Çıkış Giriş

ÖZET

Azerbaycan’da Lâtin alfabesinden kiril alfabesine geçiş süreci 1939-1940 yılları arası gerçekleşmiştir. Bu geçiş sürecinde alfabe komisyonu oluşturulmuş, çalışmalara başlanmış, kararlar alınmıştır. 1939 yılında ortaya çıkan kiril alfabesine geçiş meselesi harf sorununu da kendisiyle beraber gündeme taşımıştır. Her kesin görüşüne yer veren basın da bu sorunu aydınlatmaya çalışmıştır. Azerbaycan basınında sık sık dile getirilen bu konu en son 1957 yılında çözüme ulaşmıştır. Bu çalışmanın esas hedefi konuyu farklı yönleriyle ele alıp incelemektir. Burada basın kaynaklarından yola çıkılarak olaylar, kararlar ve tartışmalar dile getirilmiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER

Azerbaycan, latin alfabesi, kiril alfabesi, Azerbaycan basını, harf sorunu, alfabe komisyonu.

ABSTRACT

In Azerbaijan, transtion process from latin to cyrillic alphabet took place in 1939-1940. During this transition process the alhabet commision was formed, the ınvestıgatıons began and resolutıons were decreed. Transition problem to cyrillic alphabet appeared in 1939 also raised letters problem. The press giving place to everybody`s opinion tried to lighten this problem. This theme often used in Azerbaijan press and it was settled at last in 1957. The main target of this work is based on thorough investigation of this theme from different aspects. Here on base of the press materials the events, resolutions and arguments have been mentioned.

KEY WORDS
Azerbaijan, the latin alphabet, cyrillic alphabet, Azerbaijan press, the problem of letters, alphabet commission.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Arşiv kaynakları:

Hökumät Komissiyasının Üzvü Sämäd Vurğun Väkilov Yoldaşa,  Azerbaycan M. Füzuli adına Elyazmaları Enstitüsü (Şahsi Arşivlerin Tetkiki Bölümü), 27/1-1243

Sämäd Vurğun. Azerbaycan M. Füzuli adına Elyazmaları Enstitüsü (Şahsi Arşivlerin Tetkiki Bölümü), 17.07.1939,  27/1-204.

О мероприятиях по переводу Азербайджанской письменности с латинского на графику русского алфавита.
Государственный Архив Азербайджанской ССР. 28.07.1939. Фонд  411. опись 18. ед. хр. 157.

О переводе азербайджанского латинизированного алфавита на график русского алфавита. Государственный Архив Азербайджанской ССР. 23.06.1939, Фонд  411. опись 28. ед. хр. 467.

Diğer kaynaklar:

ABBASOV E. (8.06.1939) "Däyişilmäz älifba yaradaq”.  Kommunist,  Bakı.

ABDULLAYEV A. (12.05.1939) “Mänim qeydärim”. Kommunist, Bakı, S.107 (5639).

ABDULLAYEV İ. (1958) “Azärbaycan ädäbi dilinin orfoqrafyasında ve yazısındakı islahat haqqında”. Azerbaycan Mektebi, Bakı, C. 10, Ekim.

AHUNDOV S. (11.05.1939) “Yeni Azärbaycan älifbasını müzakirä edirik. Azärbaycan xalqının yeni älifbası”.  Müellim, Bakı, S.18(212).

ALLAHVERDİYEV N. (1.01.1940) “Azärbaycan xalqının kulturasının yeni yüksälişi”. Kommunist, Bakı, Sayı 1(5833).

ALLAHVERDİYEV N. (15.11.1939) “Azärbaycan xalqının yeni älifbası”. Kommunist, Bakı,  S.261(5793).

“Azärbaycan xalqının yeni älifbası” (12.05.1939). Kommunist, Bakı, S.107 (5639).

“Azärbaycan xalqının yeni gäläbäsi” (20.11.1939). Müellim, Bakı, S. 38(232).

“Azärbaycan SSR XKS yanında yeni älifba komissıyasında” (4.09.1939). Bakı, Müellim, S. 29(223).

“Azärbaycan SSR I. Çağırış Baş Sovetinin Sessiyası. Sessiya iclaslarının gündäliyi” (12 .07.1939).  Edebiyyat, Bakı,  S.24(229).

Azärbaycan Tarixi (1920-1941) (2000)  C. 6, Azerbaycan Elmler Akademiyası A.A. Bakıhanov Adına Tarih İnstitutu, Bakı: "Elm" Redaksiya-Neşriyyat ve Poligrafiya Merkezi.

“Azärbaycan yazısını latın älifbasından rus älifbasına keçirmäk haqqında qanun” (20.07.1939).  Kommunist, Bakı, S.164 (5696).

“Azärbaycan Yazısının Rus Älifbası Grafikası Äsasına Keçirilmäsi Haqqında” (29.01.1939), Bakı: Müellim.

BABAZADE E. (1939) “Yeni Azärbaycan älifbası haqqında”. Revalyutsiya ve Kultura, Bakı, , S.7.

“Bakı şähärinin sovet intelligensiyasının, müällimlärinin, ädäbiyyatçılarının vä dilçilärinin, yazıçılarının ve elmi işçilärinin müşaviräsi” (28.01.1939). Edebiyyat, Bakı, S.3(208).

CEBRAYILOV N. (18.09.1958) “Azärbaycan dilinin orfoqrafiya qaydalarını şagirdlärä näcä öyrädiräm”. Azerbaycan Müellimi, Bakı, S.71(959).

CEFEROV E. (12.05.1939) “İräliyä doğru böyük addım”. Kommunist, Bakı, S.107 (5639).

CEFEROV S. (5.12.09.1957)  “Layihä haqqında oxucuların qeydläri”. Azerbaycan Müellimi, Bakı,  Sayı 49(855).

DEMİRÇİZADE E. (19.06.1947) “Älifbamız haqqında”. Azerbaycan Müellimi, Bakı.

EFENDİYEV A. (1940) “Yeni Azärbaycan älifbası”.  Revalyutsiya ve Kultura, Bakı, S. 1.

EFENDİYEV A. (6.09.1939) “Φ  härfi haqqında fikrim”. Kommunist, Bakı, S.204(5736).

EFENDİZADE E. (18.09.1958) “Azärbaycan dilinin orfoqrafıya qaydalarının mektebde tetbiqine dair”. Azerbaycan Müellimi, Bakı, Sayı 71(959);

ELİBEYZADE E. (1953) “Cälil Mämmädquluzadänin yeni älifba uğrunda mübarizäsi”. Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasının Heberleri. № 1.

“Älifba komissiyasında” (6.09.1939). Kommunist, Bakı,  S.204(5736).

“Älifba mäsäläsinä häsr edilmiş yığıncaq” (21.08.1939). Müellim, BakıS.27(221).

ELİYEV E. (16.11.1957) “Layihä haqqında oxucuların qeydläri”. Azerbaycan Müellimi, Bakı.

ELİYEV E. (16.11.1957)  “Layihä haqqında bäzi qeydlär”. Edebiyyat ve İncesenet, Bakı, S.46(936).

ELİYEV M. (23.02.1940) “Yeni älifbanı öyränirlär”. Müellum,Bakı,  S. 6(240).

GAFARLI E.H. (1939) “Yeni Azärbaycan älifbasını öyränmäk üçün metodik göstäriş, Müellime Kömek, Bakı,  Sayı 10-11-12.

GAFAROĞLU M.E. (22.08.1939) “Mänim täklifim”. Edebiyyat, Bakı,  S. 28 (233)

GULİYEV D. (10.08.1939)  “Bäzi qeydlär”.  Kommunist, Bakı, S. 182 (5716).

GULİYEV D.  (10.08.1939) “Yeni älifba haqqında”. Müellim, Bakı, S. 26(220).

HAŞIMOĞLU C. (22.08.1939) “Mänim räyim”. Edebiyyat, Bakı, S. 28 (233). 

HÜSEYNZADE M. (  18.06.1947) “Älifbamızın bäzi härfleri haqqında”. Kommunist, Bakı.

“Kulturamızı ve dilimizi daha da inkişaf etdirän älifba” (20.11.1939). Edebiyyat, Bakı, S. 37(242).

“Kulturamızı ve dilimizi daha da zängiläştirän qüdrätli vasıtä” (16.11.1939).  Kommunist, Bakı,  S. 262(5794).

“Kulturamızın qäläbäsi” (20.11.1939). Edebiyat, Bakı, Sayı 37(242).

“Kültür qäläbälärimizin yeni nümunäsi” (1939).  Müellime Kömek, Bakı, S. 10-11-12.

MAHMUDOV E. (9.08.1955) “Älifba ve orfoqrafiyamızın bäzi mäsäläläri”. Edebiyyat ve İncesenet, Bakı.

MEHERREMOV A. (21.08.1939)  “Proyekti täkmilläşdirmäli”. Müellim, Bakı,  S. 27 (221).

“Mäktäblilärin hädsiz ruh yüksäkliyi” (16.11.1939). Kommunist, Bakı, S. 262(5794).

“Mäktäblilärin sevinci” (20.11.1939). Müellim, Bakı, S. 38(232).

MEMMEDOV G. (16.11.1939)  “Azärnäşrin hazırlığı”, Kommunist, Bakı, S. 262(5794).

Müasir Azärbaycan dili I. Bakı, 1978.

NAMAZOV H. (22.08.1939)  “φ ve й  härfläri haqqında”. Edebiyyat, Bakı, S. 28 (233).

SAFRATSYAN  A. ( 5.01.1925) “Latın älifbası bütün Zaqafqaziya millätläri üçün”. Yeni Yol, Bakı.

SEMEDOV Z. (15.06.1947) “Älifbamız Haqqında”. Kommunist, Bakı.

“Studentlärin hädsiz ruh yüksäkliyi” (20.11.1939). Müellim, Bakı,  S.38(232).

SÜLEYMANOV E. (14.05.1939) “Bäzi mübahisäli mäsälälär haqqında”. Kommunist, Bakı, S. 108(5640) .

ŞİRELİYEV M.A.(22.06.1947) “Älifbanın bäzi nöqsanları haqqında”. Kommunist, Bakı  .

TEKİN T. (1984/2)  “Kiril (İslav) Alfabesi İle Türlü Türkçeler”. Tarih ve Toplum, S.12.

USUER, H.Ş. (2006)  Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri. Ankara, Akçağ Yayınları.

VURGUN S. ( 12.05.1939) “Kültür ve mükämmäl älifba uğrunda”. Kommunist.

ZERBELİYEV İ.  (1986) “Sämäd Vurgun ve dilçilik”,  Elm ve Heyat, Bakı, S.5.

ZEYNALOV  Y. (10.09.1939) “Bäzi qeydlärim”. Müellim, Bakı, S. 30(224).

ZEYNALOV  Y.  ( 9.09.1939) “Bäzi härfler haqqında qeydlärim”. Kommunist, Bakı,  S.207(5739).

.