Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/2:40-55

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/2:40-55
Telif Hakkı © 2009 Ankara Üniversitesi
DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.2.19
Journal of Modern Turkish Studies (2009), 6/2:40-55
Copyright © 2009 Ankara University
DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.2.19

Kırgız ve Türkmen Türkçelerinde Atçılık Terminolojisi

Gülzura CUMAKUNOVA
Ankara

ÖZET

At, göçebe hayat sürdüren Türk halklarının maddî ve manevî kültürünün her zaman ayrılmaz bir parçası olmuştur. At onların günlük hayatlarında gıda malzemesi, giyecek, derisinden döşemeler ve deri eşyaların yapımı için malzeme olarak, ayrıca ticarî alış veriş, toplumsal ve malî düzenlenmelerin, ulaşımın önemli aracı olarak kullanıldığı görülüyorsa, sanat ve edebiyat alanında da halk yaratıcılığının birçok yönünün meydana getirilmesine büyük ilham kaynağı olmuştur. Kırgızların “Manas” destanı başta olan onlarca epik destanlarında at tiplemesi baş kahramanların ayrılmaz parçası olarak geçer. Kırgızların önemli destanların biri olan “Kurmanbek” destanında baş kahramanın babası ile zıtlaşması, savaşta yenilgiye uğraması ve ölümü de Türkmen Ahal Tekin cinsinden gelen bir at (Teke Coomart Teltoru at) nedeniyle olduğu gösterilir. Kırgızlar ile Türkmenler, Türk Dünyasının en eski halkları olarak dillerinde atçılık terminolojisi ile ilgili hayli yüksek bir çok ortaklık sergiliyorlar. Onların söz varlıklarındaki bu ortaklık hayvancılık terminolojisi de önemli kısmını oluşturan Türkçenin genel temelinden kaynaklanır. Bu unsurlar altında ortak kelimeler, sabit ve değişen kelime kalıpları, deyimler ve atasözleri anlaşılır. Aynı zamanda Kırgızca ve Türkmence arasında, onların taşıyıcıların yaşadıkları bölgelerin coğrafî ve iklim özellikleri, yaşam tarzı, gelenekler, inanç unsurları gibi ekstralingüistik faktörler ve dil ayrıcalıklarından kaynaklanan birçok farklılıklar da söz konusu. Makalede bu ve konuyla ilgili başka ayrıntılar Türkiye Türkçesi esasında Türkmen ve Kırgız Türkçelerinin dil ve edebiyat malzemelerinin karşılaştırmasıyla ilk defa ortaya koyulacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kırgızca, Türkmence, atçılık terminolojisi, dil ve edebiyat malzemeleri, destan, deyimler, atasözleri.

Alındığı tarih: 10 Mayıs 2009
E-yayın tarihi: 31 Temmuz 2009

Yazışma: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü 06100 Sıhhiye- Ankara.
E-posta: gulzura@yahoo.com

Terminology of horse-breeding in Turkmen and Kyrghyz Turkish

Gulzura CUMAKUNOVA
Ankara

A horse for Turkish peoples, who carried on nomad life, was considered a part and parcel of their material and cultural values. If in daily round it was assigned with special place as a source of food products, clothes, different kinds of domestic utensils, as well as means of barter in exchanges of commodities, as a means of conveyance also, in art and literature horse serve as source of inspiration for many work of national creations. Kyrgyz who has got numerous epic art at the head of epos “Manas”, image of horse is integral part of image main heroes. Epos “Kurmanbek” one of major epos of Kyrgyz, a quarrel with father, defeat and death of main hero springed from a horse Ahaltekin race (Teke Jomart Teltorat). Kyrgyz and Turkmen as old nations of Turkish World, have fairly big number of common names concerning terminology of horse-breeding. The common character of vocabulary is a result of community of basic words, in which terminology of horse-breeding considers one of basic elements also. Under this elements meant words, free and stable expressions, idioms and proverbs. At the same time among Kyrgyz and Turkmen Turkish there are a lot of differences, associated with an extralanguage factors, as a peculiarity climatic conditions, specific character mode of life, traditions, religious prejudices, purely language differences also. In the article all this and other moments horse-breeding terminology in first times will bring to light and present on the basis lexical and semantic analysis numerous linguistic and literary materials Kyrgyz and Turkmen peoples.

KEY WORDS
Kyrgyz Turkish, Turkmen Turkish, terminology of horse-breeding, linguistic and literary materials.

(Received May 10 2009)
(Published Online July 31 2009)

Correspondence:
Address for correspondence : Ankara University, Faculty of Letters, Department of Modern Turkish Dialects and Literature, 06100 Sıhhiye- Ankara.
E-posta: gulzura@yahoo.com


Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/2:40-55 Telif Hakkı © 2009 Ankara Üniversitesi DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.2.19		Journal of Modern Turkish Studies (2009), 6/2:40-55 Copyright © 2009 Ankara University DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.2.19

Kırgız ve Türkmen Türkçelerinde Atçılık Terminolojisi Gülzura CUMAKUNOVA Ankara ÖZET At, göçebe hayat sürdüren Türk halklarının maddî ve manevî kültürünün her zaman ayrılmaz bir parçası olmuştur. At onların günlük hayatlarında gıda malzemesi, giyecek, derisinden döşemeler ve deri eşyaların yapımı için malzeme olarak, ayrıca ticarî alış veriş, toplumsal ve malî düzenlenmelerin, ulaşımın önemli aracı olarak kullanıldığı görülüyorsa, sanat ve edebiyat alanında da halk yaratıcılığının birçok yönünün meydana getirilmesine büyük ilham kaynağı olmuştur. Kırgızların “Manas” destanı başta olan onlarca epik destanlarında at tiplemesi baş kahramanların ayrılmaz parçası olarak geçer. Kırgızların önemli destanların biri olan “Kurmanbek” destanında baş kahramanın babası ile zıtlaşması, savaşta yenilgiye uğraması ve ölümü de Türkmen Ahal Tekin cinsinden gelen bir at (Teke Coomart Teltoru at) nedeniyle olduğu gösterilir. Kırgızlar ile Türkmenler, Türk Dünyasının en eski halkları olarak dillerinde atçılık terminolojisi ile ilgili hayli yüksek bir çok ortaklık sergiliyorlar. Onların söz varlıklarındaki bu ortaklık hayvancılık terminolojisi de önemli kısmını oluşturan Türkçenin genel temelinden kaynaklanır. Bu unsurlar altında ortak kelimeler, sabit ve değişen kelime kalıpları, deyimler ve atasözleri anlaşılır. Aynı zamanda Kırgızca ve Türkmence arasında, onların taşıyıcıların yaşadıkları bölgelerin coğrafî ve iklim özellikleri, yaşam tarzı, gelenekler, inanç unsurları gibi ekstralingüistik faktörler ve dil ayrıcalıklarından kaynaklanan birçok farklılıklar da söz konusu. Makalede bu ve konuyla ilgili başka ayrıntılar Türkiye Türkçesi esasında Türkmen ve Kırgız Türkçelerinin dil ve edebiyat malzemelerinin karşılaştırmasıyla ilk defa ortaya koyulacaktır. ANAHTAR SÖZCÜKLER Kırgızca, Türkmence, atçılık terminolojisi, dil ve edebiyat malzemeleri, destan, deyimler, atasözleri. Alındığı tarih: 10 Mayıs 2009 E-yayın tarihi: 31 Temmuz 2009 Yazışma: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü 06100 Sıhhiye- Ankara. E-posta: gulzura@yahoo.com Terminology of horse-breeding in Turkmen and Kyrghyz Turkish Gulzura CUMAKUNOVA Ankara A horse for Turkish peoples, who carried on nomad life, was considered a part and parcel of their material and cultural values. If in daily round it was assigned with special place as a source of food products, clothes, different kinds of domestic utensils, as well as means of barter in exchanges of commodities, as a means of conveyance also, in art and literature horse serve as source of inspiration for many work of national creations. Kyrgyz who has got numerous epic art at the head of epos “Manas”, image of horse is integral part of image main heroes. Epos “Kurmanbek” one of major epos of Kyrgyz, a quarrel with father, defeat and death of main hero springed from a horse Ahaltekin race (Teke Jomart Teltorat). Kyrgyz and Turkmen as old nations of Turkish World, have fairly big number of common names concerning terminology of horse-breeding. The common character of vocabulary is a result of community of basic words, in which terminology of horse-breeding considers one of basic elements also. Under this elements meant words, free and stable expressions, idioms and proverbs. At the same time among Kyrgyz and Turkmen Turkish there are a lot of differences, associated with an extralanguage factors, as a peculiarity climatic conditions, specific character mode of life, traditions, religious prejudices, purely language differences also. In the article all this and other moments horse-breeding terminology in first times will bring to light and present on the basis lexical and semantic analysis numerous linguistic and literary materials Kyrgyz and Turkmen peoples. KEY WORDS Kyrgyz Turkish, Turkmen Turkish, terminology of horse-breeding, linguistic and literary materials. (Received May 10 2009) (Published Online July 31 2009) Correspondence: Address for correspondence : Ankara University, Faculty of Letters, Department of Modern Turkish Dialects and Literature, 06100 Sıhhiye- Ankara. E-posta: gulzura@yahoo.com