Çıkış Giriş

ÖZET
Kırgız halkı tarih boyunca başından geçirdiği pek çok olayın izlerini şiir, destan, masal, atasözü gibi sözlü halk edebiyatı ürünleri ve oyunlarında yüzyıllardır yaşatarak bugüne kadar getirmiştir. Kırgız oyunları arasında halkın tarihini, yaptığı savaşları, hayata bakışını, görüşlerini en çok içinde barındıranı ordo oyunudur. Yere çizilen büyük bir daire içinde, iki grup hâlinde ve aşıklarla (çükö) oynanan ordo oyununun temel amacı düşmanı yenmenin yollarını ve kendini müdafa etmenin kurallarını göstermektir. Bu nedenle bir savaş oyunu olarak da tanımlanan ordo oyununun yürütülüşünü sıradan kişiler değil, bütün hayatını savaşta geçirmiş, savaşın sırlarını çok iyi bilen kişiler yönetebilirler. Âlet olarak çükö (aşıklar), kan (han), abalak, tompoy ve kalıs’ın  kullanıldığı ve en fazla iki saat süreyle oynanan ordo oyunu, eski Kırgızların savaş taktiğiyle ilgili bir oyunudur. Savaşı kazanmanın bilek gücü ve maharete bağlı olduğu devirlerde her türlü olaya hazır olmak için genç yaşlı bütün Kırgız halkı ordo oyunu oynayarak savaşın sırlarını öğrenmişler, mızrak atma, nişan alma, kılıç vurma vb. maharetleri kazanmışlardır. Dolayısıyla ordo savaşçılar için bir savaş tatbikatı işlevi görmüştür. Ordo oyununun kuruluş şekli ve oynanışı ortada hanın ordasının (karargâhının) yer aldığı, etrafında halkın yuvarlak bir biçimde yerleştiği Kırgız halkının göçebe yaşadığı devirlerdeki köy ve şehir yapılanmasını ve bu şehir için verilen mücadeleyi yansıtmaktadır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kırgız oyunları, ordo oyunu, çükö (aşık), abalak, tompoy.

ABSTRACT

The Kyrgyz folk has brought the traces of many events they had experienced throughout history through the products of verbal folk literature, such as poems, fairy tales, proverb, sagas as well as games. Among the Kyrgyz games, ordo is the one which contains the most of the history of the nation, their wars, their view of life, and their opinions. The main purpose of the ordo game, which is played in a large circle drawn on the ground by two groups with spoons (çükö) is to find the ways to defeat the enemy and show the rules to defend oneself. Therefore, also defined as a war game, the performance of the ordo game cannot be managed by ordinary people but, by ones who spent their whole lives in battles while knowing the secrets of war very well. The ordo game, where çükö (spoons), khan (han), abalak, tompoy and kalıs are used as tools and played for not more than two hours, is a game on the battle tactics of the Kyrgyz in past. In times when the victory was depending on the skills and the physical power, all of the Kyrgyz people, whether young or old, learned the secrets of the war by playing the ordo game in order to be ready for any kind of events; they gained the skills of throwing spear, targeting, hitting with sword and so on. Therefore, ordo functioned as a war game for Warriors. The way of organization and performance of the ordo game reflects the rural and urban structuring of the Kyrgyz people in nomadic era, where the orda (headquarters) of the Khan is placed in the center, surrounded by the people in a circle shape, and the fight for that city.

KEY WORDS
Kyrgyz games, ordo game, çükö (spoons), abalak, tompoy.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABDULLAYEV, Mamatsabır (2011) Ordo: Manastan Kalġan Muras, Шоокум журналы (Şookum dergisi), Ağustos 2011. URL: http://shookum.kg/2011-zhyl/59/1012-ordo-manastan-kalgan-muras.htmlhttp://shookum.kg (28 Aralık 2012).
SARIPBEKOV, Raykul; Muratalı MUKASOV (1996) “Er Töştük”, El adabiyat seriyası, Abdıldacan AKMATALİYEV (red.), 2. tom, Şam basması, Bişkek.
KIRBAŞEV, Keŋeş (1996) “Baġış Mendirman”, El adabiyat seriyası, Abdıldacan AKMATALİYEV (red.), 7. tom, Şam basması, Bişkek.
ANARKULOV, H. (1991) Kırgız El Oyundarı, Bişkek.
AYDARKULOV, K. (1994) Manas Eposundaġı Eldik Oyundar, Bişkek.
MUSAYEV, S., A. AKMATALİYEV (2007) Kırgız destanları 6, Türkiye Türkçesine aktaran: Fikret TÜRKMEN, Şurubu URAİMOVA, Ankara.
SARALAYEV, Marat, Medet BUKUYEV, Sultan MAMBETKALİYEV (1995) Manastan Kalġan Oyundar, Bişkek.
YILDIZ, Naciye (1995) Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller, Ankara.
YUDAHİN, K.K. (1994) Kırgız Sözlüğü, Türkçeye çev.: Abdullah TAYMAS, Ankara.