Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 11/2 (Haziran 2014)

“Gerçek” kavramı söz konusu olduğunda en dikkat çekici alanlardan biri Sovyet edebiyatıdır. Sovyet edebiyatı, siyasî görüşlerin yansıtıldığı bir alan ve toplumun siyasî görüşlerini istenilen doğrultuda yönlendiren bir araçtır. Dolayısıyla Sovyet edebiyatında “gerçekliğin” bu amaç doğrultusunda daima kurgulandığı görülür. Bu bağlamda, gerçeğin kurgulanması noktasında edebiyatın resmî bir karakter taşıdığı, devlet eliyle edebî faaliyetlerin yürütüldüğü Sovyetlerde Sovyet sanatının esas metodu olarak 1934 yılında Sovyet Yazarlar Birliği tüzüğünde “sosyalist gerçekçilik” metodu kabul edilir. “Sosyalist gerçekçilik”in amacı, sosyalizmi yerleştirmek ve doğrudan sosyalist bir toplum yaratmaktır. Sanatçı bu amaç doğrultusunda sanatını icra eder. Sosyalist gerçekçilik’in özünde kendine mahsus bir “Sovyet gerçekçiliği” bulunur. Sovyet yazarları gerçekte var olan ekmek kuyruklarını, kolektifleştirme döneminde açlıktan ölen insanları ya da Sovyet kamplarını yazmaz. Onlar, gerçeği kurgulayarak “olması gereken gerçekleri” yazar.
Sovyet gerçekçiliği ilkesi, Sovyetler Birliği döneminde merkez Moskova’da uygulanmakla birlikte, çevre Sovyet Cumhuriyetleri’nde de sadakatle uygulanmıştır. Bu bağlamda “Sovyet gerçekçiliği” ilkelerinin gözlemlenebileceği alanlardan biri de Kazak Sovyet edebiyatıdır. Devrimci yazar kimliğiyle ön plana çıkan Kazak Sabit Mukanov’un (1900-1973) yazdığı Adaskandar (1928) (Yolunu Şaşıranlar) adlı roman, yazıldığı dönemde Sovyet gerçekçiliğine aykırı bulunduğu için şiddetli eleştirilere maruz kalmıştır. Bu eleştirilerin merkezinde, roman metninde gerçeğin yapılandırılması sırasında, romanın adından başlayan ve roman kahramanlarının adlarına kadar yansıyan “hatalı işaretlerin” kullandığı gerekçesiyle roman tenkit edilmiştir. Şiddetli tenkitlere uğrayan devrimci yazar Mukanov, Stalin’in ölümünün (1953) ardından metin kurucu “hatalı işaretleri” yeniden ele alıp bu sefer gerçekliği tekrardan kurgulayarak aynı eseri Möldir mahabbat (1959) (Saf Aşk) adıyla bir kez daha kaleme almıştır. Tekrardan kaleme alınan roman daha önceki eleştirilerin aksine, Sovyet gerçekçiliğini tam anlamıyla yansıttığı gerekçesiyle bu defa edebiyat çevrelerinden övgüler almıştır.
Bu bağlamda çalışmamızda Kazak Sovyet edebiyatında Adaskandar ve Möldir mahabbat romanları ekseninde metin kurucu işaretlerin yardımıyla gerçeğin yeniden nasıl kurgulandığı ve Sovyetlere özgü olan resmî edebiyata uygun bir “Sovyet gerçekçiliği”nin nasıl yaratıldığı ortaya konulmuştur.

One of the distinguishing fields that come to mind first about the notion “reality” is the Soviet literature. The Soviet literature is a field that a certain political view is the dominant factor and it is also a medium to lead the political views of the public to the desired direction. So the reality is always fictionalized on behalf of this purpose. In this sense the socialist realism principle was accepted as the root of the Soviet regime’s art policy and this principle was declared in the guidelines of the Soviet Writers’ Union in 1934. The goal of socialist realism is to establish socialism and to create a socialist society. The artist has to obey this goal. Soviet writers don’t narrate breadlines, or people who died from poverty and Soviet camps. But they fictionalize a reality that is idealized.
The Soviet realism principle was practiced in other Soviet republics as well as in Moscow. One of the fields that Soviet realism can be observed is the Kazakh Soviet literature. The novel Adaskandar (The Ones Going Astray)written by a revolutionist Kazakh writer Sabit Mukanov (1900-1973) was criticized strictly as it was thought to be against the principles of Soviet realism. The novel was criticized on the grounds that it had some “wrong signs” starting with its name and characters. After Stalin’s death (1953), Mukanov rewrote the same novel with some differences by the name Möldir mahabbat (Pure Love) in 1959. This time, the novel was acclaimed by the critics as it was thought to be a reflection of Soviet realism.
In this sense this proceeding aims to explain and discuss how the reality was rewritten and how the “wrong signs” were changed in the context of the novels Adaskandar and Möldir mahabbat. Furthermore it is discussed how the Soviet realism was applied to be proper to the official perception of Soviet’s ideological literature in the light of Mukanov’s changing attitude towards novel writing.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABSEMET M. (1995) Mirjakıp: Ömiri men şıgarmaşılığı, Almatı.
ADIGÜZEL Sedat (2004) “İsmail Şıhlı’nın Ayrılan Yollar Romanı ve Sosyalizm Realizmi”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 23, Erzurum.
ALDAJUMANOV K. S., R. K. KANĞOJİYEVA, M. KOYGELDİYEV, S.K. RÜSTEMOV, E. SAYLAVBAY, U. TOMAHİKO, E.V. ÇİLİKOVA (2005) Alaş Kozğalısı Kujattar men Materialdar Jıynağı Jeltoksan 1917-Mamır 1920, Almatı: “Alaş” Baspası.
AMANJOLOVA D. (1994) Kazahskiy avtonomizm i Rossiya: İstoriya dvijeniya Alaş, Moskova.
ELEVKENOV Ş. (1995) Magjan: Ömiri men şıgarmagerligi, Almatı.
HAYİT Baymirza (1995) Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
HAYİT Baymirza (2006) Ruslara Karşı Basmacılar Hareketi, (Türkçesi Elif KIRAL), İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
KAZAK SSR Kıskaşa Entsiklopediya 4- Tom, (1989), Almatı.
KINACI Cemile (2013) “Sovyet Edebiyatında “Tekrardan Yazma Olgusu””, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, 19-22 Kasım 2013.
KINACI Cemile (2014) “Kazak Sovyet Edebiyatında İmaj ve Kimlik”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
KIYRABAYEV Serik (1998) Kenes Devirindegi Kazak Adebiyeti, Almatı: Bilim Baspası.
LENİN V. İ. (1976) “Parti Örgütü ve Parti Edebiyatı” (ilk yayın 1905), Sanat ve Edebiyat, (çev. Bülent ARIBAŞ), İstanbul: Payel Yayınevi, 25-31.
LUNAÇARSKİ Anatoli (1998) Sosyalizm ve Edebiyat, (çev. Asım BEZİRCİ), İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
MARKOV, D. F., L. İ. TİMOFEYEV (1987) “Sotsialiçeskiy Realizm”, Literaturnıy Entsiklopediçeskiy Slovar, Moskva: “Sovetskaya Entsiklopediya”,
MUKANOV Sabit (2006) Möldir mahabbat, Almatı: “Atamura” Baspası.
MUKANOV Sabit (2009) Adaskandar, Kazaktın 100 Romanı Seriyası içinde TORAYGIROV S. Kamar SULUV; S. KÖBEYEV Kalın Mal romanları ile birlikte, Almatı:“Jazuvşı” Baspası.
MUSAOĞLU Mehman (2013) “Kemal Abdulla’nın Unutmağa Kimse Yok Romanı (Kavramlar Dünyası ve Bazı Özel Metin Kurucu İşaretlerin Kullanılması Üzerine)”, Prof. Dr. Leyla Karahan Armağanı, Ankara: Akçağ, 741-758.
NURPEYİSOV K. (1995) Alaş hem Alaşorda, Almatı.
Pervıy vsyesoyuznıy syezd sovetskih pisateley (1934), Moskva: Stenografiçeskiy Otçot.
PİRMANOV A., A. KAPAYEVA (1997) Kazak intelligentsiyası: Ulttık intelligentsiyanıng kalıptasu tarihınan, Almatı.
SİNİAVSKİ Andrei (1967) Sosyalist Realizm, (çev. S. TÜRKER), İstanbul: Habora Kitabevi Yayınları.
ŞÜKİRULI, S., E. TİLEŞOV (2009) “Alaştın” Tildik Murası, “KİE” Lingvoeltanuv İnovatsiyalık Ortalığı, Almatı.
TAGIZADE Leyla (2006) “Sosyalist Realizm: Kökeni, Oluşum Süreci ve Kavramı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, cilt 3, sayı 4, 7-24.
TÜRKER Ferah (2012), “II. Dünya Savaşı’nın Modern Altay Edebiyatı’na Yansımaları”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/ Journal of Turkish World Studies, XII/1, Yaz 2012, 331-344.
UYGUR Erdoğan (2005) “Sosyalist Realizm Kavramının Ortaya Çıkış Süreci”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-Turkish Journal os Social Research, yıl 9, sayı 1-2, 23-30 (Nisan-Ağustos 2005).
UYGUR Erdoğan (2011), “Sovyetler Döneminde Azerbaycan Toplumunun Yeniden Yapılanmasında Edebiyat Adamlarının Rolü”, Türk Yurdu, Temmuz 2011, cilt 31, 156-159.
YELOK Veli, Savaş (2013), “Abdulla Kahhar’ın “Serap” Romanı Hakkında: Yazılışı ve Yeniden Düzenlenmesi”, Prof. Dr. Leyla Karahan Armağanı, Ankara: Akçağ, 881-894.
ZELİNSKİ K. (1978) Sovyet Edebiyatı, (çev. Funda SAVAŞ), İstanbul: Konuk Yayınları.

Yazışma / Correspondence:

Cemile Kınacı, Dr., Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Araştırma Görevlisi.

Adres: Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü 06500 Teknikokullar/Ankara – TÜRKİYE

E-posta: kcemile@gazi.edu.tr

Alındığı Tarih/Received Şubat/February 28 2014