Çıkış Giriş

ÖZET
Ruslarla karşılaşılana kadar Kuzeydoğu Sibirya bölgesinin uluslararası anlaşma dili konumunda olan Saha Türkçesi konuşurlarının öncelikle Sahaca-Rusça iki dilliliği ve sonrasında Rusça-Sahaca iki dilliliği söz konusudur. Sovyet dönemi ile birlikte özellikle İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında Saha nüfusunda ve Saha Türkçesi bilirlik oranında azalmalar meydana gelmiştir. Sovyetlerin çözülmesinden sonra 1992 yılında Saha Cumhuriyeti özerkliğini ilan etmiştir. 16 Ekim 1992 tarihinde ise Saha Türkçesi ile Rusçanın devlet dili olarak kabul edilmesiyle Saha Türkçesinin statüsü belirlenmiştir. Dil hayatiyeti bakımından Saha Türkçesi toplumsal işlevlerinin genişliği ile diğer Sibirya Türk lehçelerinden ayrılmaktadır. Saha Cumhuriyeti içinde ve ayrıca Dolgan-Nenets Özerk Bölgesi'nde yaşayan Dolganların dili, önceleri dil içi özellikler açısından Saha Türkçesinin bir ağzı sayılırken, sonraları daha çok dil dışı etkenlere bağlı olarak ayrı bir dil sayılmaya başlanmıştır. Saha-Dolgan ağzı günümüzde Rusya Federasyonu'nda “az nüfuslu halkların dili” statüsünde değerlendirilmektedir ve toplumsal işlev alanları çeşitli yasalarla belirlenmiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Saha Türkleri, Saha Türkçesi, Saha-Dolgan ağzı, dil hayatiyeti, dil durumu,  Rusça.

ABSTRACT
Until encountered Russians Sakha Turkish was on the position the language of international agreements of Siberia area. However, first Sakha-Russian bilingualism after Russian-Sakha bilingualism was occurred. Especially during and after the Second World War the ratio of Sakha population and also the ratio of Sakha knowledge among the population decreased. After the collapse of the Soviet Union, Sakha Respublic declared the autonomy in 1992. Both Sakha Turkish and Russian were accepted as the official language, so the status of Sakha Turkish was determined in 16 October 1992. With respect to language vitality, Sakha Turkish differs from other Siberian Turkish dialects in the sense that it displays a wider range of social functionalities. The Dolgan language belonging to the Dolgan people, which are residing in the Republic of Sakha and in the Dolgan-Nenets Autonomous Region, was initially considered a dialect of Sakha Turkish in terms of lingual properties; yet later it was accepted as a seperate language due to non-lingual factors. It is asserted as “underpopulated folk language” and its social function areas are defined by various laws in the Russian Federation.

KEY WORDS
Sakha Turks, Sakha Turkish, Sakha-Dolgan dialect, language vitality, linguistic situation, Russian.

ALROSA, http://eng.alrosa.ru

BOESHOTEN, Hendrik (1998) “The Speaker of Turkic Languages” The Turkic Languages (Ed. L.
JOHANSON-E.A. CSATO) London and New York: Routledge.

CRYSTAL, David (2007) Dillerin Katli (Çev. Gökhan CANSIZ), İstanbul, Profil Yayıncılık.

DEVLET, Nadir. (1997) “Sibirya’daki Halkların Demografik ve Ekonomik Potansiyelleri”, Sibirya Araştırmaları (Haz. Emine GÜRSOY NASKALİ) İstanbul, Simurg Yayınları, 25-46.

DEVLET, Nadir (2002) “Federe ve Muhtar Türk Cumhuriyetleri” Türkler C. 1, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 15-47.

FELDE, Olga V (2011) “The Ethno-Linguistic Situation in the Krasnoyarsk Territory at the Beginning of the Third Millennium” Journal of Siberia Federal University. Humanities & Social Sciences 7 (2011-4), 919-929.

GÖMEÇ, Saadettin (2003) Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Ankara, Akçağ Yayınları.

İNAN, Abdülkadir (1976) “Sibirya Türkleri”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1271-1282.

JOHANSON, Lars (2002) Türk Dili Haritası (Çev. Nurettin DEMİR-Emine YILMAZ), Ankara, Grafiker Yayınları.

KILIÇ, Filiz (1999) “Küreselleşme ve Dil”, KÖK Araştırmalar I/I (Bahar 1999), 21-30.

KİLLİ, Gülsüm (2003) “Hakasya’da Dil Durumu ve Hakas Türkçesinin Statüsü”, Türkoloji Dergisi C. XVI. S. 1. Ankara, 225-235.

KİLLİ, Gülsüm (1999) “Güneydoğu Sibirya Türklerinin Dil Durumları”, KÖK Araştırmalar I (2) Güz 1999, 161-174.

KİLLİ, Gülsüm (2006) “Saha Cumhuriyetinde Dil Durumu ve Saha Türkçesinin Konumu”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(2) Haziran 2006, 61-70.

KİLLİ YILMAZ Gülsüm (2008) Hakasya’dan Öyküler, Ankara, Grafiker Yayınları.

KİLLİ YILMAZ Gülsüm (2008) “Rusya Federasyonu Azınlık Politikasının Sibirya Türk Halklarının Dillerine Etkileri” H.Ü. Türkiyat Araştırmaları, 9 Güz 2008, 346-376.

KİRİŞÇİOĞLU M. Fatih (1999) Saha Türkçesi Grameri, Ankara, TDK Yayınları.

KİRİŞÇİOĞLU M. Fatih (2002) “Sahalar (Yakutlar) ve Saha Türkçesi”, Türkler C. 20 Türk Dünyası, Ankara, 2002, s. 133-139.

KRUGER John (1962) Yakut Manual, Indiana University Publications.

MENGES Karl (1968) The Turkic Languages and Peoples, Wiesbaden.

OSVPN 2002: Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2002 года, http://www. perepis2002.ru

ÖZÖNDER, S. Barutcu (1999) “Genel Türklük Alanı Çerçevesinde Türk Dilinin Durumu, İleriye Dönük Bakışlar ve Yaklaşımlar” KÖK Araştırmalar I (I) Bahar 1999, 31-40.

SOMUNCUOĞLU Anar (2002) “Saha Cumhuriyeti”, Türkler, C. 20, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 119-131.

ŞAHİN Leysen (2002) “Sibirya Türk Halkları Tarihi”, Türkler, C. 20, Ankara Yeni Türkiye Yayınları, 734-742.

UNESCO Red Book on Endangered Languages: Northeast Asia.  by Juha Janhunen (nearly all entries) and Tapani Salminen (two entries and general editing) http://www.helsinki.fi/~tasalmin/nasia_index.html

UŞNİTSKİ V. V. (2008) “Saha Halkının Etnik Kökenin ve Erken Etnik Tarihinin Araştırılması: Temel Versiyonlar”, KÖK Araştırmalar X (2) Güz 2008, 135-140.

WILLIAMS Glyn (1992) Sociolinguistic: A sociological critique, London, Routledge

.

.