ÖZET
İsmail Gaspıralı’nın 1883 yılında Kırım, Bahçesaray’da neşretmeye başladığı Tercüman gazetesi, dile getirdiği fikirler itibarıyla Rusya’da yaşayan Türklere öncülük yapmıştır. Bununla birlikte Rus Çarlığı’nda 1905 yılı sonrasında ilan edilen manifesto sonrası gayri-Ruslara getirilen basın-yayın serbestliği, Rusya Türklerinin kısa zamanda gazete ve dergi neşriyatını beraberinde getirmiştir. İdil-Ural Türkleri de bu durumdan yeterince yararlanmaya gayret göstermişlerdir. 1905 yılından sonra Gaspıralı’nın fikirleri, sadece Tercüman gazetesinde değil, diğer İdil-Ural Türk gazetelerinde de açıkça savunularak dile getirilmiştir. Makalede Ülfet, Vakit, Yuldız, Ahbar ve Kuyaş gibi İdil-Ural Türklerinin önemli gazetelerinde yayınlanan makale ve yazılarda İsmail Gaspıralı’nın fikirlerinin devrin matbuatında nasıl yer bulduğu örneklenmiş ve değerlendirilmiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
İsmail Gaspıralı, Ceditçilik, İdil-Ural Türkleri, Ülfet, Vakit, Yuldız, Ahbar, Kuyaş.

ABSTRACT
The Tercuman newspaper, which was begun to be published by Ismail Gasprinsky in Crimea Bakhchysarai, in 1883, pioneered Turks living in Russia as from its ideas. Besides, after the manifesto had declared in the Tsardom of Russia afterwards 1905, the media independence of non-Russians brought about the newspaper and magazine publications of Russia Turks in a short time. Idel-Ural Turks tried to benefit from this situation adequately. Gasprinsky expressed his ideas not only Tercuman newspapers, but also other Volga-Ural newspapers post 1905. This article aims to explain the ideas of Ismail Gasprinski in the writings and articles that issued important newspapers of Idel-Ural Turks, like Ulfet, Vakit, Yuldız, Ahbar and Kuyaş and to tell what way the ideas reflected nowadays.

KEY WORDS
Ismail Gasprinsky, Jadidism, İdel-Ural Turks, Ulfet, Vakit, Yuldız, Ahbar, Kuyaş.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, İstanbul, Yıldız Tasnifi, Yıldız Perakende Dahiliye, Y.PRK.DH, 10/51, 1315.
ARAT R. R. Matmubat (Kazan Türkleri) (1997)  İA (İslam Ansiklopedisi), 380-383, Eskişehir.
ARSAL Sadri Maksudi,  Ameller üstadı (14 (27) Eylül 1914) Yıldız. 1-2.
AZİZ A. Büyük üstadımızın vefatı münasebetiyle (14 (27) Eylül 1914) Yıldız. 1.
BENNIGSEN A.-Chantal Lemercier-QUELQUEJAY (1964) La Presse et le Mouvement National chez les Musulmans de Russie Avant 1920. Paris.
BİGİ Musa Carullah (12 Ocak 1906) Peterburg'da bulacak büyük cemiyet. Ülfet. 5, 3-4.
BİGİ Musa Carullah (2 Şubat 1906) Peterburg'da Müslümanlar cemiyeti. Ülfet. 9, 1-2.
BİGİ Musa Carullah (8 Haziran 1906) Mektep medreseler, Ülfet. 26, 7.
BOZKURT Giray Saynur (2008) 1905-1907 yılları Rusya Müslümanlarının siyasi kimlik arayışı. İstanbul.
Büyük üstad merhum İsmail Bey Gasprinskiy hazretlerine (14 (27) Eylül 1914) Yıldız. 1.
ÇELEBİ Şeyh İslam (30 Mart 1906) Kırk sene kabristanda medfun bir meytin hayatı yahud kırk sene hilekârlıkta bulgan bir hilekârın mematı, Ülfet, 17, 3-4.
DEVLET Nadir (1998) İsmail Bey (Gaspıralı).
DEMİROĞLU Hasan (2012) Ülfet Gazetesi 1905-1907 yılları arasında İdil-Ural Türklerinin sosyo-kültürel ve siyasi faaliyetleri. Ankara.
KIRIMLI Hakan (1996) Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916). Ankara.
İdare-i merkeziyenin meclisleri. (29 Kasım 1906) Ülfet. 49, 2-3.
İdareden. (2 Şubat 1906) Ülfet, 9.
İBRAHİM Abdürreşid (27 Eylül 1906) Hakikat budur. Ülfet, 41, 1-2.
İsmail Bey Hazretleri’nin vefatı münasebetiyle, Kuyaş, 15 (28) Eylül 1914, 510, 1-2.
İsmail Beg yaşagan. Ahbar. 2 Mayıs 1908 14 Rebiülahir 1327, 60, 1.
KURAT A. Nimet (1966)  Kazan Türklerinin medeni uyanış devri, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXIV, 3-4, 95-194.
REMİYEV İ. (1925) Vakitli Tatar Matbuatı. Kazan.
TAYMAS Abdullah Battal, Zor vakıa (14 (27) Eylül 1914) Yıldız. 1.
Tercüman. 30 Kasım 1905-16 Şevval 1323, 99.
Tercüman. 2 Aralık 1905-18 Şevval 1323, 100.
Tercüman. 9 Ocak 1905-27 Zilkade 1323, 1.
Tercüman. 11 Ocak 1905-29 Zilkade 1323, 2.
TÜRKOĞLU İsmail (2000) Rızaeddin Fahrettin, İstanbul.
Usul-i cedid mektepleri, (28 Şubat 1909-20 Sefer 1327) Vakit. 437, 1.