Çıkış Giriş

ÖZET
Ünlem,  kişilerin duygularını, heyecanlarını, emir ve seslenmesini bildiren kelimelerdir. Ünlemler, bireysel kültürün karakteristik özelliklerini taşır ve dilden dile farklılık gösterir. Ünlemler, cümlenin duygu yönünü oluşturdukları için iletişimde çok etkin olarak kullanılmaktadır.  Ünlemler anlam bakımından duygu ünlemleri ve emir-seslenme ünlemleri olmak üzere iki büyük gruba ayrılmaktadır. Emir-seslenme ünlemleri, insanların dikkatini çekmek ve insanları uyarmak veya hayvanları bir işi yaptırmaya yönlendirmek, çağırmak ve durdurmak gibi anlamları bildirir. Bu bakımdan emir seslenme ünlemleri insanlar için kullanılan emir-seslenme ünlemleri ve hayvanlar için kullanılan emir-seslenme ünlemleri olmak üzere ikiye ayrılır. Özbek ve Türkiye Türkçesinde insanlara emir ve seslenmek için kullanılan ünlemlerde hem fonetik açıdan hem de fonksiyon açısından ortaklık vardır. Bununla birlikte Özbek Türkçesine ve Türkiye Türkçesine özgü olan seslenme ünlemleri de vardır. Hayvanları çağırmak, yönlendirmek, kovmak, sürmek ve bir hareketten durdurmak için kullanılan ünlemlerde fonetik farklılıklar olsa da Özbek ve Türkiye Türkçesinde aynı ünlemlerin kullanıldığı dikkati çekmektedir. Özbek Türkçesinde ve Türkiye Türkçesinde şekil olarak aynı olup kullanım yeri farklı olan ünlemler de vardır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Özbek Türkçesi, Türkiye Türkçesi, ünlem, emir- seslenme ünlemleri.

ABSTRACT
Interjections are the words that express people's feelings, excitements, commandments and calls. They carry the characteristic features of individual culture and vary from language to language. As they account for the emotional aspect of a sentence, they are used very effectively in communication. In terms of meaning they are divided into two major groups: emotional interjections and commandment-vocative ones. Commandment-vocative interjections notify meanings such as attracting people's attention, warning people and directing animals to do a job, calling or stopping them. In this regard, commandment - vocative interjections are divided into two: the ones used for humans and those used for animals. In Uzbek Turkish and Turkey Turkish, in order to call and command people there is something in common both phonetically and in terms of function. Moreover, there are also commandment - vocative interjections that are peculiar to in Uzbek Turkish and Turkey Turkish. Although there are phonetical differences in interjections used for calling, directing, dismissing, riding and stopping the animals, it draws attention that the same interjections are used both in Turkish Turkish and Uzbek Turkish. Interjection which are physically the same , but used in different contexts in Uzbek Turkish and Turkey Turkish.

KEY WORDS
Uzbek Turkish, Turkey Turkish, interjection, commandment-vocative interjections.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABASIYANIK S.F., (2000) “Hişt, Hişt”. Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 195-200.
ABDULLA KAHHAR (1987 a) Eserler 1- Meyiz yemegen hatin. Taşkent: Gafur Gulam  Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
ABDULLA KAHHAR (1987 b) Eserler 1- Öcer. Taşkent: Gafur Gulam  Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
ABDULLA KAHHAR (1987 c) Eserler 1- Başsiz adem.. Taşkent: Gafur Gulam  Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
ABDULLA KAHHAR (1987 d) Eserler I1- Hatinler.. Taşkent: Gafur Gulam  Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
ADIVAR H. E. (2000) “Kabak Çekirdekçi”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 31-36.
AKALIN Ş. H. (1999) “Türkiye Türkçesinde Ünlem”. Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, s. 476-492.
AKSAN D. (1983).  (Yönetiminde), Atabay, N., vd., Sözcük Türleri, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
AKSAN D. (1998) Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
ALYILMAZ C. (1999) “Ünlemlerin Seslenmeleri Kuvvetlendirici İşlevleri”. Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 534-540.
AYBEK (1954)  Nevaiy. Taşkent: Özbekistan SSSR Devlet Neşriyatı.
AYBEK (1980) Kutlug kan. Taşkent: Okıtuvçi.
AYBEK (1995)  Balelik hatirelerim. Taşkent: Gafur Gulam  Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
BANGUOĞLU T. (1995) Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
CRYSTAL  D. (1997)    Dictionary of Linguistics   and Phonetics. Oxford::  Blackwell publishers.
EMİNOV  N. (1997) Yalgançi ferişteler. Taşkent: “Şark” Neşriyat-matbaa.
EMRE A. C., (1945) Türk Dilbilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
ERGİN  M. (1997) Türk Dil Bilgisi, İstanbul.
FAHRİ KEMAL vd., (1957) Hazirgi zeman Özbek tili. Taşkent.
FİRUZAN (2000) “Sokaklarından Gemilerin Geçtiği Kent”. Güzel Yazılar Hikâyeler II, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 166-207.
GENCAN  T.  N.(1966) Dilbilgisi, İstanbul: Türk Dil Kurumu yayınları.
HACIYEV  A. (1985) Lingvistik terminlerning izahli lugati, Taşkent.
HAŞİMOV  Ö. (1989) İkki eşik aresi. Taşkent: Gafur Gulam  Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
KARAOSMANOĞLU  Y. K. (2000)“Ceviz”. Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 44-50.
KAYGILI  O. C. (2000) “Kırkından Sonra Saz Çalınır mı?”, Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 68-74.
KEMİK F. “Hayvan Seslenme Ünlemleri Ses yansımalı Ünlemlerden midir?”. http://istanbul.academia.edu./fatihkemik/papers/538440 (03.18.2012).
KONONOV A. N. (1956) Grammatika sovremennogo Turetskogo literaturnogo yazıka, Moskva-Leningrad.
KONONOV A. N. (1960) Grammatika sovremennogo Uzbekskogo literaturnogo yazıka, Moskva-Leningrad.
KORKMAZ Z. (2003) Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları.
MİRZAYEV M., USMANOV S.,  RESULOV İ (1970) Özbek tili, Taşkent: “Okıtuvçı” Neşriyatı.
NİYAZİY H. H. (1958).  Tenlengen eserler, Taşkent.
ÖTG (1975):  Özbek tili grammatikası I (Sorumlu yazarlar:  Abdurahmanov, G., Ş.Ş. Şaabdurahmanov, A. Hacıyev).
ÖTİL (1981:) Özbek tilining izahli lugati I-II.  Moskva.
SEİD AHMED (1995) Bir öpiçning behasi- Yük. Taşkent: Gafur Gulam  Namidegi Edebiyat ve Sen’et Neşriyatı.
 SEYFETTİN  Ö. (2000) “Kaç Yerinden”. Güzel Yazılar Hikâyeler I, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 11-24.
ŞAABDURAHMANOV Ş., ASKAROVA M., HACIYEV A (1980). Hazirgi Özbek edebiy tili, Taşkent: “Okıtuvçı”.
TARANCI C.S. (2000) “Abbas”. Güzel Yazılar Hikâyeler I Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 174-184.
TS: (2000) Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu yayınları.
TURSUNOV U.,  MUHTAROV M.,  RAHMETULLAYEV Ş.   (1992) Hazirgi Özbek edebiy tili. Taşkent: “Özbekistan” neşriyatı.
USMANOV S. (1953) Özbek tilide ündavler. Taşkent: ÖzSSR Fenler Akademiyası Neşriyatı.
WIERZBICKA A. (1991) Cross-Cultural Pragmatics.   Berlin-New York:  Mouton de Gruyter.
ZÜLFİKAR H., (1995) Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara¨Türk Dil Kurumu Yayınları.
ZÜLFİKAR H., (1995) “Ünlemler ve Ses Yansımalı Kelimeler”. Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 492-496.