Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/1:91-106

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/1:91-106
Telif Hakkı © 2009 Ankara Üniversitesi
DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.1.9
Journal of Modern Turkish Studies (2009), 6/1:91-106
Copyright © 2009 Ankara University
DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.1.9

15-16. Yüzyıllarda Osmanlı-Azerbaycan İlişkileri Bağlamında Halvetiye Tarikatı

Bilal DEDEYEV
Kafkaz Üniversitesi (Bakü)

ÖZET
Osmanlı devleti ile Azerbaycan’da kurulan devletlerarasında daha öncelerden zaten var olan kültürel ilişki 15. yüzyılda daha da pekiştirilmiştir. Bunun çok sayıda ilim ve sanat erbabının Osmanlı’dan Azerbaycan’a eğitim alma amacıyla gitmeleri ve daha sonralar ise, çeşitli görevler yapmak için Osmanlı devletine dönmeleri şeklinde ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Bu durum, Osmanlı-Azerbaycan kültürel ilişkilerinin, esas itibariyle geniş halk tabakasına inen tarikatlar aracılığıyla olduğunu ortaya koymaktadır. Bu gibi aktif tasavvufî kurumlardan biri de 14. yüzyılın ortalarında Azerbaycan’da ortaya çıkmış olan Halvetiye tarikatı olmuştur. Halvetiye tarikatı, Seyyid Yahya-yı Şirvanî’nin üstün çabaları sayesinde 15. yüzyılın başlarından itibaren önce Anadolu’da, Fatih (1451–1481) döneminde ise, Osmanlı devletinde yayılmaya başlamıştır. II. Bayezid (1481–1512) döneminde Cemalî ailesinden Çelebi Halife tarafından İstanbul’a getirilen Halvetîlik, 16. yüzyılda ise Osmanlı devletinde geniş alanlara yayılmıştır. Sultan Selim (1512–1520) zamanında Halvetiye ile Safevîliğe karşı koyma yönüne gidilmiş; Safeviliğin Osmanlı Devleti’nde etkilerini engellemek maksadıyla Sultan Süleyman (1520–1566) devrinde Seyyid Yahya-yı Şirvanî’nin eserleri istinsah yoluyla çoğaltılmıştır. Ayrıca, 16. yüzyıl sulatanlarından olan III. Murat (1574–1595)’ın da Halvetîlere karşı münasebetinin iyi olduğu bilinmektedir. Safevî Devleti’nin kuruluşundan sonra ise, 16–17. yüzyıllarda Azerbaycan’da tamamıyla ortadan kalkan Halvetiye tarikatı, bu dönemde Osmanlı devletine yerleşebilmiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Osmanlı Devleti, Anadolu, Halvetiye Tarikatı, Seyyid Yahya-yı Şirvanî Bakuvî, Dede Ömer Rûşenî, Çelebi Halife, İbrahim-i Gülşenî, Sinan-ı Erdebilî.

(Alındığı tarih: 25 Eylül 2008)
(Kabul edildiği tarih: 30 Ocak 2009)
E-yayın tarihi: 13 Nisan 2009)

Halvetiye Sect on the Context of Ottoman-Azerbaijani Relations
in 15th and 16th Centuries

Bilal DEDEYEV
Qafqaz University (Bakı)

ABSTRACT
In 15th century cultural relations between Ottoman State and Azerbaijan were strengthened. Many Ottoman scientists and artists visited Azerbaijan for education and returned back to serve their country. This means that cultural relations were improved through sects among the people. One of the active sects was Halveti Sect which founded around the middle of 14th century in Azerbaijan. Halveti Sect began to expand first in Anatolia with endeavors of Seyyid Yahya-yı Shirvani from the beginning of 15th century and in Ottoman State during Fatih Sultan Mehmed’s reign. (1451–1481) Çelebi Halife from Cemali family during Bayezid II reign (1481–1512) brought Halveti Sect, which was expanded all over Ottoman State in 16th century. During Sultan Selim (1512–1520) reign, an opposition occured against Halveti Sect and Safevi Sect. During Sultan Suleyman (1520–1566) reign the works of Seyyid Yahya-yı Shirvani were copied in order to obstruck the effects of Safevi Sect in Ottoman State. It is known that Murat III (1574–1595), a sultan of 16th century, had good relations with Halveti Sect. After the foundation of Safevi State, Halveti Sect was dissappered completely in 16th-17th centuries, and settled in Ottoman State.

KEY WORDS
Ottoman State, Anatolia, Halveti Sect, Seyyid Yahya-yı Şirvani Bakuvi, Dede Omar Ruşeni, Çelebi Halife, İbrahim-i Gulsheni, Sinan-ı Erdebili.

(Received September 25 2008)
(Accepted January 30 2009)
(Published Online April 13 2009)

Yazışma/Correspondence:
Yazışma Adresi/Address for correspondence : Dr., Qafqaz Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi Bölümü, Bakü/Azerbaycan.
Tel: +994 505 18 28 05; E-posta: bdedeyev@qafqaz.edu.az


Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/1:91-106 Telif Hakkı © 2009 Ankara Üniversitesi DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.1.9		Journal of Modern Turkish Studies (2009), 6/1:91-106 Copyright © 2009 Ankara University DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.1.9

15-16. Yüzyıllarda Osmanlı-Azerbaycan İlişkileri Bağlamında Halvetiye Tarikatı Bilal DEDEYEV Kafkaz Üniversitesi (Bakü) ÖZET Osmanlı devleti ile Azerbaycan’da kurulan devletlerarasında daha öncelerden zaten var olan kültürel ilişki 15. yüzyılda daha da pekiştirilmiştir. Bunun çok sayıda ilim ve sanat erbabının Osmanlı’dan Azerbaycan’a eğitim alma amacıyla gitmeleri ve daha sonralar ise, çeşitli görevler yapmak için Osmanlı devletine dönmeleri şeklinde ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Bu durum, Osmanlı-Azerbaycan kültürel ilişkilerinin, esas itibariyle geniş halk tabakasına inen tarikatlar aracılığıyla olduğunu ortaya koymaktadır. Bu gibi aktif tasavvufî kurumlardan biri de 14. yüzyılın ortalarında Azerbaycan’da ortaya çıkmış olan Halvetiye tarikatı olmuştur. Halvetiye tarikatı, Seyyid Yahya-yı Şirvanî’nin üstün çabaları sayesinde 15. yüzyılın başlarından itibaren önce Anadolu’da, Fatih (1451–1481) döneminde ise, Osmanlı devletinde yayılmaya başlamıştır. II. Bayezid (1481–1512) döneminde Cemalî ailesinden Çelebi Halife tarafından İstanbul’a getirilen Halvetîlik, 16. yüzyılda ise Osmanlı devletinde geniş alanlara yayılmıştır. Sultan Selim (1512–1520) zamanında Halvetiye ile Safevîliğe karşı koyma yönüne gidilmiş; Safeviliğin Osmanlı Devleti’nde etkilerini engellemek maksadıyla Sultan Süleyman (1520–1566) devrinde Seyyid Yahya-yı Şirvanî’nin eserleri istinsah yoluyla çoğaltılmıştır. Ayrıca, 16. yüzyıl sulatanlarından olan III. Murat (1574–1595)’ın da Halvetîlere karşı münasebetinin iyi olduğu bilinmektedir. Safevî Devleti’nin kuruluşundan sonra ise, 16–17. yüzyıllarda Azerbaycan’da tamamıyla ortadan kalkan Halvetiye tarikatı, bu dönemde Osmanlı devletine yerleşebilmiştir. ANAHTAR SÖZCÜKLER Osmanlı Devleti, Anadolu, Halvetiye Tarikatı, Seyyid Yahya-yı Şirvanî Bakuvî, Dede Ömer Rûşenî, Çelebi Halife, İbrahim-i Gülşenî, Sinan-ı Erdebilî. (Alındığı tarih: 25 Eylül 2008) (Kabul edildiği tarih: 30 Ocak 2009) E-yayın tarihi: 13 Nisan 2009) Halvetiye Sect on the Context of Ottoman-Azerbaijani Relations in 15th and 16th Centuries Bilal DEDEYEV Qafqaz University (Bakı) ABSTRACT In 15th century cultural relations between Ottoman State and Azerbaijan were strengthened. Many Ottoman scientists and artists visited Azerbaijan for education and returned back to serve their country. This means that cultural relations were improved through sects among the people. One of the active sects was Halveti Sect which founded around the middle of 14th century in Azerbaijan. Halveti Sect began to expand first in Anatolia with endeavors of Seyyid Yahya-yı Shirvani from the beginning of 15th century and in Ottoman State during Fatih Sultan Mehmed’s reign. (1451–1481) Çelebi Halife from Cemali family during Bayezid II reign (1481–1512) brought Halveti Sect, which was expanded all over Ottoman State in 16th century. During Sultan Selim (1512–1520) reign, an opposition occured against Halveti Sect and Safevi Sect. During Sultan Suleyman (1520–1566) reign the works of Seyyid Yahya-yı Shirvani were copied in order to obstruck the effects of Safevi Sect in Ottoman State. It is known that Murat III (1574–1595), a sultan of 16th century, had good relations with Halveti Sect. After the foundation of Safevi State, Halveti Sect was dissappered completely in 16th-17th centuries, and settled in Ottoman State. KEY WORDS Ottoman State, Anatolia, Halveti Sect, Seyyid Yahya-yı Şirvani Bakuvi, Dede Omar Ruşeni, Çelebi Halife, İbrahim-i Gulsheni, Sinan-ı Erdebili. (Received September 25 2008) (Accepted January 30 2009) (Published Online April 13 2009) Yazışma/Correspondence: Yazışma Adresi/Address for correspondence : Dr., Qafqaz Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi Bölümü, Bakü/Azerbaycan. Tel: +994 505 18 28 05; E-posta: bdedeyev@qafqaz.edu.az