Çıkış Giriş

ÖZET
Kazak bilim adamı ve gazeteci Mustafa Çokay, Türkistan’ın bağımsızlığı için olağanüstü bir mücadele yürütmüş, Türk halkları arasında yakın ekonomik ve kültürel işbirliğinin destekçisi olmuş tarihî bir kişiliktir. O, 20. asrın başında tek parti yönetimi ile idare edilen üç ülkeyi; Bolşevik Rusya, İtalya ve Türkiye Cumhuriyeti’ni karşılaştırmış, bir mucize ile küllerinden yeniden doğan Kemalist Türkiye’nin kendi sınırları içinde ilerlemeci politikalarından memnuniyet duyduğunu dile getirmiştir. Çokay’a göre dünya tarihinde Anadolu Türklerinin ulusal kurtuluş mücadelesinin örneğine çok az rastlanır. Mustafa Çokay, çıkarmakta olduğu Yaş Türkistan dergisi aracılığıyla da Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürk hakkındaki görüşlerini açıklamıştır. Hatta, derginin Türkiye’ye girişinin yasaklanmasının ardından dahi, Atatürk’ün Türkistan millî mücadelesine verdiği manevî desteği hakkında olumlu fikirlerini beyân etmeye devam etmiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Mustafa Çokay, Türkiye Cumhuriyeti, Türkistan, Yaş Türkistan Dergisi, Mustafa Kemal Atatürk

ABSTRACT
Mustapha Chokay is Kazakh scientist and journalist, an extraordinary fought for the independence of Turkestan. He is important persons who had become a supporter of closer economic and cultural co-operation between to Turkish people. He was compared  One-party state governed by the three countries at the beginning of the 20th  century the Bolshevik Russia, Italy and the Republic of Turkey. He was clays with a miracle reborn progressive policies within its own borders Kemalist Turkey has expressed his pleasure. history of the world according to him, a very rare example of the national liberation struggle of Anatolian Turks. Mustapha Chokay, through Yaş Türkistan magazine publishes the opinions of the Republic of Turkey and Ataturk declared. In fact, even after the prohibition of the journal entry to Turkey, Atatürk gave moral support to the struggle of Turkestan continued to express their views about the positive.

KEY WORDS
Mustapha Chokay, Republic of Turkey, Turkestan, Yaş Turkestan, Mustafa Kemal Ataturk

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

1. Arşiv Kaynakları / Archival Sources
L’Archive de Moustapha Chokay Bey. Universite de la Sorbonne – Nouvelle Paris III. Bibliotheque de Institute national des langues et civilizations orientales.
Carton 5. Dossier 2.
Carton 6. Dossier 5; Dossier 26; Dossier 2a. Dossier 2.
Carton 7. Dossier 3d.
T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri GM, Cumhuriyet Arşivi (BCA, Ankara) Bakanlar Kurulu Katalogu Fon kod. 030.19, 030.19.01.02. Dosya No. 48. Fihrist No: 66.
Российский Государственный архив социально-политической истории (РГACПИ). Ф.17. Оп.85. Д.77. Л.97
Российский Государственный военный архив (РГВА).
К убийству Джемал паши // РГВА. Ф. 461к. Оп.1. Д.416. Л. 133–136.
РГВА. Ф. 461к. Оп.1. Д.417
РГВА. Ф.461к. Оп.1. Д.418.
Турецко-советская дружба // РГВА. Ф. 461к. Оп.1. Д.431. ЛЛ. 9–13.

2. Süreli Yayınlar / Periodicals
Le Temps (1922) Paris. 22 Mars.
Yaş Türkistan (1933) Berlin, Sayı 47.
Yaş Türkistan  (1939), Berlin, Sayı 114.
Вольный горец (1920) . Тифлис. № 60, 1 ноября.
Последние новости (1923) Париж. 7 января.
Известия (1937) 31 сентября
Правда (1937) 27 пвгуста, 2 сентября.

3. Mustafa Çokay Matbu Matbu Külliyatı / The Printed Corpus of Mustapha Chokay
Акбер [Мустафа Чокай] (1920) Большевики и анатолийское движение // Вольный горец. 12 июля.
Энвер, съезд народов Востока и туркестанский вопрос (1920) Вольный горец. 20 сентября.
Али [Мустафа Чокай] (1920) Кемалисты и большевики // Вольный горец, 25 октября; 8 ноября.
Даут  [Мустафа Чокай] (1920) Нерешительность коммунистов в восточно-турецкой политике // Вольный горец. 18 октября.
Встреча с Нури нашей (1920) Вольный горец. 27 октября.
Даут [Мустафа Чокай] (1920) Решительный момент в судьбах восточной политики большевиков // Вольный горец. 20 декабря.
Чокай М. Большевики и восточный вопрос (1921) Шефек. Тифлис. 1921. Январь, №5.
Moustapha Chokay oglu (1922) Républiques du Caucase: La Turquie et les républiques du Caucase // Orient et Occident. Paris, Avril No. 4: 549–552.
Энвериада (1922) Слово. Париж. 7 августа.
Enver Pacha dans la Russie des Soviets et l’Asie cеntrale // Orient et Occident (1923) Paris. Tome cinquième, 161–173.
Chokay oglu M. (1923) Entre Armenians et musulmans // Orient et Occident. No.13: 62–71.
Chokaev M. (1928) The Basmaji movement in Turkestan // The Asiatic Review. London, April. Vol. XXIV: 273–278).
Ch. M. [Chokay M.] (1931) Les Bolcheviks contre le kemalisme // Prométhee. Paris. Juillet. No.57: 15–18.
Çokay M. (1931) Türkiye ve Milletlar Cemiyetinde // Yaş Türkistan. No. 17: 26–27.
Enver Paşa’nın şehadeti (1931) Yaş Türkistan. Berlin, No.16: 28–38
Çokay Oğlu M. (1932) Merhum Enver Paşa  Hakkında Hatıra Parçaları // Yaş Türkistan. 1932. No.33, 5–12
Chokay M. (1933) L’amitié turco-soviétiquc // Prométhée. No. 85: 24–25.
«Cumhuriyet» tilşisi Nadir Nadi Bekpen sühbat. Curgisden Said Bek kim? (1933) Yaş Türkistan No.38: 7–13.
Çokay M. (1934) Moskova  ve Türk Komünist Fırkası // Yaş Türkistan. No. 58: 30–33.
Enver Paşa (ölümünün 16 yıl toluv munasebetiyle) (1938) Yaş Türkistan. Berlin, No. 104–105: 2–5

4. Diğer/The Others
Достоевский Ф.М. (1982) Полное собрание сочинений в тридцати томах. Том ХХIV. Ленинград.
Младотурецкая революция 1908 года (1988) Советский Энциклопедический Словарь. Издание четвертое. М.