Çıkış Giriş

ÖZET
Kırım yarımadası, tarihin farklı dönemlerinde Hazar denizinin kuzeyinden batıya hareket eden pek çok Türk boyunun büyük göçlerine sahne olmuştur. Göçlerin neticesinde bölgeye yerleşen çeşitli Türk boylarının birbirleriyle karışıp kaynaşmaları Kırım Türklerinin etnik yapısının ve dillerinin de şekillenmesine yansımıştır. Esas yapı itibariyle Kıpçak Türkçesinden Oğuz Türkçesine bir geçiş lehçesi özelliği gösteren Kırım Türkçesi, Rusya’nın XVIII. yüzyıldan bu güne kadar bölgede uyguladığı dil, iskân politikaları ve yürüttüğü etnik siyaset sonucunda zarar görmüştür. Kırım Türkçesi 1944 yılındaki sürgün öncesinde çeşitli sosyal alanlarda kullanılırken sürgünden sonra eğitim, basın-yayın, bilim ve kamu hizmetlerde kullanılması yasaklanmıştır.  Bu engellemelerden dolayı işlevsel rolü ve sosyokültürel ağırlığı sürgün yerlerinde, ancak günlük konuşma diliyle devam etmiştir. Buna bağlı olarak günümüzde Kırım Türkleri standart dil türünden ziyade yerel ağızlarla konuşmaktadırlar. İki yüzyılı aşkın bir süredir devam eden bu siyaset yüzünden Kırım Türkçesi, en genç konuşurunun 50 yaş ve daha üzeri olduğu için UNESCO tarafından yayınlanan atlasa göre ciddî anlamda tehlikede olan diller arasında değerlendirilmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kırım Türkçesi, Kırım Türkleri, ağızlar, dil durumu.

ABSTRACT
In the historical development, ethnicity of Crimean Turks formed as a result of varied Turkish Tribes’ mixture owing to the strategic position of Crimean Peninsula, reflected also on their language. Virtually, Crimean Turkish as a transition dialect from the Kipchak Turkish to Oghuz Turkish has damaged as a consequence of language, housing, ethnic politics which Russia upheld from the XVIII. Century up until now. Crimean Turkish used in various social areas before the exiling in 1944, due to being not used in education, media, science, and public services after the exile its operational role and socio-cultural stature in the exiling places continued just with the everyday speech. In parallel with that, at the present time Crimean Turks have spoken in local dialects rather than standard language. As a result of this policy that lasted more than two centuries, according to the atlas published by UNESCO Crimean Turkish, because of entry into the group of languages whose latest speakers are 50 and over, has been evaluated among the languages which are seriously endangered.

KEY WORDS
Crimean Turkish, Crimean Turks, dialects, language status.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABDUVALİYEVA, E. (2004) Kırım Türkçesinin Ağızlarının Bugünkü Durumu (Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 
ACAR, K. (2001) Kırımlı Bekir Sıdkı Çobanzade, Ankara.
ASANOV, Ş. A., GARKAVETS, A. N., USEİNOV, S. M. (1988) Krımtatarca-rusça lugat, Kiyev. 
BARUTCU ÖZÖNDER, S. (1999) "Genel Türklük Alanı Çerçevesinde Türk Dilinin Durumu, İleriye Dönük Bakış ve Yaklaşımlar", KÖK Araştırmalar, C. 1, S. 1, 31-40.
BEKİROVA, G. (2004)  Krımskotatarskaya problema v SSSR (1944-1991), Simferopol.
BOLDIRYEV, V. A. (1990) İtogi perepisi naseleniya SSSR, Moskva.  
DE ZWAGER, N. (1996) "Kırım: Gelecek İçin Bir Program" (çev. N. K. BAYAR), Emel, S. 215, 1-27.
DOERFER, G. (1959) "Das Krimosmanishe", Philologiae Turciae Fundamenta, T.1, Wiesbaden, s. 242-280.
EMİROVA, A. (2003) "Russkiy diskurs v reçevoy deyatelnosti krımskih tatar", Kultura narodov Priçernomoriya, no. 37, Simferopol, 132-135.
EMİROVA, A. (2008a) "Yazıkovaya kompensatsiya krımskih tatar i problemı vozrojdeniya krımskotatarskogo yazıka", İzbrannıye nauçnıye rabotı, Simferopol, 196-199.
EMİROVA, A. (2008b) "Kırımskotatarskiy yazık: posledstviya genotsida", İzbrannıye nauçnıye rabotı, Simferopol, 200-203.
FISHER, A. (2009) Kırım Tatarları (çev. Eşref ÖZBİLEN), İstanbul.
GÖMEÇ, S. (2009) "Kırım Bölgesinde İlk Türkleşme Hareketleri", Turkich Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/3 Spring 2009, 1013-1023.
HÜLAGU, M. (2004) "Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Türk Rus İlişkilerindeki Yeri (1441-1783)", Uluslararası Türkoloji Sempozyumu TİKA, 31 Mayıs- 4 Haziran 2004, Simferopol.   
İNALCIK, H. (2002) "Kırım Hanlığı", İslâm Ansiklopedisi, C. 25, 450-458.
KIRIMLI, H. (1996) Kırım Tatarlarında Millî Kimlik ve Millî Hareketler (1905-1916), Ankara.
KIRIMLI, H. (2002) "Rus İdaresi Dönemi", İslâm Ansiklopedisi, C. 25, 458-465.
KİLLİ YILMAZ, G. (2010) Kuzey ve Güneydoğu Sibirya Türklerinin Dil Durumu, Ankara.
KUDRYAVTSEVA, B. (1995) Geografiya Krıma, Simferopol.
LUMANOV, E. (1994) "Krımskotatarskiy narod v statistike Krıma", Avdet, no. 20 (4 Kasım 1994).
MEÇKOVSKAYA, N. B. (2000) Sotsialnaya lingvistika, Moskva.
MEMETOV, A. M. (2000) Leksikologiya krımskotatarskogo yazıka, Simferopol.
ÖZYETGİN, M. A. (1996) Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, Ankara.  
ÖZYETGİN, M. A. (2002) "Altın Ordu Resmî Yazışma Geleneği", Türkler, C. 8, Ankara, 819-830.
SALMINEN, T. (1993-1999) UNESCO Red Book On Endangered Languages: Europe, http://www.helsinki.fi/ ~tasalmin/europe_report. html
SAMOYLOVİÇ, A. N. (1960) "Kırım Türk Yazı Dilinin Tarihçesi", (çev. R. UYGUN), Türk Dili Araştırmaları Yıllığı (TDAY), S. 183, Ankara, 373-379.
SAMOYLOVİÇ, A. N. (2005) "Opıt kratkoy krımsko-tatarskoy gramatiki", Tyurkskoye yazıkoznaniye. Filologiya. Runika, Moskva, 110-116.  
SEVORTYAN, E. (2001) "Kırım Tatarcası" (çev. M. ALİYEVA), E. Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmalar, C. 10, 329-355.
ŞOSTKA V. İ., FİNOGEYEV B. L. (2005) "Trudovoy potentsial repatriantov v kontekste zanyatosti i vnutreregionalnoy migratsii", Demografiya ta sotsialna ekonomika, no. 2, Kiyev, 106-116.
ŞVETS, A. B. (2009) "Vzaimodeystviye dominiruyuşih etnosov v sovremennom Krımu", Mejnatsianalnıye i mejkonfessionalnıye otnoşeniya v Krımu i problemı formipovaniya tolerantnosti, Kiyev, 144-150.
TAYMAS, B. (1955) "Kırımlı Bekir Çobanzade’nin Şiirleri", Türkiyat, C. 12, S. 46, 23-31.
Ukraine Initial Periodical Report (MIN-LANG/PR (2007)), Strasbourg, 2 August 2007.
VELYAMİNOV-ZERNOV, V. V. (1864) Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar, St. Petersburg.
Vseukrainskaya perepis naseleniya 2001 goda "Çislennost naliçnoga naseleniya", http://www.ukrstat.gov.ua
Vseukrainskaya perepis naseleniya 2001 goda "Natsıonalnıy sostav naseleniya" http://www.ukrstat.gov.ua.
Vseukrainskaya perepis naseleniya 2001 goda "Yazıkovoy sostav naseleniya" http://www.ukrstat.gov.ua.
YARTSEVA, V. N. (Red.) (1990) Lingvistiçeskiy entsiklopediçeskiy slovar, Moskva: İnstitut Yazıkoznaniya AN SSSR. 
YAYAYEVA, A. (2010) "Stan osviti krimskotatarskoyu movoyu v avtonomniy respublitsii Krim", Materiali Drugogo Vseukrainskogo kruglogo stolu "Problemi osviti türkomovnih narodiv Ukraini: gagauziv, urumiv, karaimiv, krımçakiv i krimskih tatar, Vidavniço-poligrafiçnıy tsentr "Kiyevskiy universitet", 182-188.