Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2010), 7/1:121-140

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2010), 7/1:121-140
Telif Hakkı © 2010 Ankara Üniversitesi
DOI: 10.1501/MTAD.7.2010.1.9
Journal of Modern Turkish Studies (2010), 7/1:121-140
Copyright © 2010 Ankara University
DOI: 10.1501/MTAD.7.2010.1.9

Türk Dilinde Ahlâkî Sapma Sözleri

Özen Yaylagül
Samsun

ÖZET

Ahlâkî sapma sözleri, bir toplumun sosyal yapısı hakkında bilgi veren sözlerdir. Ahlâkî değerler, belli bir toplumun belli bir döneminde benimsenmiş ve kişilerin uymak zorunda oldukları kişisel ve toplumsal davranış biçimleri ve kurallarını anlatan toplumsal olgulardır. Dolayısıyla ahlâkî sapma sözleri toplumca benimsenmiş davranış biçimleri ve kurallardan sapmayı anlatan sözlerdir. Bu bildiride, Türk dilindeki ahlâkî sapma sözleri “Yaşam bir yolculuktur” metaforu yoluyla açıklanmaya çalışılmıştır. Çünkü, büyük ölçüde dine bağlı olarak şekillenmiş ahlâk, genellikle soyut kavramlardan oluşur ve bunların anlatımında metaforlar önemli yer tutar. Gerek İslâmiyet’ten önceki metinlerde gerekse İslâm kültürü etkisiyle yazılmış metinlerde yol önemli yer tutmuştur. ETü. yol, oruq “yol”; yol kirtüsi “yol gerçeği”; tözün yol (oruq) “asil yolu” v.b. yürünmesi gereken yol olarak gösterilmişken, İslâmiyet’ten sonra da Allah yolu yürünmesi gereken yol olarak görülür. İyi yaşamın bu genel modelinin bir sonucu olarak, din ve töre emirlerinin çiğnenmesi, yoldan sapmanın bir tipi olarak kavramlaşır. Türk dilinde bunu ifade eden pek çok söz vardır: azmak “azmak, yoldan çıkmak”, yaz- “doğru yoldan çıkmak”, yolsuzlıq “doğru yoldan çıkmışlık, kötülük” gibi.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Moral sapma sözleri, deyim aktarımı, Türk sosyal yapısı, sosyolinguistik, etnosemantik

Alındığı tarih: 20 Ocak 2010
E-yayın tarihi: 26 Nisan 2010

Yazışma:
Yazışma adresi: Özen Yaylagül, Yrd.Doç.Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Kurupelit/SAMSUN.
E-posta:ozeny@omu.edu.tr

Moral Deviation Words in Turkish Language

Özen Yaylagül
Samsun

Moral deviation words are words that give information about social building of a society. Moral merits are social facts that tell social behaviour forms and social rules, and that had been adopted in a certain period of a certain society and persons of the society have to adapt to that rules. On account of moral deviation words are words that tell deviation from rules and behavior forms that had been adopted by the society. In this bulletin, moral deviation words in Turkish language have been tried to be explain by way of that metaphor: “Life is a journey.” Because mores that had been formed dependent on religion on a large scale arises from abstract concepts and metaphors occupy a important place to expression of that concepts. Foundation of a moral life is to have a journey on road of mores. Whether in texts preceding from Islamism or in Islamic texts road have been occupied a important place. While OTu. yol, oruq; yol kirtüsi; tözün yol (oruq) etc. had been pointed out as road in that one have to walking, in after Islamism also, road of Allah have been pointed out as as road in that one have to walking. As a result of general model of good life, to disobey orders of religion and mores conceptualise as a type of deviation from road. There are a lot of words that express in Turkish language: azmak “to go astray, to go out of road”, yaz- “to go out of true road”, yolsuzlıq “unlawful action” etc.

KEY WORDS
Moral deviation words, metaphor, Turkish social building, sociolinguistic, ethnosemantics.

(Received January 20 2010)
(Published Online April 26 2010)

Correspondence:
Address for correspondence : Özen Yaylagül, Assoc.Prof.Dr., Ondokuz Mayis University, Faculty of Science & Letters, Department of Turkish Language and Literature, Kurupelit 55200 Samsun- TÜRKİYE.
E-mail:ozeny@omu.edu.tr


Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2010), 7/1:121-140 Telif Hakkı © 2010 Ankara Üniversitesi DOI: 10.1501/MTAD.7.2010.1.9		Journal of Modern Turkish Studies (2010), 7/1:121-140 Copyright © 2010 Ankara University DOI: 10.1501/MTAD.7.2010.1.9

Türk Dilinde Ahlâkî Sapma Sözleri Özen Yaylagül Samsun ÖZET Ahlâkî sapma sözleri, bir toplumun sosyal yapısı hakkında bilgi veren sözlerdir. Ahlâkî değerler, belli bir toplumun belli bir döneminde benimsenmiş ve kişilerin uymak zorunda oldukları kişisel ve toplumsal davranış biçimleri ve kurallarını anlatan toplumsal olgulardır. Dolayısıyla ahlâkî sapma sözleri toplumca benimsenmiş davranış biçimleri ve kurallardan sapmayı anlatan sözlerdir. Bu bildiride, Türk dilindeki ahlâkî sapma sözleri “Yaşam bir yolculuktur” metaforu yoluyla açıklanmaya çalışılmıştır. Çünkü, büyük ölçüde dine bağlı olarak şekillenmiş ahlâk, genellikle soyut kavramlardan oluşur ve bunların anlatımında metaforlar önemli yer tutar. Gerek İslâmiyet’ten önceki metinlerde gerekse İslâm kültürü etkisiyle yazılmış metinlerde yol önemli yer tutmuştur. ETü. yol, oruq “yol”; yol kirtüsi “yol gerçeği”; tözün yol (oruq) “asil yolu” v.b. yürünmesi gereken yol olarak gösterilmişken, İslâmiyet’ten sonra da Allah yolu yürünmesi gereken yol olarak görülür. İyi yaşamın bu genel modelinin bir sonucu olarak, din ve töre emirlerinin çiğnenmesi, yoldan sapmanın bir tipi olarak kavramlaşır. Türk dilinde bunu ifade eden pek çok söz vardır: azmak “azmak, yoldan çıkmak”, yaz- “doğru yoldan çıkmak”, yolsuzlıq “doğru yoldan çıkmışlık, kötülük” gibi. ANAHTAR SÖZCÜKLER Moral sapma sözleri, deyim aktarımı, Türk sosyal yapısı, sosyolinguistik, etnosemantik Alındığı tarih: 20 Ocak 2010 E-yayın tarihi: 26 Nisan 2010 Yazışma: Yazışma adresi: Özen Yaylagül, Yrd.Doç.Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Kurupelit/SAMSUN. E-posta:ozeny@omu.edu.tr Moral Deviation Words in Turkish Language Özen Yaylagül Samsun Moral deviation words are words that give information about social building of a society. Moral merits are social facts that tell social behaviour forms and social rules, and that had been adopted in a certain period of a certain society and persons of the society have to adapt to that rules. On account of moral deviation words are words that tell deviation from rules and behavior forms that had been adopted by the society. In this bulletin, moral deviation words in Turkish language have been tried to be explain by way of that metaphor: “Life is a journey.” Because mores that had been formed dependent on religion on a large scale arises from abstract concepts and metaphors occupy a important place to expression of that concepts. Foundation of a moral life is to have a journey on road of mores. Whether in texts preceding from Islamism or in Islamic texts road have been occupied a important place. While OTu. yol, oruq; yol kirtüsi; tözün yol (oruq) etc. had been pointed out as road in that one have to walking, in after Islamism also, road of Allah have been pointed out as as road in that one have to walking. As a result of general model of good life, to disobey orders of religion and mores conceptualise as a type of deviation from road. There are a lot of words that express in Turkish language: azmak “to go astray, to go out of road”, yaz- “to go out of true road”, yolsuzlıq “unlawful action” etc. KEY WORDS Moral deviation words, metaphor, Turkish social building, sociolinguistic, ethnosemantics. (Received January 20 2010) (Published Online April 26 2010) Correspondence: Address for correspondence : Özen Yaylagül, Assoc.Prof.Dr., Ondokuz Mayis University, Faculty of Science & Letters, Department of Turkish Language and Literature, Kurupelit 55200 Samsun- TÜRKİYE. E-mail:ozeny@omu.edu.tr