Çıkış Giriş

ÖZET
Bugün Sibirya’nın güneydoğusunda kendilerini Tıva/Dıva olarak adlandıran ve Rusya Federasyonu’na bağlı olarak Tuva Cumhuriyeti’nde yaşayan Tuva Türkleri nüfus bakımından Sibirya’nın ikinci en büyük nüfuslu halkıdır. Yine İrkutsk bölgesinin Aşağı Uda bölgesinde; Tofalariya’da yaşayan Tofalar, Moğolistan’da yaşayan Altay Tuvaları ve Duhalar, Çin’de yaşayan Cungar Tuvaları ve Buryatya’da yaşayan Soyotlar Tuva Türkçesinin çeşitli ağızlarını konuşurlar. Günümüzde, Tuva Cumhuriyeti Tuvalarının dili “güvende” olan diller arasında sayılmaktadır. Ancak Moğolistan’daki Altay Tuvaları, Çin’deki Cungar Tuvaları; özellikle de İrkuts bölgesindeki Tofalar, Buryatya’daki Soyotlar ve Moğolistan’daki Duhalar için durum aynı değildir. Bu gruplarda alınan tedbirlerin etkileri değerlendirildiğinde her bir grubun kendi şartları içinde kendine özgü sonuçlar doğurduğu görülmektedir. Bu yazıda Tuva Türkçesi ve ağızlarının etnolingustik hayatiyetinin boyutları araştırılacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Dil durumu, Tuva Türkleri, Tuva Türkçesi, tehlikedeki diller, dil hayatiyeti.

ABSTRACT
In conditions of the Russian Federation a lot of factors influence preservation and development of languages, beginning from policy to language behaviour. In the given article we consider some factors, in particular such ones, as place of residence (city or village) of a concrete language bearer, role of dialects and its bearers in the development of social functions of a language, effect of the number of population on functional development of the language, use of non-Russian languages in the institutes of higher education, which impact viability of a language, belonging to a republic-forming ethnos in the republics of Idil-Ural region.

KEY WORDS
Language situation, Tuvan Turks, Tuvan Turkish, endangered languages, language vitality.

ANAJBAN Z. V. (1985) “Tuvinsko-russkoe dvujazyçie: itogi i perspektivy razvitija”, Russkij jazyk v Tuve, Kyzyl: Tuvknizdat.

ANDERSON G. D. S. (2005) Language Contact in South Central Siberia, Wiesbaden: Harrasowitz Verlag.

AYDEMİR İ. A. (2009) “Altay Tuvaları - Altaylarda Unutulmuş Bir Türk Halkı”, Bilig, Kış, s. 48, 1-12.

CRYSTAL D. (2000) Language Death, Cambridge University.

CRYSTAL D. (2007) Dillerin Katli, (Çev. Gökhan Cansız), İstanbul: Profil Yayınları.

GOLDEN P. (2006) Türk Halkları Tarihine Giriş, (Çev. Osman Karatay) Çorum: Karadeniz Araştırmaları Merkezi.

GÜL B. (2007) “Moğolistan Duhaları (Tsaatanlar)”, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler (16-17 Nisan 2007) Hacettepe Üniversitesi Sıhhiye Yerleşkesi, Ankara, 27-36.

GÜNER DİLEK F. (2007) “Tehlikedeki Diller ve Dil Ölümü Açısından Altay Türkçesi ve Ağızları”, Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı (9-15 Nisan 2006 Çeşme-İzmir), Bildiri Kitabı II (Ed. F. Türkmen, G. Gülsevin), Ankara, 707-715.

HARRISON D. (2003) “Language Endangerment Amoung The Tofa”, Partnering with Indigenous Peoples to Defend their Lands, Languages and Cultures, Spring, The Troubled Taiga.

JOHANSON L. (2002) Türk Dili Haritası Üzerine Keşifler, (orjn. Discoverieson the Turkic Linguistic Map), (çev. Nurettin Demir ve Emine Yılmaz), Ankara: Grafiker Yayınları.

JOHANSON L. (2002) Structural Factors in Turkic Language Contacts, London: Curzon.

KARABULUT F. (2004) “Dil Ölümü Sürecinde Kazak Türkçesinin Durumu”, Sosyal Bilimler Dergisi, c. 2, s.1, 67-87.

KARABULUT F. (2005) “Dil Ölümü Bağlamında Kayseri’de Yaşayan Uygur Türk Toplumu”, Bilig, s. 35, 17-47.

KİLLİ G. (1999) “Güneydoğu Sibirya Türklerinin Dil Durumu”, Kök Araştırmalar, Güz, c.1, s. 2, 161-174.

KİLLİ G. (2008) “Rusya Federasyonu Azınlık Politikasının Sibirya Türk Halklarının Dillerine Etkileri”, Türkiyat Araştırmaları, Güz, Yıl: 5, s. 9, 349-379.

MENGES, K. H. (1959b) “Die türkischen Sprachen Süd-Sibiriens III, Tuba (Sojon und Karagas)”,  Central Asiatic Journal (CAJ) 4, 90-118.

ÖZKAN N. (2007) Türk Dilinin Yurtları, Ankara: Akçağ Yayınları.

SIMMONS M. (2003) “Language Shift and Linguistic Markets in Barcelona”, Selected Proceedings of the First Workshop on Spanish Sociolinguistics (Ed. Lotfi Sayahi).
Sotsial’nıe harakteristiki gorodskogo naseleniya Tuvinskoy ASSR (1982), Novosibirsk: Nauka.

TAUBE E. (1977) “Zur Jagd bei den Tuwinern des Cengel-sum in der Westmongolei”, Jahrbuch des Museums für Völkerkunde zu Leipzig 31, 37-50.

TAUBE E. (1978) Tuwinische Volksmärchen, Berlin: Akademie Verlag.

TAUBE E. (1981a) “Die Tuwiner im Altai (MVR)”, Kleine Beiträge des Museums für Völkerkunde Dresden 4, 34-40.

TAUBE E. (1981c) “Notizen zum Schamanismus bei den Tuwinern des Cengel-sum (Westmongo)”, Kleine Beiträge des Museums für Völkerkunde Dresden 33, 43-69.

TAUBE E. (1987) “Zur traditionellen Kleidung der Tuwiner des Cengel-sum”, Jahrbuch des Museums für Völkerkunde zu Leipzig 37, 99-128.

WILLIAMS G. (1992) Sociolinguistics: A Sociological Critique, Routledge: London and New York.

WURM S. A. (1991) “Language Death and Disappearence: Causes and Circumstances”, Endangered Languages (Eds. Robert H. RobIns, Eugenius M. Uhlenbeck), Oxford and New York: Berg Publishers Ltd.

http://lingsib.iea.ras.ru/en/languages/tofa.shtml.

http://lingsib.iea.ras.ru/en/languages/soiot.shtml.

http://www.mpi.nl/DOBES/projects/tofa/people.

http://www.helsinki.fi/~tasalmin/nasia_report.html#Tuvan.

http://en.wikipedia.org/wiki/Tuva#Demographics.

.