Çıkış Giriş

ÖZET
Etimoloji, filolog için oldukça riskli bir sahadır. Bir kelimenin kökeni açıklanırken, seslik, yapısal ve anlamsal deliller açıkça ve kesin çizgilerle gösterilmelidir. Eğer Eski Türkçe bir kelimenin yapısı açıklanacaksa iş daha da zordur, çünkü Eski Türkçede birbirinden farklı yazı sistemleri kullanılmıştır. Kullanılan yazı sistemleri de imlâ tutarsızlıkları ile doludur. Kuturu zarfı, şimdiye değin neşredilen Eski Uygurca metinlerde okunuşu ve yapısından emin olunamayan bir kelimedir. Kelimenin kökenini ve yapısını açıklarken Türk dilinin geniş coğrafyasını ve geçirdiği süreci dikkate alacağız. Bunun için Willi Bang–Kaup’un ortaya koyduğu “mukayeseli Türk dili araştırmaları” yöntemini uygulayarak kelimenin okunuşunu ve yapısını açıklamaya çalışacağız.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Eski Uygurca, etimoloji, mukayeseli Türk dili araştırmaları, Willi Bang–Kaup, kalıplaşmış zarf kuturu.

ABSTRACT
For a linguist is etymology an area with a high risk factor. When the origin of a word is explained, then phonologic, structural and semantic evidence should be pointed out in clearly and accurate way. Explaining of an Old Turkish word is much harder, because Old Turkish was written in different script systems. Used script systems are also full of orthographic discrepancies. The petrified converb kuturu is in respect to structure and pronunciation one of the indefinite and uncertain word according to Old Uighur texts, which were published till nowadays. When we try to explain the origin and structure of this word, we have to take into consideration wide geographic area and historical background of Turkish language. For this reason we will proceed according to method of ‘comparative Turkish linguistics’ from Willi Bang–Kaup and try to explain pronunciation and structure of this word.

KEY WORDS
Old Uighur, etymology, Comparative Turkish Linguistics, Willi Bang–Kaup, petrified converb kuturu.


KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ADAMOVIČ, M. (2009). Floransalı Filippo Argentinin Notlarına Göre (1533) 16. Yüzyıl Türkçesi. Çev. Aziz MERHAN, Ankara: TDK Yayınları.
AHMEROV, K. Z. (1958). Başkirsko–Russkıy Slovar’, Moskva: Gosudarstvennoye Izdatel’stvo Inostrannih i Natsional’nih Slovarey.
Ahmet Vefik PAŞA (2000). Lehce–i Osmânî, Haz. Recep TOPARLI, Ankara: TDK Yayınları.
ARAT, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I: Metin, 3. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
ARAT, R. R. (1992). Edib Ahmed B. Mahmut Yükneki: Atebetü’l–Hakayık, 2. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
AŞMARIN, N. I. (1934). Thesaurus Linguae Tschuvaschorum, Liber VII: К (куракла–кшша), Çeboksarı, Çuvaskoye Gosudarstvennoye Izdatel’stvo.
ATALAY, B. (1945). Et–Tuhfet–üz–Zekiyye fil–Lûgat–it–Türkiyye, İstanbul.
ATALAY, B. (1985a). Divanü Lûgati’t–Türk, C. I, Ankara: TTK Basımevi.
ATALAY, B. (1985b). Divanü Lûgati’t–Türk, C. II, Ankara: TTK Kurumu Basımevi.
ATALAY, B. (1986). Divanü Lîgat–it–Türk Dizini “Endeks”, Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
AYVERDİ, S. (2011). Kubbealtı Lügati: Asırlar Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 3 Cilt, 4. Baskı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
BANG KAUP, W. (1980). Berlin’deki Macar Enstitüsünden Türkoloji Mektupları (1925–1934), Çev. Şinasi TEKIN, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
BANG–KAUP, W.; A. von GABAIN (1930). Türkische Turfan–Texte III, SBAW, Berlin: 183–211.
BARUTÇU, Fatma Sema (1987). Uygurca Sadāprarudita ve Dharmodgata Bodhisattva Hikâyesi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara [Yayınlanmamış Doktora Tezi].
BASKAKOV, N. A. [vd.] (1968). Turkmensko–Russkıy Slovar’, Moskva: Izdatel’stvo “Sovyetskaya Entsiklopedya”.
BASKAKOV, N. A. [vd.] (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, Rusçadan Aktaranlar: İsmail KAYNAK; A. Mecit DOĞRU, Ankara: KB Yayınları.
BATTAL, A. (1988). İbnü–Mühennâ Lûgati (İstanbul nüshasının türkçe bölüğünün endeksidir), 2. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
BROCKELMANN, C. (1928). Mitteltürkischer Wortschatz nach Maḥmūd Al–Kāšгarīs Divān Luгāt at–Türk, Leipzig: Otto Harrassowitz.
BUDAGOV’, L. Z. (1871). Sravitel’nıy Slovar’ Turecko–Tatarskih’ Naraçiy, Tom II (ﻖ–ﻯ), St. Petersburg: Tipografiya Imperatorskoy Akademiy Nauk’.
CLARK, L. (1982). “The Manichean Turkic Pothi–Book”, Altorientalische Forschungen, Band 9: 145–218.
CLARK, L. (2013). Uygur Manichaean Texts: Volume II, Liturgical Texts: Texts, Translations, Commentary, Corpus Fontium Manichaeorum: Series Turcica II, Turnhout: Brepols Publishers.
CLAUSON, Sir G. (1957). “The Turkish y and Related Sounds”, Studia Altaica, Festschrift für Nikolaus Poppe, zum 60. Geburtstag am 8. August 1957, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden: 33–45.
CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre–Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
CLAUSON, Sir G. (1973). “Two Uygur Administrative Orders”, Ural–Altaische Jahrbücher, Band 45: 213–222.
DANKOFF, R.; J. KELLY (1982). MAḤMŪD AL–KĀŠГARĪ, Compendium of the Turkic Dialects (Diwānü Luɣati’t–Turk), edited and translated with Introduction and Indices, Part I, Harvard: Harvard University Printing Office.
DANKOFF, R.; J. KELLY (1984). MAḤMŪD AL–KĀŠГARĪ, Compendium of the Turkic Dialects (Diwānü Luɣati’t–Turk) edited and translated with Introduction and Indices, Part II, Harvard: Harvard University Printing Office.
DANKOFF, R.; J. KELLY (1985). MAḤMŪD AL–KĀŠГARĪ, Compendium of the Turkic Dialects (Diwānü Luɣati’t–Turk), edited and translated with Introduction and Indices, Part III, Harvard: Harvard University Printing Office.
DOERFER, G. (1967). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, unter besonderer Berücksichtigung älterer Neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen– und Timuridenszeit, Band III, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
EHLERS, G. (1987). Alttürkische Handschriften: Teil 2, Das Goldglanzsūtra und der buddhistische Legendenzyklus Daśakarmaparhāvadānamālā, Depositum der Preußischen Akademie der Wissenschaften (Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz, Berlin), Stuttgart.
EKER, S. (1998). Kıpçak Grubu Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Ses Bilgisi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara [Yayınlanmamış Doktora Tezi].
ERDAL, M. (1979). “The Chronological Classification of Old Turkish Texts”, Central Asiatic Journal, Vol. 23/1–2: 151–175.
ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon, Vol. I–II, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
ERDAL, M. (2004). Grammar of Old Turkic, Leiden–Boston: Brill.
GENG, S.; H.–J. KLIMKEIT (1988). Das Zusammentreffen mit Maitreya, die ersten fünf Kapitel der Hami–Version der Maitrisimit, in Zusammenarbeit mit Helmut EIMER und Jens Peter LAUT, Herausgegeben, Übersetzt und Kommentiert, Band 1–2. Wiesbaden: Asiatische Forschungen.
GRØNBECH, K. (1942). Komanisches Wörterbuch: Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, København: Einar Munksgaard.
GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C. I: A–N, Ankara: TDK Yayınları.
HAMILTON, J. R. (1986). Manuscrits Ouïgours du IXe–Xe Siècle de Touen–Houang, Tom. I–II, Paris: Peters France.
ISKAKOV, İ. A. (1982). Kazak Tiliniŋ Tüsindirme Sözdigi, Tom. VI, Қ (қанаттастық–қырқұлақ), Almatı: Kazak SSR’inin “Gılım” Baspası.
KADRİ, H. K. (1943). Türk Lûgati, C. III, İstanbul: Maarif Matbaası.
KAUP, W. B.; Annemarie von GABAIN; G. R. RACHMETİ (1934). Türkische Turfan–Texte VI: Das buddhistische Sūtra Säkiz Yükmäk, SBAW, Berlin: 93–192.
KAYA, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
KUNOS, I. (1902). Šeyx Suleyman Efendi’s Čagatay–Osmanisches Worterbuch, Budapest.
LE COQ, A. von (1922). Türkische Manichaica aus Chotscho III, nebst einem christlichen Bruchstück, APAW. Phil.–hist. Kl. 2, Berlin.
LESSING, F. D. (1960), Mongolian–English Dictionary, Berkeley–Los Angeles: University of California Press.
LEVITSKAYA, L. Se.; G. F. BLAGOVA (2000). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov: Obşçetyurkskye i Mejtyurkskye Leksiçeskye Osnovy na Bukvu “K”, Moskva, Yazıki Russkoy Kul’turı.
MAHMUT, Kaşgarlı (2008). Kitabu Divan–ı Lügati’t–Türk, Tıpkıbasım–Türkçe Sözcükler–Özel Adlar Dizini, Haz. Şaban KURT, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
MAHMUTOVA, L. T. [vd.] (1979). Tatar Tiliniŋ Aŋlatmalı Süzligi, Tom II: К–С, Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
MARUFOV, Z. M. [vd.] (1981). Üzbek Tilining İzohli Lugati, Tom. II C–Ҳ, Moskva: “Rus Tili” Neşriyeti.
MAUE, D. (1996). Alttürkische Handschriften: Teil 1, Dokumente in Brāhmī und Tibetischer Schriften, Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland, Band XIII/9, Stuttgart.
MAUE, D.; K. RÖHRBORN (1979). “Ein Caityastotra aus dem alttürkischen Goldglanz–sūtra”, Zeitschriften der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Band 129: 282–320.
MENGES, K. H. (1957). Das Čaγatajische in der persischen Darstellung von Mīrzā Mahdī Xān, Wiesbaden: Verlag der Akademie der Wissenschaften und der Literatur in Mainz.
MENINSKI, F. à M. (2000). Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae–Arabicae–Persicae, Lexicon Arabico–Persico–Turcicum, mit einer Einleitung und mit einem türkischen Wortindex von Stanisław STACHOWSKI sowie einem Vorwort von Mehmet ÖLMEZ, II von dal bis lam ل–د , İstanbul: Simurg Yayıncılık.
MÜLLER, F. W. K. (1911). Uigurica II, AKPAW. Phil.–hist. Cl. 1910: 3, Berlin.
MÜLLER, F. W. K. (1922). Uigurica III, uigurische Avādana–Bruchstücke (I– VIII), APAW. Phil.–hist. Kl. 1920: 2, Berlin.
NADALYAYEV, V. M. [vd.] (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad, Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
ODA, J. (2010). A Study of the Buddhist Sūtra Called Säkiz Yükmäk Yaruk of Säkiz Törlügin Yarumış Yaltrımış in Old Turkic, Kyoto: Hōzōkan.
ORUÇOV, E. (1966). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügeti, C. I: A–Γ, Bakı, Azerbaycan SSR Élmler Akademiyası Neşriyyatı.
RADLOFF, W. (1960). Versuch eines Wörterbuches der Türk–Dialekten, Zweiter Band, ‘s–Gravenhage, Mouton&Co. [Neudruck]
RADLOV, V. V.; S. E. MALOV (1913–1917). Suvarṇaprabhāsa (Sutra zolotogo bleska), Tekst’ uygurskoy redaktsii, İzdali, I–IV. Bibliotheca Buddtica: XVII, St. Petersburg 1913–1917. [I–II: 1913; III–IV: 1914; V–VI: 1915; VII–VIII: 1917].
RAMSTEDT, G. J. (1935). Kalmückisches Wörterbuch, Helsinki: Suomalais–Ugrilainen Seura.
RASCHMANN, S.–Christiane (1981). Die Kapitel über “Die Heilung der Krankheiten” und “Das Lehren der Tat des Jünglings Udakaniṣyanda” im uigurischen Goldglanzsūtra (24. und 25. Kapitel), Freie Universität Berlin [Yayımlanmamış Lisasn Tezi].
RASCHMANN, S.–Christiane (1995). “Dies ist der Lobpreis des Mannes”, Iran und Turfan: Beiträge Berliner Wissenschaftler, Werner. Sundermann zum 60. Geburtstag gewidmet, Hrsg. von Christiane RECK und Peter ZIEME, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden: 183–191.
RÄSÄNEN, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Suomalais–Ugrilainen Seura.
REDHOUSE, J. W. (1890). A Turkish and English Lexicon Shewning in English the Significations of the Turkish Terms, Constantinople: Boyajian.
RÖHRBORN, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien. Neubearbeitung, I. Verben, Band 1: ab– – äzüglä–, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
SAĞLIK, G. S. (2007). Türk Dilinde Yön Gösteren Karşıtlıklar Aşağı : Yukarı Sözcükleri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Ankara [Yayımlanmamış Doktora Tezi].
SÂMÎ, Ş. (2010). Kamus–i Türkî, Haz. Paşa YAVUZARSLAN, Ankara: TDK Yayınları.
SCHWARZ, H. G. (1992). An Uyghur–English Dictionary, Washington: Western Washington University.
STACHOWSKI, S. (2002). Lexique turc dans le Vocabulaire de P. F. Viguier (1790), Kraków: Księgarnia Akademicka.
TAŞ, İ. (2009). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı, Ankara: TDK Yayınları.
TEKİN, Ş. (1960). Uygurca Metinler I: Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlâh), vap ḥua ki atlıġ nom çeçeki sudur (saddharmapuŋḍarīka–sūtra), Erzurum: TDK Yayınları.
TEKİN, Ş. (1966). “Buyan Evirmek (Sevabın Tevcihi)”, Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara, TKAE Yayınları: 390–411.
TEKİN, Ş. (1976). Uygurca Metinler II: Maytrısimit, Burkancıların Mehdisi Maitreya ile Buluşma, Uygurca iptidaî Bir Dram (Burkancılığın Vaibhāṣika Tarikatına Ait Bir Eserin Uygurcası), Ankara: TDK Yayınları.
TEKİN, Ş. (1980). Maitrisimit Nom Bitig: Die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāṣika–Schule, I. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen; II. Teil: Analytischer und rückläufiger Index, Akademie der Wissenschaften der DDR. Zentralinstitut für alte Geschichte und Archäologie, Schriften zur Geschichte und Kultur des alten Orients, BT 9, Berlin.
TEKİN, T. (1969). “Zetacism and Sigmatism in Proto–Turk”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Tom. 22/1: 51–80.
TEKİN, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
TUGUŞEVA, L. Yu. (1971). “Three Letters of Uighur Princes from the Ms Collection of the Leningrad Section of the Institute of Oriental Studies”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Tom. 24/2: 173–187.
TULUM, M. (2011). XVII. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Ankara: TDK Yayınları.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). 12 Cilt, II. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
UÇAR, E. (2011). “Uygurca Üzüt~Üzütlüg Üzerine”, Turkish Studies, Vol. 6/1: 1821–1826.
UÇAR, E. (2012). “Uygurca Birgerü Üzerine”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, S. 24: 93–100.
UÇAR, E. (2013). “Uygurca Yilvi ve Türevleri Üzerine”, Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 55: 121–130.
WEHR, H. (1976). Dictionary of Modern Written Arabic, 3. Edition, New York: Spoken Language Services.
WILKENS, J. (2000). Alttürkische Handschriften: Teil 8. Manichäisch–türkische Texte der Berliner Turfansammlung, Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland XIII/16, Stuttgart.
WILKENS, J. (2007). Das Buch von der Sündentilgung, Edition des alttürkisch–buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, Teil I–II, Berliner Turfantexte: 25, Turnhout (Belgien).
YUDAHIN, K. K. (1994). Kırgız Sözlüğü, Çev. Abdullah TAYMAS, C. I–II, 3. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
ZIEME, P. (1985). Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, Akademie der Wissenschaften der DDR. Zentralinstitut für alte Geschichte und Archäologie, Schriften zur Geschichte und Kultur des alten Orients, BT 13, Berlin.
ZIEME, P. (1996). Altun Yaruq Sudur: Vorworte und das erste Buch, Edition und Übersetzung der alttürkischen Version des Goldglanzsūtra (Suvarṇaprabhāsottamasūtra), Berliner Turfantexte: 18, Turnhout (Belgien).