Çıkış Giriş

ÖZET

İnsanın profan dünyasındaki pratiklerini belirleyen çoğu zaman kutsal kabul ettiği olgulardır. Gerek ferdi gerekse toplumsal uygulamaların birçoğunun altında bu türden bir sebep yatar. Örneğin toplum inancına göre, topraktan verim almak için yapılan kutsal/dinî bir pratik neredeyse bilimsel/ziraî uygulamalar kadar önemlidir. Bir tarafta maddi, formu olan bir nesne olduğu halde diğer tarafta metafizik bir gönderim vardır. Ancak her metafizik gönderim somut/konkre bir karşılıkla cevap bulmak ister. Bu durum rasyonalite ile bağdaşmasa da inancı ve uygulamayı etkilediğinden kültürel bir olgu olarak kabul edilir. Kimi animik pratiklerin yahut metafiziksel gönderimlerin içeriği ve kuralları kadar gerçekleştirildikleri uzam da önemlidir. Her durumda olduğu gibi mekânsal bir temellendirme ritüele farklı bir özellik kazandırır. Hatta ritüelin şekli, amacı yahut sınırı bu mekan ile belirlenir. Sarıkamış’ın Alisofu Köyü’nde de her yıl temmuz ayının ikinci pazarında “Ağbaba” denilen dağa çıkılarak kurban kesilir. Bu ritüel gerçekleşmeden köyde işe başlanmaz, toprağın bereketli, ürünün bol olması, köyde sosyal bir huzursuzluk veya acı yaşanmaması, bu pratiğin gerçekleşip gerçekleşmemesine bağlıdır. Olayı ilginç kılan hala daha yaşayan bir dağ kültünün varlığı ve aynı zamanda geniş katılımlı bir kurban kesme töreni ile eski kültürel pratiklerin hali hazırdaki dinî inançla kaynaştırılarak yaşatılmasıdır. Bu çalışmada dağ kültünün ve kurban kesmenin toplum üzerindeki etkileri tartışılıp Sarıkamış’ta gerçekleştirilen bu etkinliğin tanıtımı yapılarak sosyolojik bir kültür zemininde günümüze taşınmış değerlerin toplum adına üstlendiği anlamı veya fonksiyonunun içeriğine ilişkin tespitler yapılacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER

ABSTRACT

Practices in profane World of human being are determined by the phenomena which are accepted as holy by man himself, most of the time. There is this kind of reason behind the lots of either individual or social implementations. For instance according to social belief, holy/religious practices performed in order to obtain abundant crops are as important as scientific/agricultural practices. In one hand there is a concrete object, on the other hand there is a metaphysical reference. However, all metaphysical references want to be answered by a concrete response. Even this situation is not accord with rationality, because it effects belief and practice, it is accepted as a cultural phenomenon. Contents and rules of some animic practices or metaphysical references are important as well as their extensions. As in all occasions, a spatial founding brings a different feature to the ritual. Even the form, aim or limits of the ritual are determined by the space. In Sarıkamış/Alisofu village, a sacrifice is given on second Sunday of July on a mountain called Agbaba, annually. Before this ritual no work is given to start. Plentifulness of the crops, abundance of the products, maintenance of the social peace are all dependent to the whether this ritual is performed or not. What makes this situation interesting is existence of a mountain culture which is still alive and additionally by the help of a sacrifice ceremony with high participation; old cultural practices are kept alive by integrating the recent religious understanding to these rituals. In the present study, effects of mountain culture and giving sacrifice on the society have been shown. Introducing the activity carried out in Sarıkamış, conclusions concerning with the meaning on behalf of the society or the content of the function of the inherited values on the basis of a sociological culture will be drawn.

KEY WORDS

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AKYÜZ V. (2009) “İnsanlık Tarihinde Kurban İbadeti”, Çev. Ali Murat DARYAL, Kurban Kesmenin Psikolojik ve Metafizik Temelleri, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 479-507.
BAYAT F. (2007) Türk Mitoloji Sistemi Cilt 2, İstanbul: Ötüken Yayınları.
BEKKİ S. (1996) “Türk Mitolojisinde Kurban”, Akademik Araştırmalar, I(3), 16-28.
BERGSON H. (2011) Metafiziğe Giriş, Çev. Atakan ALTINÖRS, İstanbul: Paradigma Yayınları.
BERGSON. (1949) Ahlak İle Dinin İki Kaynağı, Çev. Mehmet KARASAN, Ankara: MEB Yayınları.
BUDDA, H. Ö. (2003) Kurban ve Tufan Üzerine Makaleler,  Haz. Bekir Zakir ÇOBAN, İstanbul: İnsan Yayınları.
DARYAL A. M. (2009) Kurban Kesmenin Psikolojik ve Metafizik Temelleri, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları.
DURKHEIM E. (2011) Dinî Hayatın İlkel Biçimleri, Çev. Fuat AYDIN, Ankara: Eskiyeni Yayınları.
ELIADE M. (1994) Ebedî Dönüş Mitosu, Çev. Ümit ALTUĞ, Ankara: İmge Yayınları.
ELIADE M.  (2009) Dinler Tarihine Giriş, Çev. Lale ARSLAN, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
ERGİNER G. (1997) Kurban, Kurbanın Kökenleri ve Anadolu’da Kanlı Kurban Ritüelleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
ERHAT A. (2007). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
FREUD S. (1995) Dinin Kökenleri, Çev. Selçuk Budak, Ankara: Öteki Yayınları.
GÜÇ, A. (2003) Çeşitli Dinlerde ve İslam’da Kurban, İstanbul: Düşünce Kitabevi.
HASSAN Ü. (2011) Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Yay. Haz. Taşkın TAKIŞ, Sunay AKSOY. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
HEIDEGGER M. (2010) “Varlık ve Zaman”, Heidegger, Ed. Özgür AKTOK, Metin BAL, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
İNAN A. (2000) Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
KALAFAT Y. (1999) Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
KALAFAT Y. (2012) Azerbaycan-İran-Anadolu-Irak Halk İnançları Hattı, Ankara: Berkan Yayınevi.
KÖPRÜLÜ M. F. (1993) “Baba”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: MEB Yayınları, 165-166,
OĞUZ B. (1995) Türkiye Halkının Kültür Kökenleri 2 Tarım, Hayvancılık, Meteoroloji, , İstanbul: İsis Yayınları.
ÖGEL B. (2006)  Türk Mitolojisi Cilt II, , Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÖZBUDUN S. (1997) Ayinden Törene Siyasal İktidarın Kurulma ve Kurumsallaşma Sürecinde Törenlerin İşlevi, İstanbul:  Anahtar Kitaplar Yayınevi.
ROSENBERG D. (1998) Dünya Mitolojisi Büyük Destan ve Söylenler Antolojisi, Ankara: İmge Kitabevi.
SMART, Ninian (1981) "Tarih Öncesine Ait Dinlerle İlkel Dinler" (trc. Günay TÜMER), Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XXV (1981), 297-323. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/771/9817.pdf  (Erişim Tarihi: 05/10/2012)
TUĞRUL S. (2010) Ebedi Kutsal, Ezeli Kurban Çok Tanrılıktan Tek Tanrılığa Kutsal ve Kurbanlık Mekanizmaları, İstanbul: İletişim Yayınları.
YAZIR, E. M. H. (2009) Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali, İstanbul: Bağımsız Yayıncılık.