Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2008), 5/4:143-162

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2008), 5/4:143-162
Telif Hakkı © 2008 Ankara Üniversitesi
DOI: 10.1501/MTAD.5.2008.4.54
Journal of Modern Turkish Studies (2008), 5/4:143-162
Copyright © 2008 Ankara University
DOI: 10.1501/MTAD.5.2008.4.54

Bir Sanat Hamisi Olarak Muhammed Şiban Han ve
Maveraünnehir’deki Kültür Politikası

Semiha ALTIER

ÖZET

Cengiz Han’ın (1155-1227) soyundan gelen konar-göçer Özbekler (veya Şibanîler) (1500-1599) 15. yüzyılın ortalarında Deşt-i Kıpçak’tan yerleşik yaşamın devam ettiği Maveraünnehir’e doğru inmeye başlarlar. Özbeklerin, Timurluların (1370-1506) yaşadığı bölgelere yönelik bir politika izlemeleri bu devletle yoğun bir etkileşime girmelerine neden olur. Özbeklerin ilk siyasî lideri Şiban Han, Timurluların önemli merkezleri Buhara’yı 1500, Semerkant’ı 1501 ve Herat’ı 1507 yılında alarak Timurlu hâkimiyetine son verir. İyi bir eğitim alan, edebiyatın yanı sıra hat, resim ve müzik gibi güzel sanatlarla da ilgilenen Şiban Han, özellikle Hüseyin Baykara (1438-1506) döneminde önemli bir noktaya yükselen Timurluların zengin kültürel yapısının devamlılığını sağlamak ister. Donanımlı bir alt yapı ile yetişen Han, bunun için daha önce Timurlu saraylarında bulunarak bu ortamı deneyimleyen kişilerin tecrübelerinden yararlanır. Böylelikle Timurluların kültür ve sanat ortamı, Maveraünnehir’in “yeni sanat hamisi” Şiban Han’ın bilinçli kültür politikasıyla aralıksız olarak sürdürülür. Bu faaliyetler arasında, tarih ve edebî konulu eserlerin yazılarak resim, tezhip ve ciltleriyle birer sanat eserine dönüştürülmesi, edebî meclislerin düzenlenmesi, Çağatayca’nın etkin bir biçimde kullanılması, çeşitli mimarî eserlerin inşa ettirilmesi, daha önce Timurlu hamiler için çalışan sanatçı ve yazarların himaye edilmesi sayılabilir. Şiban Han’ın 10 yıllık kısa hanlık döneminde yerleştirdiği bu tutum, ardından gelen hanlar tarafından da devam ettirilir ve Özbekler 16. yüzyıl boyunca Orta Asya’nın kültür-sanat hayatında etkin bir rol oynarlar.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Özbekler, Timurlular, Muhammed Şiban Han, Maveraünnehir, Orta Asya’da kültür ve Sanat

Alındığı tarih: 17 Kasım 2007
Yayıma kabul edildiği tarih: 5 Ağustos 2008
E-yayın tarihi: 13 Ocak 2009

Yazışma:
Yazışma Adresi: Semiha ALTIER, Dr., Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, P.K. 17020 Çanakkale. Türkiye.
Tel: 0286 218 00 18/1697
E-posta: semihaaltier@hotmail.com

As an Art Sponsor Muhammad Shaiban Khan (1451-1510)
and his Cultural Policy in Mawarau’n-nahr

Semiha ALTIER

ABSTRACT

In the midst of the 15th century when Uzbeks, living a nomadic and pastoral way of life or Shaibanids) (1500-1599) coming from Chingiz Khans (1155-1227) pedigree, started to move down from Desht-i Kipchak to Mawaraun-nehr (or Transoxania) where settled way of life was pursued. The policy followed by Uzbeks which is towards the regions where Timurids (1370-1506) lived brought along an intense interaction with this state. The first political leader of Uzbeks, Shaiban Khan, captured Bukhara, the most important center of Timurids in 1500, Samarqand in 1501 and Herat 1507; ended the reign of Timurids. He received a good education and interested in calligraphy, art and music as well as literature Shaiban Khan, and ensure sustainability of the rich cultural structure of Timurids that reached a notable level especially in Hussein Baykara’s era (1438-1506). Having a well-equiped background, Khan made use of the experiences of the people who have been to the timurlu palaces to this end. Thus, culture and palace environment of Timurids were sustained fully with the help of the conscious culture policy of Shaiban Khan, the “new art master” of Transoxiana. These activities included formulation of history and literary works and enriching them with art, illumination and binding to make an artistic work in the end, assembling literary meetings, efficiently using Chagatay Turkish, building various architectural works and patronizing of artists and authors previously patronized by Timurid patrons.

This attitude by Shaiban Khan during his 10 years of short rule was maintained by the following Khans and Uzbeks played an efficient role in the culture-art life in the Central Asia in the 16th century.

KEY WORDS
Uzbeks, Timurid, Muhammad Shaiban Khan, Mawaraun-nahr, culture and art in Central Asia

(Received November 17 2008)
(Accepted August 5 2008)
(Published Online January 13 2008)

Correspondence:

Address for correspondence : Semiha ALTIER, Dr., Çanakkale On Sekiz Mart University, Faculty of Science and Lettres, Department of Art History, M.B. 17020 Çanakkale. Türkiye.

E-mail: semihaaltier@hotmail.com


Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2008), 5/4:143-162 Telif Hakkı © 2008 Ankara Üniversitesi DOI: 10.1501/MTAD.5.2008.4.54		Journal of Modern Turkish Studies (2008), 5/4:143-162 Copyright © 2008 Ankara University DOI: 10.1501/MTAD.5.2008.4.54

Bir Sanat Hamisi Olarak Muhammed Şiban Han ve Maveraünnehir’deki Kültür Politikası Semiha ALTIER ÖZET Cengiz Han’ın (1155-1227) soyundan gelen konar-göçer Özbekler (veya Şibanîler) (1500-1599) 15. yüzyılın ortalarında Deşt-i Kıpçak’tan yerleşik yaşamın devam ettiği Maveraünnehir’e doğru inmeye başlarlar. Özbeklerin, Timurluların (1370-1506) yaşadığı bölgelere yönelik bir politika izlemeleri bu devletle yoğun bir etkileşime girmelerine neden olur. Özbeklerin ilk siyasî lideri Şiban Han, Timurluların önemli merkezleri Buhara’yı 1500, Semerkant’ı 1501 ve Herat’ı 1507 yılında alarak Timurlu hâkimiyetine son verir. İyi bir eğitim alan, edebiyatın yanı sıra hat, resim ve müzik gibi güzel sanatlarla da ilgilenen Şiban Han, özellikle Hüseyin Baykara (1438-1506) döneminde önemli bir noktaya yükselen Timurluların zengin kültürel yapısının devamlılığını sağlamak ister. Donanımlı bir alt yapı ile yetişen Han, bunun için daha önce Timurlu saraylarında bulunarak bu ortamı deneyimleyen kişilerin tecrübelerinden yararlanır. Böylelikle Timurluların kültür ve sanat ortamı, Maveraünnehir’in “yeni sanat hamisi” Şiban Han’ın bilinçli kültür politikasıyla aralıksız olarak sürdürülür. Bu faaliyetler arasında, tarih ve edebî konulu eserlerin yazılarak resim, tezhip ve ciltleriyle birer sanat eserine dönüştürülmesi, edebî meclislerin düzenlenmesi, Çağatayca’nın etkin bir biçimde kullanılması, çeşitli mimarî eserlerin inşa ettirilmesi, daha önce Timurlu hamiler için çalışan sanatçı ve yazarların himaye edilmesi sayılabilir. Şiban Han’ın 10 yıllık kısa hanlık döneminde yerleştirdiği bu tutum, ardından gelen hanlar tarafından da devam ettirilir ve Özbekler 16. yüzyıl boyunca Orta Asya’nın kültür-sanat hayatında etkin bir rol oynarlar. ANAHTAR SÖZCÜKLER Özbekler, Timurlular, Muhammed Şiban Han, Maveraünnehir, Orta Asya’da kültür ve Sanat Alındığı tarih: 17 Kasım 2007 Yayıma kabul edildiği tarih: 5 Ağustos 2008 E-yayın tarihi: 13 Ocak 2009 Yazışma: Yazışma Adresi: Semiha ALTIER, Dr., Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, P.K. 17020 Çanakkale. Türkiye. Tel: 0286 218 00 18/1697 E-posta: semihaaltier@hotmail.com As an Art Sponsor Muhammad Shaiban Khan (1451-1510) and his Cultural Policy in Mawarau’n-nahr Semiha ALTIER ABSTRACT In the midst of the 15th century when Uzbeks, living a nomadic and pastoral way of life or Shaibanids) (1500-1599) coming from Chingiz Khans (1155-1227) pedigree, started to move down from Desht-i Kipchak to Mawaraun-nehr (or Transoxania) where settled way of life was pursued. The policy followed by Uzbeks which is towards the regions where Timurids (1370-1506) lived brought along an intense interaction with this state. The first political leader of Uzbeks, Shaiban Khan, captured Bukhara, the most important center of Timurids in 1500, Samarqand in 1501 and Herat 1507; ended the reign of Timurids. He received a good education and interested in calligraphy, art and music as well as literature Shaiban Khan, and ensure sustainability of the rich cultural structure of Timurids that reached a notable level especially in Hussein Baykara’s era (1438-1506). Having a well-equiped background, Khan made use of the experiences of the people who have been to the timurlu palaces to this end. Thus, culture and palace environment of Timurids were sustained fully with the help of the conscious culture policy of Shaiban Khan, the “new art master” of Transoxiana. These activities included formulation of history and literary works and enriching them with art, illumination and binding to make an artistic work in the end, assembling literary meetings, efficiently using Chagatay Turkish, building various architectural works and patronizing of artists and authors previously patronized by Timurid patrons. This attitude by Shaiban Khan during his 10 years of short rule was maintained by the following Khans and Uzbeks played an efficient role in the culture-art life in the Central Asia in the 16th century. KEY WORDS Uzbeks, Timurid, Muhammad Shaiban Khan, Mawaraun-nahr, culture and art in Central Asia (Received November 17 2008) (Accepted August 5 2008) (Published Online January 13 2008) Correspondence: Address for correspondence : Semiha ALTIER, Dr., Çanakkale On Sekiz Mart University, Faculty of Science and Lettres, Department of Art History, M.B. 17020 Çanakkale. Türkiye. E-mail: semihaaltier@hotmail.com