Çıkış Giriş

ÖZET

Irak'ta Türkmenlerin en önemli yerleşim merkezlerinden biri Kerkük ve yöresidir.  Türkmenlerin yoğun olarak yaşadıkları bu bölge aslında Irak Türklüğünün de bel kemiğidir. Türkmen coğrafyasının kalbi sayılan Kerkük, Selçuklular, Moğollar, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar tarafından yıllarca idare edilmiştir. Bu zaman dilimi içersinde daha önce bölgeye yerleşen Türkmenlere yenileri de eklenmiştir. Böylece Türkmenlerin bölgeyle yakın ilişkisi başlamış ve bu ilişki günümüze kadar devam etmiştir. Günümüzde Kerkük merkez ağzında görülen > , > ses değişmeleri Azerbaycan, Türkiye ve Kosova ağızlarında da görülmektedir.  Ağız özellikleri etnik yapıyla ilgilidir.  Başka bir deyişle, bu ses özelliğini taşıyan ağızların konuşurlarının aynı Oğuz boyuna mensup oldukları muhakkaktır. Bu makalede tarih ve coğrafya faktörleri de göz önüne alınarak > , > ses değişmelerinin bulunduğu ağızlar ve bu değişmenin bağlı olduğu kurallar incelenmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Ünsüz değişmeleri, Anadolu, Azerbaycan, Erbil, Irak Türkmen Ağızları, İran, Kerkük, Kosova, Kuzeydoğu Anadolu.

ABSTRACT

Kirkuk region is one of the most important centers of Turkmens in Iraq. The fact that this region is mainly inhabited by the Turkmen in Iraq are the backbone of their Turkishness. Considered the heart of the geography of the Turkmen in Kirkuk, the Seljuks, the Mongols, the White Sheep Turkomans, Karakoyunlus, the Safavids and the Ottomans have ruled there for decades. Turkmens settled in the region within this time period before the new ones were added. Thus began a close relationship of the Turkmen region and this relationship has continued to the present day. Today, in the sub-dialect of the central Kirkuk ï > ïJ, c > cJ sound shifts are observed similar to the features of those speakers found in Azerbaijan, Turkey and Kosovo. In other words, these speakers sound very similar to the Oguz. In this article, historical and geographical factors that affect the sound changes in ï > ïJ, c > cJ  sounds are examined.

KEY WORDS
Consonant changes, Anatolia, Azerbaijan, Arbil, Iraqi Turkmen, dialects, Iran, Kirkuk, Kosovo, Northeast Anatolia.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABAOĞLU, Ayşenur Kolivar (2005) Description and Government Phonological İnverstigation of Karaağaç and Çeşmeli Dialet, Kırıkkale, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi. 
ARMAĞANOĞLU, Ebulfez, İsmail HACİYEV (1998), Tarihte ve Günümüzde Nahçıvan, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
ATANIYAZOV, Soltanşa (2005) Şecere Ansiklopedik Türkmen Etnik Adları  Sözlüğü, Konya: Tablet Yayınları.
AYDIN, Mehmet (1984) Bayat Bayat Boyu, İstanbul: Hatiboğlu Yayınları.
BAŞDAŞ, Cahit (2003) "Andolu ve Kosova Türk Ağızlarında g > c, k > ç  Değişmeleri", TDAY-B, 1999/I-II, Ankara, s. 1 - 8.
BAYATLI, Nilüfer (1999) XVI. Yüzyılda Musul Eyâleti, Ankara, Tarih Kurumu Yayınları.
BİLGİLİ, Ali Sinan (2006) "Azerbaycan Türkmenleri Tarihi", Türkler, Cilt 7, İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları.
CAFEROĞLU, Ahmet (1945) Güney Doğu İlerimiz Ağızlarından Toplamalar, B. Erenler Matbası: İstanbul.
CAFEROĞLU, Ahmet (1963) "Anadolu Ağızlarında Konson Değişmeleri", TDAY-B 1963, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet (1995) Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara, TDK Yayınları.
DEVELİOĞLU, Ferit (2002) Osmanlı – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, İstanbul Aydın Yayınları.   
DOĞAN, Talip (2010) Urmuiye ağızları, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi.
GEMALMAZ, Afrasiyap (1995) Erzurum İli Ağızları (İnceleme – Metinler– Sözlük ve Dizinler), I. Cilt, Ankara: TDK Yayınları.
GÜLENSOY, Tuncer (1960) "Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme", TDAY-B, 1960, Ankara.
GÜLENSOY, Tuncer (2004) "Türkiye Türkçesi Ağızlarında c/k > c/ç  Değişmesi", V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı 2004, I. Cilt, Ankara: TDK Yayınları, s. 1289 - 1298. 
GÜNSÜDÜZ, Ahmet (2003) "1548 tarihli Tahrir Defteri'ne Göre Kerkük Sancağı", Irak Dosyası I, İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları.
HAFIZ, Nimetullah (1999) "Kosova Türk Ağızlarında Sırp ve Arnavut Dilinin Etkisi" 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara: TDK Yayınları, s. 517 – 522.
HAFIZ, Nimetullah (1985) "Kosova Türk Ağızlarında k > ç, g > c Ünsüz Değişmeleri, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi Tebliğler", Türk Dili, Cilt: I, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Erdebiyat Fakültesi Yayınları. 
İHSAN, Muhammed (2000) Kurdistan ve Devametul Harb (Kürdistan ve savaş sürekliği), Londora, Darul Hikme. 
JABLE, Ergin (2010) Kosova Türk Ağızları (İncelme – Metin – Sözlük),  Sakarya, Sakarya Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
KARAHAN, Leyla (2001) Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yayınları.
KEVSER, Muhsin (1986) Erbil ve Amirli Ağızları, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi. 
KİLLİ, Gülsüm (2002) Hakas Türkçesinin Ağızları, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ünivesitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi.
KORKMAZ, Zeynep (1971) "Anadolu Ağızlarının Etnik Yapısıyla İlgili Sorunu", TDAY-B 1971, Ankara: TDK Yayınları, s. 21 – 25.   
KURTBEYOĞLU, Sultan Ruhan (2001) Iğdır ve Nahvçıvan Ağzının Karşılaştırılması, Kars: Kafkas Ünivesitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
NAKİP, Mahir (2007) Kerkük'ün Kimliği, İstanbul: Bilgi Yayınları.
NÉMETH, Guyala, (1983), "Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine", TDAY-B 180 – 81, Ankara: TDK Yayınları.
OLCAY, Selahattin (1995) Erzurum Ağzı (İnceleme – Derleme – Sözlül),  Ankara: TDK Yayınları. 
ÖNEN, Akın (2009) Türkçe'yi Türkçe Konuşmak, İstanbul: İnkılâp Yayınları. 
ÖZDEMİR, Ali Rız (2013) Kayıp Türkler, İstanbul: Kripto Yayınları.
PAŞAYEV, Qezenfer (2003) Kerkük Diyalektinin Fonetikası, Bakı: Elm Yayınları.
SAATÇİ, Suphi (2009) Irak Türkmen Boyları Oymakları ve Yerleşme Bölgeleri, İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları.
SABANCI, Aziz Kadir (1999) Tarih el Siyasi Liturkman el İrak, (Irak Türkmenlerinin Siyasi Tarihi), Londra: Dar es Saki. 
SİNAN, Ahmet Turan (1992) Akçadağ, Doğanşehir ve Darende Ağızları  (Fonetik ve Morfolojik İnceleme), Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
SÜMER, Faruk (1977) "Irak Türklerinin Tarihine Kısa Bir Bakış", Türk Kültürü, Sayı: 180, Yıl: XV, Ekim.
SÜMER, Faruk, (1999), Oğuzlar (Türkmenler),  İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
TURAN, Osman (1973) Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul: Turan Neşriyat Yayınları).
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1969) Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri,  Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
WOODS, John E. (1993) Akkoyunlular Aşiret, Konfederasyon, İmparatorluk 15. Yüzyıl Türk – İran Siyaseti Üzerine Bir İnceleme, çev. Sibel ÖZBUDAN, Necdet SAKAOĞLU, İstanbul.