Çıkış Giriş

ÖZET

Türk dilinin ilk sözlüğü olan Divanü Lugati’t-Türk, Türk dili tarihi bakımından olduğu kadar Türk kültür tarihi bakımından da büyük önem taşımaktadır. Çeşitli Türk boylarından derlenmiş bir ağızlar sözlüğü niteliği taşıyan, XI. yüzyıl Türk dünyasının dil, edebiyat, kültür ve sosyal durumu hakkında ilk elden zengin ve özgün bilgiler veren Divanü Lugati’t-Türk’te, Oğuzca başta olmak üzere birçok Türk diyalekt alanı ile ilgili binlerce söz varlığı yer almaktadır. Bu söz varlığı arasında at ve atçılık terminolojisi de eserde önemli bir yer tutmaktadır. At ve atçılığa dair söz varlığı Türk dilinin en eski unsurlarındandır. Türk dilinde atla ilgili söz varlığının ilk örnekleri Köktürk yazıtlarında görülmekte, tarihî Türk lehçelerinde yaygın olarak yer almaktadır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
At, atçılık terminolojisi, Divanü Lugati’t-Türk, söz varlığı, atasözleri.

ABSTRACT

Divanü Lugati’t-Türk, the first dictionary of Turkish language, has an importance in history of Turkish culture such as it’s importance in history of Turkish language. Divanü Lugati’t-Türk, which has characteristics of a dialectological dictionary that is collected from varied Turkish communities and gives various, original information about language, literature, culture and social circumstances of Turkish society in XI. century, contains thousands of vocabulary about many Turkish dialects and especially about Oghuz Turkish. Among these vocabulary, terminology of horse and horse-breeding takes a remarkable place in this book. Terminology about horse and horse-breeding are among the oldest elements of Turkish language. First examples of vocabulary about horse in Turkish language are seen on Köktürk inscriptions and has a common usage in historical Turkish dialects.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AKALIN, Ş. H. (2008) Bin Yıl Önce Bin Yıl Sonra Kâşgarlı Mahmud ve Divanü Lugati’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AKÜN, Ö. F. (2002) “Kâşgarlı Mahmud”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 25, 9-15.
ATALAY, B. (1992) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I-IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
AYVERDİ, İ. (2010), Misalli Büyük Türkçe Sözlük I-III, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
BAŞBUĞ, H. (1986), Aşiretlerimizde At Kültürü, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını.
BİRTEK, F. (1944) Divan-ı Lügat-it-Türk’ten Derlemeler I: En Eski Türk Savları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BROCKELMANN, C. (1928) Mitteltürkischer Wortschats nach Mahmûd al-Kâşgaris Dîvân Lugât at-Türk, Bibliotheca Orientalis Hungarica I, Budapest-Leipzig.
BROCKELMANN, C. (1919) “Mahmud al-Kaschgaris Darstellung der Türkischen Verbalbaus”, Keleti Szemle, XVIII, 29-49.
CAFEROĞLU, A. (1953) “Türk Onomostiğinde At Kültü”. Türkiyat Mecmuası, X, 206-212.
ÇAĞBAYIR, Y. (2007), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük I-V, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
ÇINAR, A. A. (1993), Türklerde At ve Atçılık - Türklerde At ve Ondokuzuncu Yüzyıla Ait Bir Baytarnamede At Kültürü (Yazılı ve Basılı Kaynaklarla Karşılaştırma), İstanbul: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
DANKOFF, R. – J. KELLY (1982-1985) Mahmud al Kaşgari, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Lugat at-Turk). Harvard: Sources of Oriental Languages and Literatures 7.
Divanü Lûgat-it-Türk Dizini (1972) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Divanü Lûgat-it-Türk Özel Sayısı (1972) Türk Dili Dergisi, Sayı 253.
EMİROĞLU, K. – A. YÜKSEL (2009) Yoldaşımız At, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
ERCİLASUN, A. B. (2010) Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
GENÇ, R. (1997) Kâşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını.
GÖKYAY, O. Ş. (1974) “At Üzerine”, I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, Ankara: Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 74-78.
KAÇALİN, M. S. (1994) “Divanü Lûgati’t-Türk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 9, 446-449.
KAŞGARLI, M. (1990) Dîvânü Lûgati’t-Türk, Tıpkıbasım, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
KOÇU, R. E. (1950), “Türk Tarih ve Edebiyatında At”, Tarih Dünyası, Sayı 10.
KÜÇÜK, Salim (2009), “Türk Kültüründe Donlarına Göre Atlara Verilen Adlar ve Nişanları”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8 Fall 2009, 1830-1855.
NALBANT, M. V. (2008) Dîvânü Luġâti’t-Türk Grameri-I İsim. İstanbul: Bilgeoğuz.
OY, A. (1972) Tarih Boyunca Türk Atasözleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
RÁSONYI, L. (1996), Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
SAĞOL, G. (1995), “Tarihî Şivelerde At Donları”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, ed. Emine Gürsoy NASKALİ, İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü, 126-146.
SERTKAYA, O. F. (1995), “Eski Türk Kültüründe At”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü, 25-30.
SÜMER, F. (1983), Türklerde At ve Atçılık, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını.
ŞÇERBAK, A. M. (1995) “At Kelimesi Üzerine Bazı Düşünceler”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, ed. Emine Gürsoy NASKALİ, İstanbul: Türkiye Jokey Kulübü, 31-33.
TUTEL, E. (1998), At ve Atçılık, İstanbul: İletişim Yayınları.
YASİN, Y. (2008) “Kâşgarlı Mahmud’a Göre Türklerde At”, Uluslararası Kâşgarlı Mahmud Sempozyumu 17-19.10.2008, Bildiri Metinleri, ed. Doç.Dr. Muhsin KALKIŞIM, Rize: Rize Üniversitesi Yayınları, 705-715.