Çıkış Giriş

ÖZET

Makalede Kırgızistan’ın Isık-Köl İli’ne bağlı Ak-Ölöŋ Köyü’ne yakın bir yerdeki Çiyin-Taş arazisinde yeni bulunan Köktürk harfli Çiyin-Taş II yazıtı ele alınarak üzerinde okuma ve anlamlandırma denemesi yapılmıştır. Söz konusu yazıtın diğer Köktürk harfli yazıtlardan farklı olan özelliği bugüne kadar bulunmayan yeni bir işaretin yer almasıdır. Bu işaret tarafımızdan iki farklı şekilde açıklanmıştır. Birinci görüşümüze göre bu işaretle e ünlü sesi gösterilmektedir. İkinci görüşümüz söz konusu  şeklindeki işaretin bugünlerde matematikte sonsuzluk sembolü olarak kullanılan işarete benzerlik göstermesi ile ilgilidir. İngiliz matematikçisi Jon Uollis tarafından 1655 yılında matematiğe sokulduğu söylenen bu şeklin daha önce dinî-inanç sisteminde sonsuzluk sembolü olarak kullanıldığı belirtilmektedir. Üstelik bu işarete benzer harf tarafımızdan 2012 yılında Dağlık Altay’da bulunan yeni bir Köktürk harfli yazıtta geçmektedir. Dolayısıyla yazıtların genel anlamı gereği ve dış benzerlikten hareketle söz konusu işaret iki farklı şekilde açıklanmıştır. 1. e sesini yansıtan harf olarak açıklanarak
kīļdĉÒ şeklindeki Çiyin-Taş II yazıtının ‘t(e)ŋr(i)de b(e)n: Gökyüzündeyim’ şeklinde okunacağı ve anlamlandırılacağı ileri sürülmüştür. 2. Söz konusu işaret sonsuzluk sembolü olarak kabul edilerek yazıt ‘t(e)ŋr(i)d(e) beŋkü b(e)n: Gökyüzünde ebedîyim (ebediyete ulaştım)’ şeklinde okunmuş ve anlamlandırılmıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Köktürk harfli yazıtlar, Çiyin-Taş II yazıtı, sonsuzluk sembolü, ebediyet, ölümden sonraki hayat, Eski Türkler.

ABSTRACT
In this article have been conducted reading and interpreting experiments on the newly discovered Turkish inscription which found in the Chiyin-Tash land close to the Ak-Olon village, Ysyk-Kol province of Kyrgyzstan. Feature of this inscription that different from other Köktürk lettered inscriptions is the presence of a new mark which not found so far. This mark () is similar to infinty simbol which uses in matematics nowadays. It have stated that this mark used as a symbol of eternity in the old religious-belief systems before to put it into mathematics in 1655 by the British mathematician Jon Uollis. Moreover, a mark which similar to the this mark passes on a newly discovered Turkic inscription in Altay by us in 2012. Therefore, due to the general meaning of the inscriptions and the external similarity, this mark can be considered as the symbol of infinity. Further, this mark can be explained as a letter that reflective voices a and e. As a result the Chiyin-Tash II inscription in the form kīļdĉÒshould be read and elaborated as t(e)ŋr(i)d(e) beŋkü b(e)n: I am immortal in the sky (I reached to eternity)’ and ‘t(e)ŋr(i)de b(e)n (I am immortal in the sky)’.

KEY WORDS
Old Turkish inscriptions, the Chiyin-Tash II inscription, infinity symbol, eternity, life after death, Old Turks.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ALİMOV, R. et al. (2010). “A Newly Discovered Turkic Inscription in the Tian Shan Region: The CHIYIN TASH Rock Inscription”, Altai Hakpo 20, The Altaic Society of Korea, p. 187-195.
ALYILMAZ, C. (2008). “Kırgızistandaki (Kök)türk Harfli Yazıtların Bugünkü Durumu”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiriler, C. I, İzmir, s.131-136.
AMANBAEVA B. E., SULAYMANOVA А. T., COLDOŞOV Ç. М. (2007). “Razvedıvatelnıye marşurıtı Talasskogo arheologiçeskogo otryada (2003-2005)”, İzvestiya Natsiyonalnıy Akademii Nauk Kırgızskoy Respubliki, Bişkek, s.155-162.
AMANCALOV, A. S. (2003). İstoriya i Teoriya Drevnetyurkskogo Pis’ma, Almatı: Mektep.
AMANCOLOV, A. S. (2001). “K İnterpretatsii Çuyskih Runiçeskih Nadpisey”, Aktual’nıye Problemı Drevney İstorii Kırgızov, s.97-100.
ANOHİN, A. V. (1924). Materiyalı po Şamanstvu u Altaytsev, Leningrad.
ERCİLASUN, A. B. (2002). “Türkçede Öl- Fiili Üzerine”, Kafalı Armağanı, Ankara, s. 47-50.
FROLOV, B. A., (1974). Çisla v Grafike Paleolita, Novosibirsk: Nauka.
GORBATSEVİÇ, V. V., (2012). Proishojdeniye Nekotorıh, Matematiçeskih Oboznaçeniy i Terminov, Moskova: RGTU im. K. E. Tsiyalkovskogo: Yüksek Matematik Anabilim Dalı.
HUDYAKOV, Yu. S. (1995). Kırgızı na Prostorah Azii, Bişkek.
İNAN, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul.
KARAMAĞARALI, B. (1992). Ahlat Mezar Taşları, Ankara.
KONKOBAEV K. ve USEEV N., (2011). “Son Keşifler Işığında Kırgızistan’da Eski Türk Yazıtları Araştırmalarının Perspektifleri ve Köktürk Harfli Bir İnanç Formülü”, Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) Sempozyumu From Ötüken to Istanbul, 1290 Years of Turkish (720-2010) 3-5 Aralık 2010, İstanbul / 3th-5th December 2010, İstanbul 2011, s.301-308.
NADELYAYEV vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Moskova-Leningrad.
O'FLAHERTY, W. D. (1986). Dreams, Illusion, and Other Realities, University of Chicago Press.
ROUX J. P. (1999). Eski ve Orta Çağda Altay Türklerinde Ölüm (çev.: Aykut KAZANCıGIL), İstanbul.
SAĞOL YÜKSEKKAYA, G. (2009). “Türklerde Ölümün Algılanışı 'Ölmek' Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle”, Uçmağa Varmak Kitabı (Editörler: Emine Gürsoy NASKALİ, Gülden Sağol YÜKSEKKAYA, Aylin KOÇ), İstanbul, s.3-40.
SÖNMEZ, S. (2008). Türklerde Dağ Kültü İnancı ve Altay, Tıva ve Şor Destanlarında Dağ, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
STEBLEVA, İ. V. (1972). “K Rekonstruktsii Drevnetyurkskoy Religiozno-Mifologiçeskoy Sistemı”, Tyukologiçeskiy Sbornik-1971, Moskova, s. 213-226.
TABALDİEV, K. Ş. ve BELEK, K. (2008). Pamyatniki Pis’mennosti Na Kamne Kırgızstana, Bişkek.
TEKİN, T. (2008). Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yay., 3. Baskı.
USEEV, N. (2009). “Talas’ta Yeni Bulunan Eski Türk Yazıtı”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (41), s. 17-24.
USEEV, N. (2011). Yenisey Cazma Estelikteri I: Leksikası cana Tekstter (Yenisey Yazıtları I: Söz Varlığı ve Metinler), Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve Kırgız Millî Bilimler Akademisi Dil ve Edebiyat Enstitüsü Yayınları.
USER, H. Ş. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları, Söz Varlığı İncelemesi, Konya.
YAMAEVA E. E. (2004). Rodovıye Tamgi Altayskih Tyurok (XIX-XX vv.), Gorno-Altaysk.
YATSENKO S. A. (2001). Znaki-Tamgi İranoyazıçnıh Narodov Drevnosti i Rannego Srednevekovya, Moskova.
YILMAZ G. K. (2007). “Hakaslarda Ölüm ile İlgili Gelenekler”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 4, s. 65-87.
URL: http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/makale.php?id=252