Çıkış Giriş

ÖZET
Bu makalede Kırgız Türkçesi -A/-O/-y elek sıfat-fiil kuruluşunun kapladığı anlam ve işlev alanı incelenmeye çalışıldı. Kırgız Türkçesi -A/-O/-y elek kuruluşu, henüz başlamamış, gerçekleşmemiş olayı işaretler. Henüz gerçekleşmemiş olay anlatan sıfat-fiil (participium nondum facti) biçimleri, Kırgız Türkçesinden başka, Sibirya Türk lehçelerinden Saha Türkçesi, Tuva Türkçesi, Hakas Türkçesi, Şor Türkçesi, Altay Türkçesi ve Çulım Türkçesinde, ayrıca daha sınırlı tarzda Sibirya Tatar ağızlarının bazılarında da bulunmaktadır. -A elek /-A ilik /-(G)AlAK kuruluşu sahip olduğu içsel olumsuzlukla, cümlede biçimsel bir olumsuzluk işaretleyicisi yokken işlevsel ve semantik bakımdan olumsuzluğu işaretler. Bu işaretleyici ile henüz gerçekleşmemiş olay ifade edilirken, bir yandan da konuşucunun olayın gerçekleşeceği konusundaki genellikle olumlu beklentisi, varsayımı işaretlenir. Olayın gerçekten gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinden bağımsız olarak, beklenti hâlindeki bu varsayım konuşma anındaki olumsuzluğun gelecekte bir noktada olumlanacağı fikrine gönderme yapar. Dolayısıyla bu dilbilgisel işaretleyici âdeta hem olumsuzluğu (henüz gerçekleşmemiş olayı) hem de olumluluğu (gerçekleşme yönündeki beklentiyi, genellikle olumlu varsayımı) aynı anda işaretler. -A/-O/-y elek işaretleyicisinin bulunduğu fiil tabanlı yapılar, cümlede niteleyici, özne, zarf-fiil olarak, fakat en çok yüklem görevinde bulunurlar, yüklem görevindeyken evre parçacıklarıyla birlikte kullanılabilirler.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kırgız Türkçesi, Sibirya Türk lehçeleri, henüz gerçekleşmemişlik sıfat-fiili, içsel olumsuzluk, evre yapısı, evre parçacığı, görünüş parçacığı, yakın gelecek görünüşü, beklenen gelecek görünüşü, yakın gelecek, beklenti, öngörü, varsayım, gerçekleşmemiş olay, geçmiş gönderimi, görünüş-zaman-kiplik, dilbilgiselleşme, zamansal yorum.

ABSTRACT
In this study, the semantic and functional scope of the -A/-O/-y elek construction of Kyrgyz Turkish was examined. -A/-O/-y elek participle construction designates a not-yet-realized event. In addition to Kyrgyz Turkish, such participle constructions are found in Sakha Turkish, Tuva Turkish, Khakas Turkish, Shor Turkish, Altai Turkish and Chulym Turkish which are altogether Siberian Turkish dialects. Moreover, some of Siberian Tatar dialects involve such participles in a limited manner. The -A elek / -A ilik / -(G)AlAK construction of Turkish language presents profoundly intriguing notions since they functionally and semantically mark negation through the inherent negation notion that comes from their nature, while there are no formal negation markers within the phrase. This marker refers to a not-yet-realized eventand marks typically favorable expectation or assumption of the speaker about the event’s prospect to become realized. Irrespective of whether the event will take place or not, this assumption which comes in the form of an expectation refers to the idea that the negation which is present at the time when the speech is delivered will become an affirmation in the future. Hence, this grammatical marker virtually marks both the negation (the event has not yet realized) and the affirmation (expectation for realization of that specific event, typically in form of an affirmative assumption) at the same time. Verbal-based units, in which -A/-O/-y elek marker is found, function as the modifier, subject, converb and most frequently as the predicate of the phrase. When they function as the predicate of the phrase they can be employed in company with the phase particles.

KEY WORDS

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Kırgız Türkçesi Örneklerin Alındığı Kaynaklar ve Kısaltmaları / Abbrevations

Kaynaklar

Benzing J. (1959) Classification of the Turkic Languages. (I). Deny, J. / Grønbech, K. / Schell, H. / Togan, Z.V. (eds.) Philologiae Turcicae Fundamenta. tomus primus, Aquis Mattiacis Apud Franciscum Steiner, 1-5.

Böhtlingk O. (1851) Über die Sprache der Jakuten. 1. Teil: Einleitung. Jakutischer Text, Jakutische Grammatik. 2. Teil: Jakutisch-Deutsches Wörterbuch. St-Petersburg.

Bybee J.- R. Perkins - W. Pagliuca (1994). The Evolution of Grammar. Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World. Chicago-London: The University of Chicago Press.

Castrén M.A. (1857) Versuch koibalischen und karagassischen Sprachlehre. St-Petersburg: Kaiserliche Akademie der Wissenschaft.

Comrie B. (1976) Aspect. An introduction to the study of verbal aspect and related problems. Cambridge: Cambridge University Press.

Comrie B. (1985) Tense. Cambridge: Cambridge University Press.

Dik S.C. (1989) The Theory of Functional Grammar. Part I: The Structure of the Clause. Dordrecht: Foris Publications.

Dırenkova N.P. (1940) Grammatika oyrotskogo yazıka. Moskva-Leningrad: İzd. Akad. Nauk SSR.

Dırenkova N.P. (1941) Grammatika şorskogo yazıka. Moskva-Leningrad: İzd. Akad. Nauk SSR.

Dul’zon A.P. (1960) Liçno-vremennıe formı çulımsko-tyurkskogo glagola. Uç. zap. xakasskogo nauçno-issledovatel’skogo instituta yazıka, literaturı, istorii. vıp. 8. Abakan.

GKLY: Grammatika kirgizskogo literaturnogo yazıka, Fonetika i morfologiya (1987) Frunze: İlim.

Grammatika altayskogo yazıka (1869) Kazan: İzd. Kazanskogo Universiteta.

Heine B. - T. Kuteva (2004) World Lexicon of Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.

Horn L.R. (1989) A Natural History of Negation. Chicago-London: The University of Chicago Press.

Hopper P.J. - E.C. Traugott (1993) Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.

Johanson L. (1998) The Structure of Turkic. (ed.) Csatό, É-Á./ Johanson, L. The Turkic Languages. London: Routledge. 30-66.

Johanson L. (2000) Viewpoint operators in European languages. (ed.) Dahl, Ö. Tense and aspect in the languages of Europe. Berlin-New York: Mouton de Gruyter. 27-187.

Johanson L. (2003) Evidentiality in Turkic. (ed.) Aikhenvald, A./ Dixon, R. Studies in Evidentiality. Typological Studies in Language 54. Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins, s. 273-290.

Ishakov F.G. - A.A. Pal’mbah (1961) Grammatika tuvinskogo yazıka. Fonetika i morfologiya. Moskva: İzd. Vost. Literaturı.

Karpov V.G. (1975) Glagol. Grammatika xakasskogo yazıka (red.) N.A. Baskakov, Moskva, 163-243.

KATG: Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası, Fonetika cana morfologiya (1980) Frunze: İlim.

Kılıç F. (2004) Kırgız Türkçesinde Bilgi Kipliği: Delile Dayananların Diğer Bilgi Kiplikleriyle İlişkisi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.

Kılıç F. (2005a) Kırgız Türkçesinde Algısal Delile Dayalılık. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 2. Sayı: 1. Mart 2005. 68-113.

Kılıç F. (2005b) Ein interessantes evidentiell-modal Merkmal im Kirgisischen: tura. 6. Deutschen Turkologenkonferenz, Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt am Main, 23. - 26. Juli 2005. Frankfurt.

Kılıç F. (2006a) Zur Verwendung des kirgisischen Konverbs -GAndA als Konditionalmarker. Die Turkologie in Mainz: Traditionen und Perspektiven, Symposium an der Johannes Gutenberg-Universität Mainz. 9.-11. Juni 2006. Mainz.

Kılıç F. (2006b) The semantic and functional analysis of the future participle construction -A turgan in Kyrghyz. The 13th International Conference on Turkish Linguistics, 16-20 August 2006. Uppsala University. Uppsala.

Kılıç F. (2008) Bir İmkân İşaretleyicisi Olarak Türkiye Türkçesi -(y)Abil- Karşısında Kırgız Türkçesi -A/-O/-y al-. Türk Dil Kurumu VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 20-25 Ekim 2008. Bilkent. Ankara.

Korkina E.İ. (1970) Nakloneniya glagola v yakutskom yazıke. Moskva: İzd. Nauka.

Krifka M. (2000) Alternatives for Aspectual Particles: Semantics of still and already. Berkeley Linguistics Society Meeting 26. 20.02.2000. http://www.zas.gwz-berlin.de/180.html

Kuteva T. (2001) Auxiliation. An Enquiry into the Nature of Grammaticalization. Oxford: Oxford University Press.

Lyons J. (1977) Semantics. Volume I-II. Cambridge: Cambridge University Press.

Monguş D.A. (1959) O vremennıx formax v tuvinskom yazıke. Uç. zap. tuvinskogo nauçno-issledovatel’skogo instituta yazıka, literaturı, istorii. vıp. 8. Kızıl.

Nasilov D.M. (2005) Notes on QAlAQ in Shor. Turkic Languages, 9. 229-233.

Räsänen M. (1957) Materialien zur Morphologie der türkischen Sprachen, Studia Orientalia. Helsinki.

Sat Ş.Ç. (1959) Priçastie v tuvinskom yazıke. Uç. zap. tuvinskogo nauçno-issledovatel’skogo instituta yazıka, literaturı, istorii. vıp. 7. Kızıl.

Schönig C. (1995) The Kirghiz enigma. (ed.) Gürsoy-Naskali, E. Bozkırdan Bağımsızlığa Manas. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 116-124.

Şçerbak A.M. (1977) Oçerki po sravnitel’noy morfologii tyurkskix yazıkov (İmya). Leningrad: Nauka.

Şçerbak A.M. (1981) Oçerki po sravnitel’noy morfologii tyurkskix yazıkov (Glagol). Leningrad: Nauka.

Stachowski M.- A. Menz, (1998) Yakut. (ed.) Csatό, É-Á./ Johanson, L. The Turkic Languages. London: Routledge. 417-433.

Tenişev E.R. (red.) (1988) Sravnitel’no-istoriçeskaya grammatika tyurkskix yazıkov (Morfologiya). Moskva: Nauka.

Yudahin K.K. (1965) Kirgizsko-russkiy slovar. Moskva.

.