Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/2:98-116

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/2:98-116
Telif Hakkı © 2009 Ankara Üniversitesi
DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.2.23
Journal of Modern Turkish Studies (2009), 6/2:98-116
Copyright © 2009 Ankara University
DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.2.23

Şemsettin Sami’nin Canlandırılmasını Önerdiği Doğu Türkçesi Kelimeleri ve Eski Kelimeler Üzerine

Deniz ABİK
Adana

ÖZET

Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî önsözünde, Anadolu Türkçesinde ihmal edilmiş ve unutulmuş, doğu Türkçesinde kullanılan Türkçe kelimelerin gerekli ve değerli olanlarının toplanması arzusunu dile getirir. Ancak, Arapça ve Farsça gösterişli kelimeleri bırakarak ulus aşkıyla bunları tercih edecek kişilerin azlığı, buna karşı muhaliflerin çokluğu dolayısıyla böyle bir işten kısmen uzak durmak zorunda kaldığını belirtir.
Bu açıklamaya rağmen sözlüğün maddeleri değerlendirildiğinde, “ihyası arzu olunur” açıklaması ile maddebaşı yapılan kelimeler görülür. Ş. Sami, Kamus-ı Türkî’de Doğu Türkçesinde olup da Anadolu’da unutulmuş kelimelerden bazılarının canlandırılmasını önerir. Yazıda, bu kelimelerden bir kısmı incelenmiş, sınıflandırılmış, değerlendirmeler yapılmıştır. Bundan başka sözlükte Çağatayca kaydıyla verilen kelimeler ile kökenbilgisi doğu Türkçesi ile verilen kelimeler de incelenmiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, Çağatayca, Doğu Türkçesi, Eski kelime

Alındığı tarih: 30 Haziran 2008
E-yayın tarihi: 31 Temmuz 2009

Yazışma: Prof.Dr., Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Eski Türk Dili Anabilim Dalı, 01330 Balçalı / Adana
E-posta: denabik@cu.edu.tr

On the old words and the Eastern Turkish words which are suggested to be revived by Şemsettin Sami

Deniz ABİK
Adana

In the foreword of Kamus-ı Türkî, Şemsettin Sami expresses his desire to collect the necessary and valuable Turkish words, which have been neglected and forgotten in Anatolian Turkish, are used in eastern Turkish. However, he indicates that the scarcity of number of people, who prefer to use Turkish words with the love of nation, abandon using Arabic and Persian flashy words. On the other hand he expresses that he is partly forced to stay away from using Turkish words since the opposing abundance against this kind of usage of Turkish words is many.
Despite this explanation, when the articles of the dictionary are examined, words can be seen, which are title of the article with the explanation “ihyası arzu olunur (desired revival)”. In Kamus–ı Türkî Ş. Sami suggests reviving some of the words, which have been forgotten in Anatolian, are found in eastern Turkish. In this study, some of these words are examined, classified and assessed. In addition to this, there are two groups of words which are examined in the dictionary: The first group of words are on condition that they are from the Chagatay language. The second group of words, which their ethymology are given with eastern Turkish.
KEY WORDS
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, Chagatay Turkish, Eastern Turkish, Old Word.

(Received June 30 2008)
(Published Online July 31 2009)

Correspondence:
Address for correspondence :Prof.Dr., Çukurova University, Faculty of Letters and Science, Department of Turkish Language and Literature, 01330 Balçalı / Adana
E-posta: denabik@cu.edu.tr


Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2009), 6/2:98-116 Telif Hakkı © 2009 Ankara Üniversitesi DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.2.23		Journal of Modern Turkish Studies (2009), 6/2:98-116 Copyright © 2009 Ankara University DOI: 10.1501/MTAD.6.2009.2.23

Şemsettin Sami’nin Canlandırılmasını Önerdiği Doğu Türkçesi Kelimeleri ve Eski Kelimeler Üzerine Deniz ABİK Adana ÖZET Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî önsözünde, Anadolu Türkçesinde ihmal edilmiş ve unutulmuş, doğu Türkçesinde kullanılan Türkçe kelimelerin gerekli ve değerli olanlarının toplanması arzusunu dile getirir. Ancak, Arapça ve Farsça gösterişli kelimeleri bırakarak ulus aşkıyla bunları tercih edecek kişilerin azlığı, buna karşı muhaliflerin çokluğu dolayısıyla böyle bir işten kısmen uzak durmak zorunda kaldığını belirtir. Bu açıklamaya rağmen sözlüğün maddeleri değerlendirildiğinde, “ihyası arzu olunur” açıklaması ile maddebaşı yapılan kelimeler görülür. Ş. Sami, Kamus-ı Türkî’de Doğu Türkçesinde olup da Anadolu’da unutulmuş kelimelerden bazılarının canlandırılmasını önerir. Yazıda, bu kelimelerden bir kısmı incelenmiş, sınıflandırılmış, değerlendirmeler yapılmıştır. Bundan başka sözlükte Çağatayca kaydıyla verilen kelimeler ile kökenbilgisi doğu Türkçesi ile verilen kelimeler de incelenmiştir. ANAHTAR SÖZCÜKLER Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, Çağatayca, Doğu Türkçesi, Eski kelime Alındığı tarih: 30 Haziran 2008 E-yayın tarihi: 31 Temmuz 2009 Yazışma: Prof.Dr., Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Eski Türk Dili Anabilim Dalı, 01330 Balçalı / Adana E-posta: denabik@cu.edu.tr On the old words and the Eastern Turkish words which are suggested to be revived by Şemsettin Sami Deniz ABİK Adana In the foreword of Kamus-ı Türkî, Şemsettin Sami expresses his desire to collect the necessary and valuable Turkish words, which have been neglected and forgotten in Anatolian Turkish, are used in eastern Turkish. However, he indicates that the scarcity of number of people, who prefer to use Turkish words with the love of nation, abandon using Arabic and Persian flashy words. On the other hand he expresses that he is partly forced to stay away from using Turkish words since the opposing abundance against this kind of usage of Turkish words is many. Despite this explanation, when the articles of the dictionary are examined, words can be seen, which are title of the article with the explanation “ihyası arzu olunur (desired revival)”. In Kamus–ı Türkî Ş. Sami suggests reviving some of the words, which have been forgotten in Anatolian, are found in eastern Turkish. In this study, some of these words are examined, classified and assessed. In addition to this, there are two groups of words which are examined in the dictionary: The first group of words are on condition that they are from the Chagatay language. The second group of words, which their ethymology are given with eastern Turkish. KEY WORDS Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî, Chagatay Turkish, Eastern Turkish, Old Word. (Received June 30 2008) (Published Online July 31 2009) Correspondence: Address for correspondence :Prof.Dr., Çukurova University, Faculty of Letters and Science, Department of Turkish Language and Literature, 01330 Balçalı / Adana E-posta: denabik@cu.edu.tr