Çıkış Giriş

ÖZET

Eskiden günümüze kadar süregelen farklı etnik ve kültürlerin bir arada yaşamaları, ticarî ilişkilerinin yanı sıra kültürel ve dinsel etkileşimi de beraberinde getirirken iki-üç dilli sözlüklerin ortaya çıkmasını da sağlamıştır. Kısa bir sürede geniş coğrafyaya yayılan Türklerin, temasta bulundukları uluslar arasında hiç şüphesiz Farslar ve Hintliler gelmektedir. Dolayısıyla Türkçe-Farsça-Türkçe sözlük ve gramer niteliğinde olan eserlerin de sayısı oldukça çoktur. Bunların en önemlilerinden biri de Úaraúoyunlu Muóammed Taúì’nin Ferheng-i Türkì adlı eseridir. Gramer ve Sözlük bölümleri olarak ikiye ayrılan Ferheng-i Türkì Rum, Irak, Kaşgar, Özbek ve Turan lehçelerinin geniş bir söz varlığını kendinde barındırmanın yanı sıra bu beş Türk lehçesinin Eski Türkçeden 18. yüzyıla ve18. yüzyıldan günümüze kadar geçirdiği kimi sözcüksel ve dilbilgisel değişiklikleri ve özellikleri yansıtmaktadır. Bu makalede kısaca Ferheng-i Türkì’de geçen lehçelerin ses bilgisi, biçim bilgisi ile söz varlığına değinilecek ve kısaca, Hindistan’daki Türk tarihi ve varlığı da gözden geçirilmeye çalışılacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Türk Sözlükçülük ve Gramerciliği, Hindistan Sahası Türklük Bilgisi, Ferheng-i Türkì

ABSTRACT

The ongoing coexistence of different  ethnic  and cultures from the past up to the present, bringing with itself trade relations as well as cultural and religious interactions, provided the emergence of bilingual or trilingual dictionaries. By the spread of Turks across a vast geography in a very short span of time, Turks have come into contact doubtlessly with Persians and the Indians; thus the number of Turkish-Persian-Turkish works both in terms of dictionary and grammar is quite high. In this field, One of the most important dictionaries is called “Ferheng-i Türkìof Úaraúoyunlu Muóammed Taúì”. Ferheng-i Türkì divided into two sections of grammar and dictionary consists of Rÿmì, Iraq, Kashgar, Uzbek and Turan dialects with a wide range of vocabulary, in addition to this, it reflects the lexical, linguistic changes and features of these five dialects from the Old Turkish to 18th century and onwards up to the present time. This article briefly studies the phonology, morphology and vocabulary of Turkish dialects, which were already mentioned, in Ferheng-i Türkì, and also it attempts to consider the Turkish history and its presence in India.

KEY WORDS
Turkish lexicography and grammar writing, Turkology in India, Ferheng-i Türkì..

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AKALIN, Mehmet (1998) Tarihî Türk Şiveleri, TKAE Yay./161, 3. Baskı, Ankara.
AKSAN, Doğan (2007) Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) III. Cilt, TDK Yay./439, Ankara.
ATALAY, Besim (1998) Kâşgarlı Mahmud, Divanu Lûgat-it-Türk Tercümesi, I., II., III., IV. C., TDK Yay./523, Ankara.
BAYUR, Y. Hikmet (1987) Hindistan Tarihi, I. Cilt, İlk Çağlardan Gurkanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar (1526), TTK Yay., Ankara.
BİLKAN, Ali Fuad (1998) Hindistan’da Gelişen Türk Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yay./2044, Ankara.
BIYIKTAY, Halis (1991) Timurlular Zamanında Hindistan Türk İmparatorluğu, 3. Baskı, TTK Yay., Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet (2001) Türk Dili Tarihi, II. Cilt, Alfa Yay. 4. Baskı, İstanbul.
CLAUSON, Gerard (1960). Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muóammad Mahdì XÀn, GMS, New Series, London.
CLAUSON, Gerard (1972) An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford.
COURTEILLE, P. de. (1870) Dictionnaire turc-oriental. DestinΨ principalement Ο facilite la lecture des ouvrages de Bâbur, d’Aboul- Gâzi et de Mir-Ali-Chir-NevâΫ, Paris.
DANKOFF, R., KELLY J. (1982-1984-1985) Maómÿd al-KÀşgarí Compendium of the Turkic Dialects (DíwÀn LuγÀt at-Turk) I-II-III. Harvard.
DURAK, Neslihan (2008) ‘‘Hindistan’da Saka, Kuşan ve Akhunlar’’, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri 25-28 Haziran 2007, s. 139-144, TTK Yay., Ankara.
ECKMANN, J. (1996) Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Haz. Osman Fikri SERTKAYA, TDK Yay./635, Ankara.
ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004) Türk Dili Tarihi, Akçağ Yay./603, Ankara.
ERDAL, Marcel (1991) Old Turkic Word Formatin, I-II, Wiesbaden.
GÜLSEVİN, Gürer (2000) Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yay./673, Ankara.
KAÇALİN, Mustafa S. (2011) Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıkları/El-LuàÀtu ‘n-NevÀ’iyye ve ‘l-İstişhÀdÀtu ‘l-CaàÀtÀ’iyye, TDK Yay./1027, Ankara
KARA, Funda (2011) Zebân-ı Türkî (KĆlür-nâme), Fenomen Yay., Erzurum.
LEVIS, Bernard (1958) ‘‘İslâm Devlet Müessese ve Telakkileri Üzerinde Bozkır Ahalisinin Tesiri’’, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, C. II, cüz, 2-4.
MERÇİL, Erdoğan (2007) Gazneliler Devleti Tarihi, 2. Baskı, TTK Yay., Ankara.
PALABIYIK, M. Hanefi (2008) ‘‘Hindistan Tarihinde Gazneli Türk Hâkimiyeti’’, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri 25-28 Haziran 2007, s. 91-127, TTK Yay., Ankara.
RADLOFF, Wilhelm (1893-1911) Versuch eines Wörterbuches der Türk-dialecte (Opıt slovarya tyurskix nareçiy), IV Cilt., Sankt Peters-burg.
RAHİMİ, Musa (2010) KavÀèid-i Türkì, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Ü., SBE, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları ABD.
RAHİMİ, Musa (2010) “19.Yüzyılda İran Sahasında Yazılmış Olan Kavâid-i Türkî Üzerine”, ÇTAS 2010: İran Türkolojisi’nde sunulan bildiri, Ankara Üniversitesi, Ankara.
RAHİMİ, Mousa (Musa) (2013) “Dil Hayâtiyeti Bağlamında Horasan Türklerinin Bugünkü Durumu”, TDİD, XIII/2, (Kış 2013), s. 131-142, EÜ, TDAE, İzmir.
RÄSÄNEN, M. (1969) Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
ROUX, Jean Paul (2008) Büyük Moğolların Tarihi: Babur, Kabalcı Yay. /319, İstanbul. 
SCHÖNIG, Claus (2000) Mongolisch Lehnwörter im Westoghusischen, Harrassowitz, Wiesbaden.
TEKİN, Talat (1995) Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 13, Ankara.
TEKİN, Talat (2000) Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, Ankara.
TENİŞEV, E. R. (1988) Sravnitel’no-istoriçeskaya grammatika tyurkskix yazıkov, morfoloqiya, Moskva
TEZCAN, Mehmet (2006) ‘‘Kuşanlar, Akhunlar ve Eftalitler’’, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri 31 Ekim-1 Kasım 2002, s. 9-56, TTK Yay., Ankara.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1995) Osmanlı Türkçesi Grameri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., 7. Baskı, İstanbul.
TOGAN, Zeki Velidî (1981) Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.