ÖZET
XIX. yüzyılın sonlarında İsmail Gaspıralı tarafından Kırım’da başlatılan Ceditçilik hareketi, Türkistan’daki Türk toplumlarından Kırgızları da derinden etkilemiştir. Rusların bölgeyi işgalinden sonra Rusya’nın iç bölgelerinden Kırgız topraklarına göçler başlamış, İdil-Ural bölgesinden buralara göç eden ırkdaşları Tatarlar yerleştikleri yerlere kısa zamanda yeni usulde eğitim veren mektep, medreseler açmışlardı. Kırgızistan topraklarında ilk cedit okulları Tokmok, Karakol, Pişpek ve Oş gibi şehirlerde 1898-1900 yıllarında açıldı. Konar-göçer hayat tarzını sürdüren Kırgızlar bu yeniliklere açık kimselerdi ve Ceditçi düşünceler Kırgızlar arasında hızla yayıldı. 1917 yılına gelindiğinde günümüz Kırgız topraklarında açılan cedit okullarının sayısı 30’u bulmuştu. Usul-i cedit talebeleri eğitim işini o kadar sevmişlerdi ki, dağlardaki yaylalarda bile seyyar okullar açtılar. Cedit hareketi sayesinde Kırgızlar birçok ilke imza attılar; matbu eserlerini bastılar, ders kitaplarını hazırladılar, kütüphanelerini açtılar, yerleşik hayata geçmeye başladılar. Örgütlenip haklarını aramaya, millî değerlerine sahip çıkmaya, millî ve siyasî bilince erişmeye başladılar. Kırgızların bütün bu başarılarının ilham ve düşünce kaynağı ve gücü Kırımlı Türk pedagog, muallim, gazeteci ve düşünce adamı İsmail Bey Gaspıralı idi.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
İsmail Gaspıralı, Usul-i cedit, Tatarlar, Kırgız ceditçiliği, Arabayev..

ABSTRACT
Jadidism movement initiated by Ismail Gasprinski in Crimea at the end of the 19th century affected Kyrgyz, one of the very old communities in Turkistan, deeply. Migrations started from inlands of Russia to Kyrgyz lands following the invasion of the region by Russians. Tatars migrating to this place from Idel-Ural region opened schools and madrasas with modern education system in a short period of time in the places they settled. Very first Jadid schools in Kyrgyz territories were opened in Tokmok, Karakol, Bishkek and Osh in 1898-1900. Kyrgyz people who adopted a nomad life style were open-minded and Jadidism spread swiftly among Kyrgyz people. In 1917, there were 30 jadid schools in Kyrgyz territories. Students of the jadid movement embraced education so much that they opened mobile schools in the mountains. Kyrgyz people undersigned new things as a result of Jadid movement; they printed literary works, developed textbooks, opened libraries and started to adopt settled life style. And most importantly, they organized and started fighting for their rights and protecting their national values. Inspiration sources of such accomplishments of Kyrgyz people was Ismail Gasprinski from Crimea.

KEY WORDS
Ismail Gasprinski, Usul-i jadid, Tatars, Kyrgyz jadidism, Arabayev.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABDİRAŞİTOV Z. (2011) İsmail Gasprinskiy i Turkestan v Naçale XX Veka: Svyazi-Otnoşeniya-Vliyanie, Taşkent: Akademnashr.
ARABAYEV İ. (1912) Orenburg'dan Taşkent’e Deyin, Aykap Dergisi, Sayı 1-2, Orenburg: Tipografiya Energiya, 16-18, 26-28.
ARABAYEV, İ. (1924) Kırgız Alippesi, Taşkent: Sredne-Aziyatskoe Gosudarstvennoe İzdatelstvo.
ARABAYEV, İ. - H. SARSAKEYEV (1911) Alifba Yaki Töte Okuu, Ufa: Şark.
ALİMOVA D. A. (2009) Fenomen Djadidizma, Cilt 2, Taşkent: Uzbekistan.
AYTMAMBETOV D. (1961) Dorevolyutsionnıe Şkolı v Kirgizii, Frunze: İzdatelstvo Akademii Nauk Kirgizskoy SSR.
AYTMATOVA R. (2013) Belıe Stranitsı İstorii (Moi Vospominaniya), Bişkek: V.R.S. Company.
BARTHOLD V. V. (1963) Soçineniya, V. II, Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
BAYGAZİYEV S. (2008) Pedagogikalık Ruhaniyat, Bişkek: Altın Tamga.
BENDRİKOV, K. E. (1960) Oçerk Po İstorii Narodnogo Obrazovaniya v Turkestane (1865-1925), Moskva: İzdatelstvo Akademii Pedagogiçeskih Nauk.
BOBULOV K. (1993) Kırgızdın Közün Açkan, Ene Til, 1 (37), Bişkek.
CURAYEVA B. (2004) İsmail Bey Gaspıralı ve Türkistan’da Ceditçilik Hareketi, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No.: 9. 595-605.
DANİYAROV S. S. (1983) Stanovleniye Kirgizskoy Sovetskoy Kulturı, Frunze: İlim.
DEVLET N. (1999) Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
GALİMOVA A. P. (2010) Rol Tatarskoy Kulturı v Stanovlenii i Razvitii Kırgızskoy Natsionalnoy Literaturı i Pedagogiki, Tatarı v İstorii Kirgizii. Proşloe i Sovremennost. Materialı Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii g. Bişkek, 6 iyunya 2009, Bişkek: İzdatelstvo Kirgizsko-Rossiyskogo Slavyanskogo Universiteta.
GÜNGÖR E. (2013) Bozkırda Bir Ceditçi Kırgızistan'ın Rehberi Moldoke İşenaali Arabayev, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
HABLEMİTOĞLU N. (1997) Çarlık Rusyası’nda Türk Kongreleri 1905-1917, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
İSMETULLAH H. (2004) İsmail Bey Gaspıralı’nın Türkistan’ı Uyandırma Yolundaki Teşebbüsleri, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No.: 9. 583-595.
KASIMOV B. (2009) Milli Uyanış, Çev. Fatma AÇIK, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
KUBATOVA A. E. (2012) Kırgızstandagı Cadidçilik Kıymılı (1900-1916), Bişkek: Maksat.
MEKTEP A. (2004) İsmail Bey Gaspıralı ve Kazaklar, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No.: 9. 641-653.
MOLLA KILIÇ TÖREKUL. (1911) Kıssa-i Zelzele. Kazan: Tipografiya V. Eremev i A. Şaşabryan.
ORTAYLI İ. (2004) İsmail Bey Gaspıralı’nın Orta Asya Üzerine Tercüman’daki Haber ve Mülahazaları, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No.: 9. 605-611.
OSMANOV M. (2004) İsmail Bey Gaspıralı ve Doğu Türkistan’da Yeni Uygur Maarifçiliği, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No.: 9. 663-673.
OSTROUMOV N. P. (1906) Musulmanskie Maktabı i Russko-Tuzemnıe Şkolı v Turkestanskom Krae. Jurnal Ministerstva Narodnogo Prosveşeniya. Novaya Seriya. St. Peterburg: Senatskaya Tipografiya. 113-167.
OSTROUMOV N. P. (1910) Kolebaniya vo Vzglyadah na Obrazovaniye v Turkestanskom Kraye. Kaufmanskiy Sbornik, İzdannıy v Pamyat 25 Let, İstekşih so Dnya Smerti Pokoritelya i Ustraitelya Turkestanskago Kraya General-Adyutanta K. P. fon- Kaufmana Igo, Moskva: İ. N. Kuşnerev i Ko. 139-160.
SIDIKOV O. (1990) Tarıh Kırgız Şadmaniya, Frunze: Ala Too.
SMAGULOVA. S. O. Kazakstandagı Müsılmandık Oku Orındarı Men Agartuşılık Kogamdar (XIX Gılım Ayagı Men XX Gılım Bası). http://e-history.kz/media/upload/1534/2014/06/24/42d327cf6de095518f14e5cae46631d2.pdf, Erişim tarihi: 18.10.2014
SOLTONOYEV B. (1993) Kızıl Kırgız Tarihi, C. II, Bişkek: Uçkun Basmakanası.
SOMUNCUOĞLU T. (2008) 19. Asır Sonu 20. Asır Başlarında İdilboyu Tatarlarının Türkistan’daki Faaliyetleri, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 37, Erzurum, 321-338.
SULTANOVA M. Ş. (2007) Tüştük Kırgızstandagı Bilim Berüünün Abalı, Basılmamış Doktora Tezi. Oş.
Şura, Türkistan Vilayatinda Usuli Jadit Tarihi, 1913. No. 23.
TAMİR F. (2004) İsmail Bey Gaspıralı’nın Kazak Aydınları Üzerindeki Tesiri, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No.: 9. 653-663.
TURDUYEV Ş. (2004) İsmail Bey Gaspıralı ve Türkistan, İsmail Bey Gaspıralı İçin, Ankara: Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları No.: 9. 624-627.
Turkestan v Naçale XX Veka: K İstorii İstokov Natsionalnoy Nezavisimosti (2000) Taşkent: Şark.
YARKOV  A. P. (1996) Tatarı i Başkirı v Kırgızstane: İstoriko-Kulturnıy Portret, Bişkek: İzdatelstvo Kirgizsko-Rossiyskogo Slavyanskogo Universiteta.
YAZBERDİYEV A. (2005) Doğuda Matbu Yayınların Tarihi: 1802-1917 Arap Alfabeli Türkmen Kitapları Kataloğu, Çev. Ahmet R. ANNARBERDİYEV, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.