © 2005 Ankara University
Art. # 40

İsmail Gaspıralı ve Tatar Toplumunda Yenileşme Hareketi (19. yy. sonu – 20. yy. başı)

RAVİL EMİRHANOV
Tataristan Bilimler Akademisi, Tarih Enstitüsü

ÖZET

İsmail Gaspıralı'nın eğitimci, yayıncı, yazar, gazeteci ve millî hareket fikriyatçısı olarak yürüttüğü faaliyetlere bakmadan Rusya'da Türk-Tatar yenilenmesini ve ruhî değişimini anlamak imkânsızdır. Gaspıralı'nın çıkardığı Tercüman gazetesi, yayılma sahası, içeriği, millî ve dinî meselelerle eğitim konusuna cesaret ve mes'uliyetle yaklaşması ile kendi devri için Rusya'daki Türk halklarını ruhî ve fikrî bakımdan birleştirici bir güç olmuştur. Gaspıralı'nın yenilenme konusundaki diğer büyük faaliyeti, ceditçilik hareketindeki rolü, özellikle de cedidî mektep için mücadelesi ve bu mücadeleyi yönetmesidir. İsmail Bey Gaspıralı, Tatarların yükselişini İslâm talimi, Rus ve Avrupa bilimi ile örülen, ana dilinde faaliyet gösteren mahsus bilim ocaklarıyla bağlantılı görür, bu yüzden durup dinlenmeksizin Türk-Tatar kültürünü Batı etkisiyle güçlendirmeye gayret eder, millî medeniyetin gereklerini, menfaatlerini merkeze oturtup akıldan çıkarmayarak Avrupa tarzındaki fennin, dünyevî bilimin ve sanatın aktif olarak propagandasını yapar. Faaliyetleri ve fikirleri bütün yönleriyle türlü biçimlerde değerlendiriliyor olsa da İsmail Gaspıralı 20. yy. başındaki Tatar rönesansının lokomotifi vazifesini görmüştür.

ANAHTAR SÖZCÜKLER

İsmail Gaspıralı, Tercüman, Tatar ceditçiliği, Kazan, Bahçesaray, yenilenme, aydınlanma

(Alındığı tarih 15 Nisan 2003)
(Kabul edildiği tarih 20 Eylül 2004)
(E-Yayın tarihi 27 Eylül 2005)

Yazışma:
Yazışma Adresi: Ravil Emirhanov, Doç.Dr., Akademiya Nauk Respublika Tatarstana, İnstitut istorii (İİ ANT), 420503, g. Kazan, ul. Kremlevskaya, 9 Tataristan-RF.

.

İsmail Gasprinski and the Tatar National Renaissance from the End of the 19th Century to the 20th Century

RAVİL EMİRHANOV
Tatarstan Academy of Sciences, Institute of History

ABSTRACT

İsmail Gasprinski, as a vanguard of ideas of reforms on the tradional Islamic education system among the Muslims, especially Turco-Tatar peoples in czarist Russia has been known founder of jadid mektebs. He was teacher, journalist, author of many works, and iniator of national ideals among Tatars. Tercüman, becoming untill the 1905 unique media in Russian empire in their native tongue, functioned permanenty for spreading reform ideas of traditional education system as soon as possible and also for Tatars of İdil-Ural region played a key role to emerge and stimulate the idea of secularization in western model religious, social and cultural domains. Tatar national renaissance from the end of 19th century to the beginning of 20th century, main structural aspects of Tatar modernization based on personality and cultural and political activity of Gasprinskii.

KEY WORDS

İsmail Gasprinski, Tercuman, Tatar jadidism, Kazan, Bahcesaray, innovation, secularization

(Received April 15 2003)
(Accepted August 30 2003)
(Published Online September 27 2005)

Correspondence:
Address for correspondence: Ravil Emirhanov, Assoc.Prof.Dr., Akademiya Nauk Respublika Tatarstana, İnstitut istorii (İİ ANT), 420503, g. Kazan, ul. Kremlevskaya, 9 Tataristan-RF


Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2005), 2/3:71-83 Telif Hakkı © 2005 Ankara Üniversitesi Mak. # 40		Journal of Modern Turkish Studies (2005), 2/3:71-83 Copyright © 2005 Ankara University Art. # 40

İsmail Gaspıralı ve Tatar Toplumunda Yenileşme Hareketi (19. yy. sonu – 20. yy. başı) RAVİL EMİRHANOV Tataristan Bilimler Akademisi, Tarih Enstitüsü ÖZET İsmail Gaspıralı'nın eğitimci, yayıncı, yazar, gazeteci ve millî hareket fikriyatçısı olarak yürüttüğü faaliyetlere bakmadan Rusya'da Türk-Tatar yenilenmesini ve ruhî değişimini anlamak imkânsızdır. Gaspıralı'nın çıkardığı Tercüman gazetesi, yayılma sahası, içeriği, millî ve dinî meselelerle eğitim konusuna cesaret ve mes'uliyetle yaklaşması ile kendi devri için Rusya'daki Türk halklarını ruhî ve fikrî bakımdan birleştirici bir güç olmuştur. Gaspıralı'nın yenilenme konusundaki diğer büyük faaliyeti, ceditçilik hareketindeki rolü, özellikle de cedidî mektep için mücadelesi ve bu mücadeleyi yönetmesidir. İsmail Bey Gaspıralı, Tatarların yükselişini İslâm talimi, Rus ve Avrupa bilimi ile örülen, ana dilinde faaliyet gösteren mahsus bilim ocaklarıyla bağlantılı görür, bu yüzden durup dinlenmeksizin Türk-Tatar kültürünü Batı etkisiyle güçlendirmeye gayret eder, millî medeniyetin gereklerini, menfaatlerini merkeze oturtup akıldan çıkarmayarak Avrupa tarzındaki fennin, dünyevî bilimin ve sanatın aktif olarak propagandasını yapar. Faaliyetleri ve fikirleri bütün yönleriyle türlü biçimlerde değerlendiriliyor olsa da İsmail Gaspıralı 20. yy. başındaki Tatar rönesansının lokomotifi vazifesini görmüştür. ANAHTAR SÖZCÜKLER İsmail Gaspıralı, Tercüman, Tatar ceditçiliği, Kazan, Bahçesaray, yenilenme, aydınlanma (Alındığı tarih 15 Nisan 2003) (Kabul edildiği tarih 20 Eylül 2004) (E-Yayın tarihi 27 Eylül 2005) Yazışma: Yazışma Adresi: Ravil Emirhanov, Doç.Dr., Akademiya Nauk Respublika Tatarstana, İnstitut istorii (İİ ANT), 420503, g. Kazan, ul. Kremlevskaya, 9 Tataristan-RF. .		İsmail Gasprinski and the Tatar National Renaissance from the End of the 19th Century to the 20th Century RAVİL EMİRHANOV Tatarstan Academy of Sciences, Institute of History ABSTRACT İsmail Gasprinski, as a vanguard of ideas of reforms on the tradional Islamic education system among the Muslims, especially Turco-Tatar peoples in czarist Russia has been known founder of jadid mektebs. He was teacher, journalist, author of many works, and iniator of national ideals among Tatars. Tercüman, becoming untill the 1905 unique media in Russian empire in their native tongue, functioned permanenty for spreading reform ideas of traditional education system as soon as possible and also for Tatars of İdil-Ural region played a key role to emerge and stimulate the idea of secularization in western model religious, social and cultural domains. Tatar national renaissance from the end of 19th century to the beginning of 20th century, main structural aspects of Tatar modernization based on personality and cultural and political activity of Gasprinskii. KEY WORDS İsmail Gasprinski, Tercuman, Tatar jadidism, Kazan, Bahcesaray, innovation, secularization (Received April 15 2003) (Accepted August 30 2003) (Published Online September 27 2005) Correspondence: Address for correspondence: Ravil Emirhanov, Assoc.Prof.Dr., Akademiya Nauk Respublika Tatarstana, İnstitut istorii (İİ ANT), 420503, g. Kazan, ul. Kremlevskaya, 9 Tataristan-RF