Çıkış Giriş

ÖZET

Barındırdığı söz varlığı, biçim bilgisi ve ses bilgisine ait unsurlarıyla oldukça karakteristik bir yapıya sahip olan Çuvaş Türkçesine ilişkin ilgi çekici biçimlerden birisi de mar olumsuzluk edatıdır. Genel Türkçe er-mez ile paralel olan mar edatının dilbilgiselleşmiş bir yapı olarak Çuvaş Türkçesinde çok geniş bir kullanım alanına sahip olduğunu tanıklamaktayız. mar edatı, Çuvaş Türkçesi içerisinde dizim ilişkilerine bağlı olarak, edat vasfını yansıtan çeşitli görevlerde kullanılan bir biçim olmasının yanı sıra, kimi durumlarda da sözcükleşebilmektedir. Bu yazıda öncelikli olarak mar edatının yaygın köken bilimsel çözümlenmesi üzerinde durulacak ve biçimin Çuvaş Türkçesindeki ilk kullanımının tarihlendirilmesi yapılacaktır. Ardından da yapının söz dizimine, fiil çekimi ve işletmesine ilişkin kullanımları ile ne şekilde sözcükleştiği konusu ele alınacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
mar Olumsuzluk Edatı, Sözcükleşme (Leksikalleşme), Dilbilgiselleşme, Söz Varlığı, Söz Dizimi.

ABSTRACT
One of the interesting structures regarding Chuvash Turkish, which has a quite characteristic construction with its features of lexicology, morphology and phonology, is the negation particle mar. We observe that mar particle, which is parallel of er-mez in Common Turkish, has a very broad area of use in Chuvash Turkish as a grammaticalized structure. As well as being a form that is used for various purposes reflecting particle attribute. mar particle, depending on the syntax relationships within Chuvash Turkish, in some cases can lexicalize. In this study, the common etymological analysis of mar preposition will primarily be elaborated and the first usage of the form in Chuvash Turkish will be dated. Then how the form became lexicalized with its uses related to its syntax, conjugation and infinite verb forms will be examined.

KEY WORDS
mar Negation Particle, Lexicalization, Grammaticalization, Vocabulary, Syntax.

KAYNAKLAR / Библиография / BIBLIOGRAPHY

AHUN V. (1986) ula Tuhatĭp Ep İreh, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=T)
ARIKAN İ. (2011) “Çuvaş Türkçesinde Dilbilgiselleşen Bir Fiil: tăr-“, MTAD, 8(2): 36-62.
ARTEMYEV A. (1966) Salampi. Çeboksarı: Çĭvaş ASSR Gosudarstvo İzdatel’stvi. (=SA)
ARTEMYEV A (1972) Sĩmis Iltĭn (Povest) Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=SI)
ARTEMYEV A. (1977) ĭkĭr Hakĩ. Çeboksarı: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=H)
AŞMARİN N. İ. (1898) Materialı dlya İssledovaniya Çuvaşskago Yazıka, Kazan: Tipolitografiya İmperatorskago Universiteta.
AŞMARİN N. İ. (1923) Opıt İssledovaniya Çuvaşskogo Sintaksisa II, Simbirsk
AŞMARİN N. İ. (1994-2000) Slovar Çuvaşskogo Yazıka - Çĭvaş Sĭmahĩsen Kĩneki, 17 Cilt, Çeboksarı: Russika. (=ÇSK).
ATAMANOV G. S.(1960) Yumĭa, Tĩşmĩşe An Ĩnen, Çirlesen Tuhtĭr Patne Kay. Şupaşkar: Çĭvaş ASSR Gosudarstvo İzdatel’stvi. (=YU)
Atĭl-Volga (01.10.2013, http://atal-volga.com/Page.aspx?page=./41305/41326/41415/47178/47179/ 47180) (=AV)
BAKKEN K. (2005) “Lexicalization”, Encylopedia of Language and Linguistics. (Editor Keith Brown) Elsevier, 106-109.
BASKAKOV N. A. (1969) Vvedenie v İzuçeniye Tyurskih Yazıkov, Moskova.
BAYRAM B. (2007) Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük, Konya: Tablet Yayınları.
BAYRAM B. (2010) Çuvaş Türklerinin Kahramanlık Anlatmaları (Alplar), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
BRINTON L.J., CLOSS TRAUGOTT E. (2005) Lexicalization an Language Change. Cambridge: Cambridge University Pres.
CEYLAN E. (1997) Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
COŞKUN V. (2000) Özbek Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DEGTYAREV G. A. (2003), Çĭvaş Çĩlhin ĩnĩlĩk Slovarĩ, I Tom A-P, Şupaşkar: Çĭvaş Patşalĭh Gumanitari Ĭslĭlĭhĩsen İnstituçĩ.
DEMİRCİ K. (2008) “Dilbilgiselleşme Üzerine Bir İnceleme”, Bilig, Sayı 45, 131-146.
DMİTRİEV V. D. (1960) “Dva opisaniya çuvaşey i çuvaşskie slovari vtoroy çetvertı XVIII veka”, Uçenıe Zapiski, XIX, 270-302.
DURMUŞ O. (2009a) Çuvaşçanın Şekil Bilgisi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
DURMUŞ O. (2009b) “Strahlenberg ve İlk Çuvaşça Kelime Listesi”, Gazi TürkiyatDergisi, S. 5. s. 503-511.
ERDAL M. (1993) Die Sprache der Wolgabolgarischen Inschriften, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
ERGİN M. (2000) Türk Dil Bilgisi. 21. Baskı, İstanbul: Bayrak Yayınları.
FEDOTOV M. P. (1963) Sredtsva Vırajeniya Modal'nosti v Çuvaşskom Yazıke, Çeboksarı: Çuvaşknigoizdat.
FEDOTOV M. R. (1996a) Etimologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, C. I-II, Çeboksarı: ÇGİGN.
FEDOTOV M. R. (1996b) Çuvaşskiy Yazık, İstoki Otnoşeniye k Altayskim i Finno-Ugorskim Yazıkam, İstoriçeskaya Grammatika, Çeboksarı: İzdatel’stvo Çuvaşskogo Universiteta.
GORDEYEV D. (2002) Ahhayas-mahhayas: Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (10.10.2013,  http://chuvash.org/lib/haylav/pay/5754.4.html) (=AM)
GORSKİY S. P. (1970) Halhi Çĭvaş Literatura Çĩlhin Sintaksisĩ, Şupaşkar: Çĭvaş ASSR Kĩneke İzdatel’stvi.
GÖKÇE F. (2007) Oğuz Türkçesinde Fiil Birleşmeleri Tarihsel Karşılaştırmalı Bir İnceleme Denemesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
GRİGOROVİÇ V. P. (1769) Soçineniya prinadlejaşçiye k grammatike Çuvaşskogo yazıka, Moskova.
GÜZEL S. (2012) İlpek Mikulayi’nin “Tıvatı Kun” Adlı Eseri Üzerinde Çuvaşça Dil İncelemesi, Giriş-Metin-Dizinler): İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi).
HAKİMZJANOV F. S. (1978) Yazık Épitafiy Voljskih Bulgar, Moskva: İzdatel’stvo Nauka,
HĨVETĨRĨ . (1996) Ulĭp, Çĭvaş Eposĩ, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi.(=U)
HOHENHAUS P. (2005) “Lexicalization and Institutionalization”, Handbook Of Word-Formation (Ed. Pavol Stekauer & Rachelle Lieber). Netherlands: Springer.
HOPPER P. J., Closs TRAUGOTT, E. (2003) Grammaticalization, Cambridge: Cambridge University Press.
İGNAT’EV N. G. (1995) Çĩrçunĩsem-Sĩtpe Üsterekensem, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=ÇİR)
KARAAĞAÇ G. (2013) Anlam (Anlam Bilimi ve İletişim), İstanbul: Kesit.
KASAPOĞLU ÇENGEL H. (2005) Kırgız Türkçesi Grameri, Ankara: Akçağ,
KİBEÇ A. İ. (2001) Ulĭp Tavrĭnni, Şupaşkar (11.10.2013, http://www.lib.cap.ru/pdf/kibech4.pdf) (=UT)
KOÇ K., DOĞAN O. (2004) Kazak Türkçesi Grameri, Ankara Gazi,.
LEHMANN C. (2012) Thoughts on Grammaticalization. Arbeitspapiere des Seminars für Sprachwissenschaft der Universität Erfurt, Second Revesed Edition, Erfurt
LEVİTSKAYA L. S. (1978) İstoriçeskaya Morfologiya Çuvaşskogo Yazıka, Moskva: Akademiya Nauk SSSR İnstitut Yazıkoznaniya.
LEVİTSKAYA L. S. (2005) “Çuvaş Türkçesinde Oğuz Türkçesi Unsurları Var mı?” (Türkçeye Tercümesi: Bülent Bayram), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt VI, Sayı: 1, İzmir.
MİKULAYİ İ. (1953) Tĭvatĭ Kun. Çeboksarı: Ministerstva kul’turı Çuvaşskoy ASSR. (=TK)
MİLLER G. F. (1791) Opisanie treh jivuşçih v Kazanskoy gubernii yazıçeskih naradov, yako to: çeremis çuvaş i votyakov, Sankt-Peterburg:İjdiveniem İmperatorskoy Akademii Nauk.
NİKOLSKİY N. V. (1919) Konspekt Po Grammatike Çuvaşskogo Yazıka, Kazan: Tipo-Litografiya Universiteta.
ÖNER M. (2011) “Türkçede Edatlı (Sentaktik) İsim Çekimi”, Türkçe Yazıları, İstanbul: Kesit Yayınları, s. 31-38.
ÖZMEN M. (1997) “Türkçe’de Değil Kelimesi ve Kullanımları” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1995, Ankara: TDK Yayınları, s.315-368.
ÖZTÜRK R. (1997) Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Ankara: TDK Yayınları
PAVLOV İ. P. (1956) “Deyepriçastiye”, Materialı Po Grammatike Sovremennogo Çuvaşskogo Yazıka I (Morfologiya), Çeboksarı: Çuvaşskoye Gosudarstvennoe izdatel’stvo, s. 240-272
PAVLOV İ. P. (1965) Hal’hi Çĭvaş Literaturĭ Çĩlhi – Morfologi, Şupaşkar: Çĭvaş ASSR Kĩneke İzdatel’stvi.
PRITSAK O. (1959) “Bolgaro-Tschuwaschica”, Ural-Altaische Jahrbücher XXXI, Wiesbaden: Otto Harrossawitz.
RÄSÄNEN M. (1957) Materialien zur Morphologie der Türkischen Sprachen, Helsinki: Studia Orientalia XXI.
RODİONOV V. (2006) Çĭvaş Literaturi, XVIII-XIX Ĩmĩrsem, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩnege İzdatel’stvi.
RÓNA-TAS A. (1982) “The Periodization and Source of Chuvash Literary Language” Chuvash Studies (Ed. A. RÓNA-TAS), Budapeşte, Akademiai Kiado, s. 113-169.
RÓNA-TAS A., BERTA Á. (2011) West Old Turkic -Turkic Loanwords in Hungarian Part II: Lexion L-Z, Conclusions, Apparatus, Wiesbaden: Harrassowits Verlag. (=WOT II)
SERGEYEV L. P. (1988) Kivĩ Çĭvaş ırulĭhĩ, Şupaşkar: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy Universitet.
SERGEYEV L. P. (2004) XVIII Ĩmĩrti Çĭvaş ıruĭhĩn Palĭkĩsem Uçebnik-hrestomati, İ. Ya. Yakovlev Yaçĩllĩ Çĭvaş Patşalĭh Pedagogika Üniversiteçĩ.
SİDOROVA Y. (Derleyen-Hazırlayan) (2004) Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhĩ-Mifsem Legendĭsem, Halapsem, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi (=MLH)
SKVORTSOV M. İ. (1985) Çĭvaşla-Vırĭsla Slovar’/Çuvaşsko-Russkiy Slovar’, Moskva: Russkiy Yazık. (=ÇRS)
STAROSTIN S., DYBO A., MUDRAG O. (2003) Etymological Dictionary of The Altaic Languages. Leiden-Boston: Brill. (=EDAL)
TERENTYEVA O. N. (Derleyen-Hazırlayan) (2007) Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhĩ-Vattisen Sĭmahĩsem, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=VS)
TEKİN T. (1988) Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEKİN, T. (1993) Hunların Dili, Ankara: Doruk Yayınları.
TEKİN, T.; Ölmez, M. (2003) Türk Dilleri -Giriş-, İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat.
TİMOFEEV G. (2002) Tĭhĭr Yal, Etnografi Tĩrlençĩkĩsem Halĭh Sĭmahlĭhĩ ırsa Pınisem ırusempe Asailüsem, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=TY)
Torjestvo Nijegorodskoy seminarii o vstuplenii na vsepossiyskiy prestol ee imperatorskogo veliçestva, blagoçestiveyşey gosudarıni imperatritsı Yekaterinı Alekseyevnı, samoderjitsı vsepossiyskoy, po dvadtsatipyatiletnem tsarstvovanii ee veliçestva proishodivşeye v onoy seminarii iyunya 30 dnya, 1787 goda, Moskva: V Tipografii Kompanii Tipografiçeskoy s Ukaznago Dozvoleniya (02.12.2013, http://kitap.tatar.ru/ru/dl/nbrt_fstp_Inv_4129#1)
UYAR F. Y. (1994) Tanata, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (10.10.2013, http://chuvash.org/lib/haylav/1552.html) (=TAN)
YEGOROV V. G. (1964) Étimologiçeskiy Slovar’ Çuvaşskogo Yazıka, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoe İzdatel’stvo.
YILMAZ E. (2002) Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji Bir Deneme, Ankara: Grafiker Yayıncılık.
YILMAZ E. (2010) Karşılaştırmalı Türk Dilbilimi Çalışmalarında Çuvaşçanın Yeri I Sesbilgisi, Turkish Studies, Volume 5/4 Fall, 728-741.