| |
ÖZET
Tek bir sintaktik yapıyı bağımsız birimler olarak gösterme usulü olan parçalamanın hemen hemen tüm dillere özgü olduğu birçok dilbilimci tarafından metinbilimsel çözümlemelerde söylenmiştir. Belli bir cümle yapısını özel bir amaçla değiştirmek anlamına gelen aynı sentaktik-stilistik olay dünya dil bilimi tarihinde çok önceden fark edilmiştir ve hâlen çeşitli terimler altında öğrenilmektedir. Mesela, ünlü İsveç dilbilmcisi Ş.Balli’nin 1909 yılında neşredilen “Fransız Dili Üslup Bilimi” adlı kitabında aynı olay “dislokasyon” (yerleştirme) terimi altında incelenmiştir. Buna benzer olay E.V. Guliga, A.A. Andriyevskaya, V.G. Admoni gibi bilim adamları tarafından “separatizasyon” (ayırma) terimi altında ele alınmıştır. Alman dil bilimcilerinden E.I. Schendels ve E. Riesel cümlenin estetik amaçlı parçalanmasını izolasyon (izole etme) terimi altında araştırdılar. C. Bally segmentleme teorisini ortaya çıkardıktan sonra bu konu birçok dilbilimci tarafından ele alındı. Makalede parselasyon hadisesinin edebî eserde estetik amaçla kullanılabileceği Özbek yazarlarının eserlerinden alınan parçaların tahlili vasıtasıyla ortaya çıkarılmıştır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
parselasyon, dislokasyon, izolasyon, ilave, sintagmaların aktüelleşmesi, segmentasyon, anlatımsal parçalama.
ABSTRACT
Linguists have repeatedly emphasized that the parcelling as a way of representing a single syntactic structure as independent units, is inherent in virtually all languages. Syntactically and stylistic phenomenon as a change in the structure of concrete proposals for specific purposes have long realized, and variously described as the world of linguistics. For example, the Swiss scientist S. Bally in his work "The Style of the French language," first published back in 1909. called this phenomenon "dislocation", and described its features. Researchers at the German language E.I. Schendels, E. Riesel speech articulation proposals studied by the term "isolation", emphasizing the separation of certain parts of a proposal, the isolation. Undoubtedly, this kind of segregation is inherent and parceling.
The theory of segmentation, founded C. Bally, was developed by many researchers. On the material of different languages has been shown, this phenomenon - a source of opportunities for expressive articulation of the text, forming expressive designs, and on this basis, the logical and the poetic mainstream of units.
KEY WORDS
parceling, dislocation, isolation, application, maintenance of syntagmatic segmentation, expressive articulation
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
АДМОНИ В.Г. (1973) Синтаксис современного немецкого языка. Ленинград: Наука.
АКИМОВА Г.Н. (1990) Новое в синтаксисе современного русского языка. Москва: Высшая школа.
АЛЕКСАНДРОВА О.В. (1984) Проблемы экспрессивного синтаксиса. Москва: Высшая школа.
АЛЕКСЕЕНКО И.В. (2006) Парцелляция как грамматическая структура речи. Автореф. дисс. канд. филол. наук. Москва.
БАЛЛИ Ш. (1955) Общая лингвистика и вопросы французского языка. Москва: Изд-во иностранной литературы.
БАЛЛИ Ш. (1961) Французская стилистика. Москва: Изд-во иностранной литературы.
ВАННИКОВ Ю.В. (1965) Явление парцелляции в современном русском языке. Автореф. дисс. канд. филол. наук. Москва.
ВАННИКОВ Ю.В. (1979) Синтаксис речи и синтаксические особенности русской речи. Москва: Русский язык.
ВИНОГРАДОВ А.А. (1981) К вопросу о дифференциации явлений парцеляции и динамического присоединения. Вопросы языкознания. 3, 98-110.
ВИНОКУР Т.Г. (1974) К вопросу о норме в художественной речи. Синтаксис и норма. Москва: Наука.
ДОЛИНИН К.А. (1978) Стилистика французского языка. Ленинград: Просвещение.
РЫБАКОВА Г.Н. (1969) Парцелляция сложноподчиненного предложения в современном русском языке: Автореф. дисс. к-та филол. наук. Ростов-на-Дону.
СКОВОРОДНИКОВ А.П.(1978) О соотношении понятий “парцелляция” и “присоединение” Вопросы языкознания. 1, 118-129.
Словарь иностранных слов. (1988) Москва: Русский язык.
СТУПКИНА М.О. (2008) Парцелляция в современном болгарском языке (на материале художественной прозы). Дисс. канд. филол. наук. Санкт-Петербург.
ТОШАЛИЕВ И. (2004) Ҳозирги ўзбек тили. Синтаксис. Синтактик ва синтагматик қайта бўлиниш. Парцелляция. Тошкент: Zarqalam.
ТУРСУНОВ Б. (1975) Парцеллированные придаточные предложения в немецком и узбекском языках: Автореф. дисс. к-та филол. наук. Ленинград.
ХОЖИЕВ А. (2001) Тилшунослик терминларининг изоҳли луғати. Тошкент: “Ўзбекистон Миллий энцклопедияси” Давлат илмий нашриёти.
ШВЕДОВА Н.Ю. (1966) Активные процессы в современном русском языке. –М.: Просвещение.
ЮЛДАШЕВ М.(2007) Бадиий матн ва унинг лингвопоэтик таҳлили асослари. Тошкент: Фан.
ЮЛДАШЕВ М., ЯДГАРОВ Қ. (2007) Бадиий матннинг лисоний таҳлили. Тошкент: Низомий номидаги ТДПУ.
.
Yazışma / Correspondence:
ХАЙДАРОВ Шохкадам Мамаюсупович
Джиззахский государственный педагогический институт (Узбекистан)
Адрес: Джиззахский государственный педагогический институт, Джиззах -Республика Узбекистан.
Э-почта: shohqadamhaydarov@mail.ru
Alındığı Tarih/Received September 2 2010
|
|
.
. |
