ÖZET
İran sahasında Türkmen Türkçesinin Yomut, Göklen, Nohur, Teke, Salur ağızları konuşulmaktadır. Türkmen boylarının birbirileriyle ilişkileri, boy mücadeleleri ve yaşadıkları ülkelerin çeşitli siyasal baskıları neticesinde savaşlar ve göçlerle şekillenmiştir. Göklen Türkmenlerinin nüfusunun çoğunluğu, 21 Aralık 1881 tarihinde İran ve Çarlık Rusyası arasında imzalanan Ahal Sınır Antlaşması sonucunda İran sınırları içerisinde kalmıştır. İran'daki Göklen boyu, Kayı ve Bayındır olmak üzere iki alt boydan oluşmakta ve Gülistan ile Horasan Eyaletleri’nde yaşamaktadırlar. Göklenlerin Gülistan Eyaleti’nde yerleşen Bayındır alt boyu, Yomut boyunun Caferbay ve Akatabay, Kanyokmaz ve Garravı-Düyeci alt boyları ile komşudurlar. Gülistan ve Horasan eyaletinde yaşayan Kayı alt boyu ise dağlık arazide yaşamaları dolayısıyla bu etkileşimden uzaktır. Göklen boyunun Kayı ve Bayındır alt boyları arasında yayılma alanlarının yanı sıra tarihȋ ve etnik açıdan da farklı etkileşimlere bağlı olarak fonetik düzeyde dilsel değişiklikler oluşmuştur. -[p]- → -[f]-, [p]- → -[ɸ]- ünsüzdeğişmeleri ile [h] ve [χ] ünsüzlerinin kullanımı etrafında şekillenen bu değişimler Göklen Türkmen ağzının sınıflandırılmasında belirleyici rol oynamaktadır. 

ANAHTAR SÖZCÜKLER
İran Türkmen Ağızları, Göklen ağzı, Bayındır alt ağzı, Kayı altağzı, fonetik değişiklikler.

ABSTRACT
In the area of Iran Yomut, Göklen, Nohur, Teke, Salur dialects of Turkoman Turkish are being spoken. The relationships between Turkoman tribes have taken form according to their tribal fights and the political oppression they had to face in the countries they lived. Most of the Göklen population remained in the territory of Iran according to the Ahal Border Agreement between Iran and Czarist Russia in 21 December 1881. Göklen tribe in Iran consists of two sub-tribes called Kayı and Bayındır living in Gülistan and Horosan. Bayındır tribe which is one of the sub-tribes of Göklens lives in Gülistan and is neighbour to Caferbay and Akatabay, Kanyokmaz and Garravı-Düyeci tribes which are sub-tribes of Yomut tribe. Kayı sub-tribe living in both Gülistan and Horosan are away from this interaction since they live in highland. There have been different phonetical changes in Kayı and Bayındır sub-tribes because of their different diffusion areas and their different historical and ethnical interractions. These changes which include consonant mutations such as --[p]- → -[f]-, [p]- → -[ɸ]-  and the usage of [h] and [x] consonants play a significant role in the classification of Göklen Turkoman dialect.

KEY WORDS
Iran Turkoman Dialect, Göklen dialect, Bayındır sub-dialect, Kayı sub-dialect, phonetical changes.

KAYNAKLAR/BIBLIOGRAPHY

ABDULGAFUR Ahun A., (2003) Türkmeleriŋ Tarıhı, Günbed-i Kavus: İlarman Yayınevi.
ABOTT, K. E., Gozareş-i Sefer-i Konsul Abot be Sevahil-i Bahr- Hazar “Novambr 1847 ta Fevriye 1848”, Farsçaya Çev. Dr. Ahmet SEYD, http://www.tabarestan.info/m-karname/seyf-a/gozaresh-esafar-abott.pdf
AMANSARIYEV, C. (1970), Türkmen Dialektologiyası, Aşgabat.
ANNABERDİYEV, A. (2004) “Mangışlaktan Horasan’a Türkmen Eli”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 153, s.227-239.
ASGERÎ Hânikâh, A. (1995) İrâniyân-ı Türkmen, Tahran: Esâtir Yayınevi.
ATANİYAZOV, S. (1999) “Türkmen Boylarının Geçmişi, Yayılışı, Bugünkü Durumu ve Geleceği”, Bilig, S.10, s.1-30.
ATAYEV, H. (1970) Osvoboditelnoye Dvicenie Turkmen v İrane (1917-1925 gg.), Aşhabad: Ilım.
ATAYEV, H. (1987) (1917-1925) Cunbiş-i Rehâîbahş-ı Türkmenha-yı İran, Çev. SAİD, Tahran: Hizb-i Tûde-yi İran.
BASKAKOV, N. A. (2006) Türk Dillerinin Tarihi-Tipolojik Sesbilimi, Çev. Kenan KOÇ, O. Selim KARACA, İstanbul: Multilingual.
BEHZAD S., AGAHATABAİ S. (2014) "XIX. yüzyılda Türkmenler Hakkında Yazılan Farsça Sefernameler ve Yazılar", Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler Uluslararası Sempozyumu (8-10 Mayıs 2014), Şeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik.
CLAUSON, S. G. (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: At The Clarendon Press.
ERCİLASUN Ahmet Bican, Ziyat AKKOYUNLU (Haz., 2014) Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti't-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERDEM, M. (2001) “Türkmenlerde ‘Tire’ ve ‘Tayfa’ Kavramları”, KÖK Araştırmalar: KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 87-105.
ERGİN, M. (1997) Dede Korkut Kitabı II (İndeks-Gramer), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk dil Kurumu Yayınları.
ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Bayrak Basım / Yayın / Tanıtım.
GALAFASSI, P. (2010) "Locations of Major Turkmen Tribes (16th to 19th Centuries)", http://www.turkotek.com/salon_00132/salon.html (20.05.2015)
GOLİ, E. (1987) Târih-i Siyâsî ve İçtimaî-i Türkmenha, Tahran: İlim.
GORHANÇI, M. (1980) (Savletnizam), Nuhbe-yi Seyfiyye, Tarih-i İran, Tahran
HUDAYDURDIYEV, M. (1992) Häzirki Zaman Türkmen Dili, Fonetika, Aşgabat: Turan-1.
MELGUNOV, G. (1997) Keranaha-yı Cenubi-yi Derya-yı Hazar, Farsçaya Çev. Emir Huşeng EMİNİ, Tahran: Kitabsera.
SÜMER, F. (1992) Oğuzlar (Türkmenler): Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanlar, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
TOPARLI, R. (1988) Mu'înü'l-Mürîd, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat FakültesiYayınları.
ŞÇERBAK, A. M. (1970) Sravnitelnaya Fonetika Tyurkskih Yazıkov, L.
VÁMBÉRY, A. (1991) Seyahat-i Derviş-i Dorugin, Farsçadan Çev. Feth Ali HACENURYAN, Tahran: İlmi ve Ferhengi.
VEYİSOW, V. (2008) Türkmen Diliniŋ Tarıhı, Aşgabat: Türkmen Döwlet Neşiryat Gullugı.
YILDIRIM, Z. (2014) "İran’da Şahsi Kütüphanelerde Bulunan Türkmen El Yazmaları ve Tarihi Belgeleri", Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler Uluslararası Sempozyumu (8-10 Mayıs 2014), Şeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik.
YILDIRIM, Z. (2015) İran Sahası Göklen ve Türkmen Ağızları, Danışman: Prof. Dr. M. ERDEM, Doç. Dr. B. SARIYEV, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi).
ZEBİHİ, M. (1976) Esterabadname, Emirkebir, Tahran.

Kaynak kişi: Gulam Bahşı, Türbet-i Cam