Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2007), 4/3

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2007), 4/3:105-124
Telif Hakkı © 2007 Ankara Üniversitesi
Mak. # 43
Journal of Modern Turkish Studies (2007), 4/2:105-124
Copyright © 2007 Ankara University
Art. # 43

Hakas Ağız Araştırmaları Tarihi Üzerine

GÜLSÜM KİLLİ YILMAZ
Ankara Üniversitesi

ÖZET

18. yüzyıl başlarına kadar indirilebilen Hakas ağız alanı araştırmaları kabaca Sovyet öncesi, Sovyet dönemi ve çağdaş dönem olarak ayrılabilir. Sovyet öncesi çalışmaların çoğu genel olarak Sibirya’nın keşfi için çıkılan bilimsel gezilere katılanların dolaylı olarak dil malzemesini toplaması ile ortaya çıkmıştır. Bunlar çoğunlukla bir kısım söz varlığının derlenmesi şeklindedir. Bunlar, bugün kaybolmuş olan Hakas ağızlarının o dönemdeki durumu ile ilgili önemli veriler sunarlar. Ayrıca Hakas Türkçesinin ağızlarının tarihsel gelişimini de izlemek mümkündür. Sovyet döneminde 1944 yılında Dil Edebîyat ve Tarih Bilimsel Araştırma Enstitüsünün (HakNİYaLİ) kurulması ağız araştırmaları bakımından yeni bir dönemi başlatmıştır. Hakas ağızları Enstitü tarafından Hakasya’nın çeşitli köylerine düzenlenen bilimsel gezilerle köy köy kaydedilmiş, Hakas ağızlarının ağızlarının genel olarak sınırları çizilmeye çalışılmış, geçiş ağızları tespit edilmiştir. Daha çok belirli ağızların, ya da belirli alt ağızların betimlemesinden çalışmalar bilimler adayı tezi olarak savunulmuştur. Ancak bugüne kadar bu eserler yayınlanmamıştır. Hakas ağız alanı çalışmaları giderek söz konusu ağızlarda yer alan ses bilgisi, şekil bilgisi ya da söz varlığı ile ilgili belirli bir özelliğin derinlemesine incelendiği çalışmalar ile devam etmiştir. Teknolojik imkânların da artmasıyla fonetik laboratuvarlarında yapılan deneysel fonetik çalışmaları da Sovyet sonrası dönemin ortalarında ünlü Hakas dilbilimci D.İ. Çankov ile başlamıştır ve günümüzde de daha da gelişerek devam etmektedir. Hakas ağızlarının araştırılmasına duyulan ilgi artarak devam etmektedir. Günümüzde Hakasya ve Hakasya dışında pek çok üniversitede Hakas ağızları ile ilgili çalışmalar sürmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Diyalektoloji, Hakas ağızları araştırmaları, Hakas diyalekt alanı, Sibirya, bilimsel geziler

Alındığı tarih: 7 Mayıs 2007
Yayına kabul edildiği tarih: 2 Haziran 2007
E-yayın tarihi: 2 Ekim 2007

Yazışma:
Yazışma Adresi: Gülsüm Killi YILMAZ, Yrd.Doç.Dr., Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Kuzey-doğu (Saha(Yakut)-Tuva-Hakas-Altay) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları AD– 06100 Sıhhiye ANKARA / TÜRKİYE
E-posta: gulsumkilli@yahoo.com

On the History of Khakas Dialectology

GÜLSÜM KİLLİ YILMAZ
Ankara University

ABSTRACT

The researches of Khakas dialect range is started early in 8th century and approximately departed into pre-Soviet period, Soviet Period and modern period. Most of the studies which are made pre-Soviet period are expeditions for discover the Siberia. These studies generally encapsulate collected vocabulary. They show important data about the situation of Khakas dialects which don’t exist today. By the way it is possible to watch historical development of dialects of Khakas language. In Soviet period 1944 founding Language Literature and History Science Researches Institute a new period have started for dialect researches. Khakas dialects have been recorded village to village by the Institute by making expeditions, general boundaries of Khakas dialects have been tried to line and preipheric dialects have been examined. Studies on specific dialects have been given as doctorate thesis. But these studies haven’t published up to now. Khakas dialect range researches have gone with the studies which examine a phonetic, morphologic or lexicological speciality in details. Increasing of technologic opportunities and experimental studies which is made in phonetic laboratories have started in the middle of post-Soviet period with the famous Khakas linguist D.I. Chankov and today it has been continue. Khakas dialect researches take interest in. Today, studies about Khakas dialects are continuing not only in universities of Khakasia, but in universities and institutes of Russia, America, and Turkey.

KEY WORDS
Dialectology, researches on the Khakas dialects, Khakas dialect area, Siberia, expeditions

Received May 7 2007
Accepted June 2 2007
Published Online September 2 2007

Correspondence:
Address for correspondence :Gülsüm Killi YILMAZ, Assoc.Prof.Dr., Ankara University, Faculty of Letters, Department of Modern Turkish Dialects and Literature 06100. Sihhiye - Ankara. TURKIYE.
E-mail:gulsumkilli@yahoo.com

.


Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2007), 4/3:105-124 Telif Hakkı © 2007 Ankara Üniversitesi Mak. # 43		Journal of Modern Turkish Studies (2007), 4/2:105-124 Copyright © 2007 Ankara University Art. # 43

Hakas Ağız Araştırmaları Tarihi Üzerine GÜLSÜM KİLLİ YILMAZ Ankara Üniversitesi ÖZET 18. yüzyıl başlarına kadar indirilebilen Hakas ağız alanı araştırmaları kabaca Sovyet öncesi, Sovyet dönemi ve çağdaş dönem olarak ayrılabilir. Sovyet öncesi çalışmaların çoğu genel olarak Sibirya’nın keşfi için çıkılan bilimsel gezilere katılanların dolaylı olarak dil malzemesini toplaması ile ortaya çıkmıştır. Bunlar çoğunlukla bir kısım söz varlığının derlenmesi şeklindedir. Bunlar, bugün kaybolmuş olan Hakas ağızlarının o dönemdeki durumu ile ilgili önemli veriler sunarlar. Ayrıca Hakas Türkçesinin ağızlarının tarihsel gelişimini de izlemek mümkündür. Sovyet döneminde 1944 yılında Dil Edebîyat ve Tarih Bilimsel Araştırma Enstitüsünün (HakNİYaLİ) kurulması ağız araştırmaları bakımından yeni bir dönemi başlatmıştır. Hakas ağızları Enstitü tarafından Hakasya’nın çeşitli köylerine düzenlenen bilimsel gezilerle köy köy kaydedilmiş, Hakas ağızlarının ağızlarının genel olarak sınırları çizilmeye çalışılmış, geçiş ağızları tespit edilmiştir. Daha çok belirli ağızların, ya da belirli alt ağızların betimlemesinden çalışmalar bilimler adayı tezi olarak savunulmuştur. Ancak bugüne kadar bu eserler yayınlanmamıştır. Hakas ağız alanı çalışmaları giderek söz konusu ağızlarda yer alan ses bilgisi, şekil bilgisi ya da söz varlığı ile ilgili belirli bir özelliğin derinlemesine incelendiği çalışmalar ile devam etmiştir. Teknolojik imkânların da artmasıyla fonetik laboratuvarlarında yapılan deneysel fonetik çalışmaları da Sovyet sonrası dönemin ortalarında ünlü Hakas dilbilimci D.İ. Çankov ile başlamıştır ve günümüzde de daha da gelişerek devam etmektedir. Hakas ağızlarının araştırılmasına duyulan ilgi artarak devam etmektedir. Günümüzde Hakasya ve Hakasya dışında pek çok üniversitede Hakas ağızları ile ilgili çalışmalar sürmektedir. ANAHTAR SÖZCÜKLER Diyalektoloji, Hakas ağızları araştırmaları, Hakas diyalekt alanı, Sibirya, bilimsel geziler Alındığı tarih: 7 Mayıs 2007 Yayına kabul edildiği tarih: 2 Haziran 2007 E-yayın tarihi: 2 Ekim 2007 Yazışma: Yazışma Adresi: Gülsüm Killi YILMAZ, Yrd.Doç.Dr., Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Kuzey-doğu (Saha(Yakut)-Tuva-Hakas-Altay) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları AD– 06100 Sıhhiye ANKARA / TÜRKİYE E-posta: gulsumkilli@yahoo.com On the History of Khakas Dialectology GÜLSÜM KİLLİ YILMAZ Ankara University ABSTRACT The researches of Khakas dialect range is started early in 8th century and approximately departed into pre-Soviet period, Soviet Period and modern period. Most of the studies which are made pre-Soviet period are expeditions for discover the Siberia. These studies generally encapsulate collected vocabulary. They show important data about the situation of Khakas dialects which don’t exist today. By the way it is possible to watch historical development of dialects of Khakas language. In Soviet period 1944 founding Language Literature and History Science Researches Institute a new period have started for dialect researches. Khakas dialects have been recorded village to village by the Institute by making expeditions, general boundaries of Khakas dialects have been tried to line and preipheric dialects have been examined. Studies on specific dialects have been given as doctorate thesis. But these studies haven’t published up to now. Khakas dialect range researches have gone with the studies which examine a phonetic, morphologic or lexicological speciality in details. Increasing of technologic opportunities and experimental studies which is made in phonetic laboratories have started in the middle of post-Soviet period with the famous Khakas linguist D.I. Chankov and today it has been continue. Khakas dialect researches take interest in. Today, studies about Khakas dialects are continuing not only in universities of Khakasia, but in universities and institutes of Russia, America, and Turkey. KEY WORDS Dialectology, researches on the Khakas dialects, Khakas dialect area, Siberia, expeditions Received May 7 2007 Accepted June 2 2007 Published Online September 2 2007 Correspondence: Address for correspondence :Gülsüm Killi YILMAZ, Assoc.Prof.Dr., Ankara University, Faculty of Letters, Department of Modern Turkish Dialects and Literature 06100. Sihhiye - Ankara. TURKIYE. E-mail:gulsumkilli@yahoo.com .