Çıkış Giriş

ÖZET
Üç asırdan daha uzun bir süre Kırım Hanlığı’nda hüküm sürmüş olan Giray hanedanının on beşinci hanı Gâzî Giray Han, Osmanlı - Macar siyasî ilişkileri açısından önem teşkil eden tarihî simalardan biridir. Osmanlı - Avusturya Savaşları esnasında, 1594-1596, 1598 -1599, 1602-1603 yıllarında Gâzî Giray Han kendisine bağlı birliklerle Erdel (Erdély), Yanık (Győr), Temeşvar (Temesvár), Belgrad (Nándofehérvár), Peçuy (Pécs), Varad (Nagyvárad), Sombor (Zombor), Boğdan, Eflâk gibi Macar Krallığı topraklarında bulunmuş ve buralarda gösterdiği kahramanlıklar sayesinde Osmanlı idarecileri nezdinde büyük bir saygınlık kazanmıştır. Gâzî Giray Han, Macaristan seferi esnasında Osmanlı devlet adamlarına sekiz adet mektup göndermiştir. Bir kısmı manzum, bir kısmı mensur olarak yazılan bu mektuplar; Macaristan topraklarında gelişen siyasî olaylar ve hanın bu olaylardaki rolü, savaş meydanlarının tasviri, o yıllarda Macaristan topraklarında gelişen Macar - Osmanlı - Kırım ilişkilerine dair bugüne kadar hiç bilinmeyen yönleri çarpıcı bir dille gözler önüne sermektedir. Gâzî Giray Han’ın bu mektupları tarihî değerlerinin yanı sıra Türk edebiyatı ve dili açısından da büyük önem arz etmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Gâzî Giray Han, Kırım Hanlığı, Osmanlı - Macar ilişkileri, Yanık ve Pápa kaleleri, diplomatik mektup

ABSTRACT
Gazi Giray Khan, the fifteenth Khan of the Giray dynasty ruling Khanate of the Crimea for  more than three centuries is one of the important figures in terms of Ottoman-Hungarian relationships. During the Ottoman-Hungarian wars (1593-1606) Gazi Giray Khan, together with his army, was in Hungarian territories like Erdély, Győr, Temesvar, Nandofehérvar, Pecs, Nagyvarad, Zombor, Moldovia and Wallachia in the years 1594-96, 1598-99, 1602-1603 and because of the heroism he showed he achieved a great reputation in the Ottoman Empire. During his campaign to Hungary he sent eight letters to Ottoman statesmen. It is possible to find important details about the history of Ottomans and Hungarians in these letters, some of which were written in verse and the others in prose forms. Letters convey political events, occuring in Hungarian territories, the role of Khan in this events, the battlefields etc, to our time like a mirror. Through these letters, we find the opportunity to have detailed information of Crimean Khan Gazi Giray’s political importance and the details having been undiscovered till our time about the Hungarian-Ottoman-Crimean relationships in the Hungarian territories in those years. Gazi Giray these letters, as well as historical value in terms of Turkish literature and language is of great importance.

KEY WORDS
Gazi Giray Khan, Crimean Khanate, Ottoman-Hungarian relations, Győr and Pápa castles, diplomatic letter

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ABDULLAHOĞLU H. B. (1932) “Kırım Tarihine Ait Notlar ve Vesikalar- Gazi Giray’ın Mektupları II”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, C. I., S. 3-7, İstanbul.
ABDUVALİYEVA ER, E. (2011) Bora Gazi Giray Han: Hayatı ve Eserleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
AKPINAR, C. (2002) “Kefevî Hüseyin Efendi”, İslâm Ansiklopedisi, C. 25, Ankara.
BİLGE, S. M. (2010) Osmanlı’nın Macaristanı, İstanbul.
BOPLAN, G. L. (2004) Opisaniye Ukrainı, Moskova (Guillaume Le Vasseur de Beauplan, 1660, Description d’Ukranie, Rouen) [Description d'Ukraine, qui sont plusieurs provinces du Royaume de Pologne, contenues depuis les confins de la Moscovie jusques aux limites de la Transilvanie : ensemble leurs moeurs, façons de vivres & de faire la guerre / par le sieur de Beauplan.]
DERDİYOK, İ. Ç. (1997) “Eski Edebiyatımızdan Günümüze Mektuplarda Biçim”, Türk Kültürü, S. 415 (Kasım 1997) Ankara, s. 665-671
ECKHART, F. (2010) Macaristan Tarihi, Çev. İbrahim Kafesoğlu, Ankara.
GERBERŞTEYN, S. (2003) Zapiski o moskovskih delah (Rossiya XVI. b vospominaniya inostrantsev), Smolensk.
HÂLİM GİRAY (1870) Gülbün-i Hânân, İstanbul.
KARAMAN, H., ÇAĞRICI, M., DÖNMEZ, İ. K., (2007) Kur'an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Ankara.
Mecmû’a-i Eş’âr ve Fevâ’id (MEF), v. 38a-39b, Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tahran Koleksiyonu, Yer No. 34 Sü-Tarlan 80/5.
Mecmûa-i Mekâtîb-i Mülûk, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Reisülküttab Koleksiyonu, Yer No. 895.
Mekâtîb-i Selâtîn (MS), v. 23b-28a, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, Yer No. 4292.
SELÂNİKÎ, M. E. Târîh-i Selânikî (TS), v. 221b-224b Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Esad Efendi Koleksiyonu, Yer no. 2259.
SELÂNİKÎ, M. E. (1999) Târîh-i Selânikî (1003-1008/ 1595-1600), haz. M. İPŞİRLİ, C. I, Ankara, 1999.
TRON'KO, P. T., (Red.) (1982) İstoriya gorodov i syol Ukrainskoy SSR: Zakarpatskaya oblast, İn-.t istorii AN USSR-K, Glav. red. Ukrainskoy Sov. Entsiklopedii, T. 7.
VELYAMİNOV-ZERNOV, V. V. (1864) Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar, St. Petersburg.