ÖZET
Marksist-Leninist ideoloji içinde kadın aydınlanması ve kadının sosyal hayatta var olması önemli bir argümandı. Çünkü Marksist ideolojide toplumun gelişim düzeyi ile kadının toplumsal konumu arasında bir paralellik söz konusuydu. Bu sebeple Sovyet devrinde kadın sorununa özellikle dikkat çekilmiş ve kadın aydınlanmasına önem verilmiştir. Ancak Türk kadın aydınlanmasının kökeni çok daha derinlerdedir. İsmail Bey Gaspıralı’nın öncülüğünde gelişen Türk aydınlanması içinde, kadın özgürleşmesinin önemli bir yeri vardır. Gaspıralı, önce Tercüman’da kadın eğitimi, kadınların güncel sorunları ve toplumsal statülerinin yükseltilmesi için çaba harcamış ve kadın meselesine dikkat çekmiştir. Gaspıralı’nın kadın meselesine duyarlılığını 1800’lerde yazdığı Kadınlar Ülkesi ve Arslan Kız adlı edebî eserlerde de görmek mümkündür. Ancak Gaspıralı’nın Türk Kadın Hareketi için yaptığı en önemli katkı Rusya’daki ilk müstakil Türk kadın dergisi olan Âlem-i Nisvan’ı (Kadınlar Dünyası) yayımlamaya başlamasıdır. Bu çalışmada İsmail Bey Gaspıralı’nın edebî eserlerinde yarattığı kadın ütopyasının zaman içinde somut bir Türk Kadın Hareketi’ne dönüş süreci ele alınmıştır. Günümüzde halen kadının toplumsal konumunun iyileştirmesi gerekliliği gündemdeki en önemli sorunlardan birini teşkil ederken, Gaspıralı’nın, kendi döneminde hem fikrî hem de fiilî düzeyde kadın aydınlanmasına yaptığı katkı bugün bile değerinden hiçbir şey kaybetmemiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER

Kadın, Türk Kadın Hareketi, İsmail Bey Gaspıralı, Kadınlar Ülkesi, Arslan Kız, Tercüman, Âlem-i Nisvan.

ABSTRACT
The argument for the enlightenment of the woman and her status in social life was an important one for the Marxist-Leninist ideology. It was due to the parallelism between the level of progressiveness of the society and the woman's status in the Marxist ideology. Therefore, the problem of woman had been emphasized and woman enlightenment had been an essential issue in the Soviet period. However, the root of the Turkish Woman's enlightenment is to be found somewhere deeper than this. The emancipation of woman holds an important place in the Turkish enlightenment led by Ismail Beg Gaspirali. Initially in Tarjouman, he laid the foundation of women's education and strived for solving their current problems and raising women's social status while drawing attentions to the problem of woman. The significance he has given to this topic can be traced in two of his literary works The Land of Women and Lion Woman written in 1800's. But his most important contribution to the Turkish woman movement is given by publishing the first separate women magazine The Women's World (Âlem-i Nisvan). This study explores the process of transformation of the utopian women world depicted in Gaspirali's works to a concrete Turkish Woman Movement in the course of time. While the necessity of improvement of social status of the woman continues to be one of the most important issues of our social agenda, Gaspirali's valuable intellectual and active contribution to the woman movement in his period preserves its worth.

KEY WORDS

Woman, Turkish Woman Movement, Ismail Beg Gaspirali, Kadınlar Ülkesi ve Arslan Kız - The Land of Women and Lion Girl, Tarjouman, Âlem-i Nisvan - The Women's World.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Âlem-i Nisvan 1910, sayı 26
Âlem-i Nisvan 1910, sayı 28
Âlem-i Nisvan 1910, sayı 30
Âlem-i Nisvan 1910, sayı 32
Âlem-i Nisvan 1910, sayı 34
Âlem-i Nisvan 1910, sayı 38
Âlem-i Nisvan 1910, sayı 42
AĞAOĞLU, Ahmet (1959) İslâmlıkta Kadın, İstanbul, Nebioğlu Yayınevi.
AĞAOĞLU, Ahmet (2011) Serbest Fırka Hatıraları, İstanbul, İletişim Yayınları. 
AĞAOĞLU, Ahmet (2013) Üç Medeniyet, İstanbul, Doğukitabevi.  
AKAL, Fahri (1999) Ağaoğlu Ahmed Bey, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
AKPINAR Yavuz-Orak BAYRAM- Nazım MURADOV (2014) Yay. Haz., İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri 1 Roman ve Hikâyeleri, İstanbul, Ötüken.
AKPINAR Yavuz (2008) Yay. Haz.,  İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri: 2 Fikrî Eserleri, İstanbul, Ötüken.
AYAN Ekrem (2015) Modern Kazak Edebiyatının Öncüsü Ibıray Altinsarin, İstanbul, Bilgekültürsanat.
BACON Elizabeth E. (Tarihsiz) Esir Orta Asya, İstanbul, Tercüman 1001 Temel Eser 79.  
BAYKAL Bekir, Sıtkı (1996) Millî Mücadele’de Anadolu Kadınları Müdaa-i Vatan Cemiyeti, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.   
DAVAZ Aslı (2014) Eşitsiz Kız Kardeşlik Uluslararası ve Ortadoğu Kadın Hareketleri, 1935 Kongresi ve Türk Kadın Birliği, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 
DEVLET Nadir (1999) Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara, Türk Tarih Kurumu.
DRUELLE Annick (2006) Mouvements internationaux de femmes et solidarités des intérêts au XIXe siècle, Texte présenté à l’atelier Transnationalisation des solidarités et mouvements des femmes, ed. Département de Science politique, Université de Montréal, 27-28 Nisan.
FIGES Orlando (2011) Karanlıkta Fısıldaşanlar Stalin Rusya’sında Özel Yaşam, (Çev. Nurettin ELHÜSEYNİ), İstanbul, YKY.
FIGES Orlando (2013) Haberini Alayım Yeter, Gerçek Bir Gulag Aşk Hikâyesi, (Çev. Nurettin ELHÜSEYNİ), İstanbul, YKY.
GEORGEON François (2013) Azerbancanlı Bir Aydının İlk Adımları: Ahmed Ağaoğlu Fransa’da (1888-1894), Osmanlı Türk Modernleşmesi, (Çev. Ali BERKTAY), 103-116, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.  
HABLEMİTOĞLU Şengül-HABLEMİTOĞLU Necip (2004) Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk Kadın Hareketi (1893-1920), İstanbul, Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
HASDEMİR Tuba Asrak (1991) Sovyetler Birliği’nde Kadının Durumu, Amme İdaresi Dergisi, cilt: 24, sayı: 3, 81-98, Eylül.
KAMALİEVA Alsu (2009) Romantik Milliyetçi Ayaz İshakî, Ankara, Grafiker Yayınları.  
KAPLAN Leyla (1998) Cemiyetlerde ve Siyasî Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
KINACI Cemile (2012) Kazak Sovyet Edebiyatında Ekim Devrimi ve “Kadın Sorunu”- Avul Kızı Akbilek’ten Devrim Kadını Akbilek’e Giden Yol, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu Bildiriler 21-22-23 Mayıs 2012, 303-310, Ankara 2012.
KINACI Cemile (2014a) Kazak Sovyet Devri Romanı Botagöz’de Kazak Kadın İmajı, II. Kadın Araştırmaları Sempozyumu, 2-4 Mayıs 2014 Eskişehir ESKAM, 313-321. 
KINACI Cemile (2014b) İdeoloji-Edebiyat İlişkisi Bağlamında Kazak Sovyet Edebiyatında Devrim Kadını İmajı: “Botagöz”, Uluslararası Medeniyet ve Kadın Kongresi (Halide Edip Adıvar’ın Ölümünün 50. Yıldönümü Anısına), 20-22 Ekim 2014, Muğla.
KINACI Cemile (2014c) Kazak Sovyet Edebiyatında İmaj ve Kimlik, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
KURNAZ Şefika (2011) Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923), İstanbul, Ötüken.
KURNAZ Şefika (2012) Balkan Savaşlarında Kadınlarımız, İstanbul, Ötüken.
KURNAZ Şefika (2013) Osmanlı Kadınının Yükselişi (1908-1918), İstanbul, Ötüken.
MEHMUTOVA A. H. (2012a) (derleyen) Millet Anaları: Tarihi-dokumental hem biografik cıyıntık, Kazan, “cıyın” neşriyatı.
MEHMUTOVA A. H. (2012b) Dünyevi Bilim Yulında Tatar Kızları, Vakıt indi: biz de turıyk…, 88-99, Kazan, Tatarstan kitap neşriyatı.
MEHMUTOVA A. H. (2012b) Rusiya Hatın-Kızları Bilimge Umtıla, Vakıt indi: biz de turıyk…, 75-88, Kazan, Tatarstan kitap neşriyatı.
MEHMUTOVA A. H. (2012b) Sehibcamal Gıyzzetullina-Voljskaya, Vakıt indi: biz de turıyk…, 245-274, Kazan, Tatarstan kitap neşriyatı.
ÖZCAN Ufuk (2010), Yüzyıl Dönümünde Batıcı Bir Aydın Ahmet Ağaoğlu ve Rol Değişikliği, İstanbul, Kitabevi.
ÖZDEMİR Emin (2010) 20. Yüzyılın Başında Kazak Aydınlanmasında “Kadın” Teması, Bilig, Yaz, Sayı: 54, 211-230.  
RIASANOVSKI Nicolas V.-STEINBERG Mark D. (2011) Rusya Tarihi, Çev. Figen DERELİ, İstanbul, İnkılâp.
RUPP Leila J. (1997) Worlds of Women: The Making of an International Women’s Mouvement, New Jersey: Princeton University Press. 
SHISSLER A. Holly (2005) İki İmparatorluk Arasında Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye, (Çev. Taciser ULAŞ BELGE), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
ÜLKEN Hilmi Ziya (2014) Ahmet Ağaoğlu, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 603-610, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.