ÖZET
Rusya Türkleri arasında ve bu noktada dil-Ural sahasında XIX. yüzyılın ortalarında başlayan ve 1905 yılına kadar devam eden dinde, eğitimde ve toplumsal hayatta modernleşme hareketi Ceditçilik ilk olarak Abdunnasir Kursavi (1765-1813)’nin önderliğinde dinde ortaya çıkan reform hareketleriyle (tecdid-teceddüd) etkili olmaya başlamıştır. Kursavi’nin açtığı yenilik yolunu tarih ve din bilgini Şehabeddin Mercani (1818-1889) devam ettirmiştir. Fatih Kerimî de bu idealleri benimsemiş bir Türk-Tatar aydını olarak hayatının tamamını ceditçi sıfatında siyasî ve edebî faaliyete adamıştır.  İsmail Gaspıralı’nın şiar edindiği “Dilde, fikirde, işde birlik” anlayışına uygun olarak eserlerini Türk dünyasının birliği ve bütünlüğü uğrunda kaleme aldığını bilmekteyiz. Fatih Kerimî de babası İlman Kerimî’nin feyiz aldığı ve etkilendiği usulü cedid hareketine uygun olarak eserlerinde sade bir dil anlayışını benimsemiştir. Bunda genç yaşta İstanbul’a gelmesi ve burada tahsil görmesinin etkileri de yadsınamaz.

ANAHTAR SÖZCÜKLER

Fatih Kerimî, İsmail Gaspıralı, ceditçilik, Oğuzca unsurlar.

ABSTRACT
Jadidism, has started  in the middle of 19th century in Tatarstan and cotinued until the year of 1905,  is a movement of englightenment in religion, education and social life.  Jadidism firstly became effective with reform movement in religion under the leadersihp of   Abdunnasir Kursavi (1765-1813). Theologian Şehabeddin Mercani (1818-1889) has continued the revelation of Kursavi. Fatih Kerimi has dedicated all his life to activities of ceditçilik as a Tatar intellectual that maintain the ideas of Jadidism. It’s known that İsmail Gaspıralı writes his works appropiriate for  “unity in language, world view and at work” idea and  aims the unity and wholeness of Turkish World. Like his father İlman Kerimî, Fatih Kerimî adopted the plain language mentality in his works according to cedid movement affects his father. And also the effect of his coming İstanbul in early ages is undeniable.

KEY WORDS

Fatih Kerimî, İsmail Gaspıralı, Oguz linguistic elements, Jadidism

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AKPINAR Y. (2003) İsmail Gaspıralı I (Roman ve Hikayeleri). İstanbul: Ötüken Yay.
AKPINAR Y. (2004) İsmail İsmail Gaspıralı II (Fikrî Eserleri). İstanbul: Ötüken Yay.
AKPINAR Y. (2001) Gaspıralının Türk Diline Bakışı, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (12/1), 385-408.
ARAT R. R. (1956) Matbuat: 2 Kazan Türkleri, İslam Ansiklopedisi, 7 (73), 380-384.
DEVLET N. (1999) Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
GÖKÇEK F. (1998) Tatar Edibi Fatih Kerimî ve İstanbul Mektupları Adlı Eseri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi,  5, 77-86.
GÖKÇEK F. (1999) Ahmet Mithat Efendi’den Fatih Kerimî’ye Mektuplar. İlmi Araştırmalar, 8.
KANLIDERE, A. (2003) Kazan Tatarları Arasında Tecdit ve Cedit Hareketi (1809-1917). Türkiye Günlüğü, (73), 181-192.
KERİMÎ F. (2001) İstanbul Mektupları, Çev. Fazıl GÖKÇEK, İstanbul: Çağrı Yay.
KERİMÎ F. (2001)  Avrupa Seyahatnamesi, Çev. Fazıl GÖKÇEK, İstanbul: Çağrı Yay.
KERİMÎ F. (2004) Kırım’a Seyahat, Çev. Hayri ATAŞ, İstanbul: IQ Yay.
ARAT R. R. (1970) Kazan Hanlığı. İslam Ansiklopedisi,VI, 505-552.
ARAT R. R. (1970) Matbuat. İslam Ansiklopedisi, 7, 380-393.
KERİMİ, F. (2004) Kırım’a Seyahat, Haz. Hayri ATAŞ, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
KERİMİ F. (1985) İsmail Bey Gasprinskiy-Tercüman Gazetesi ve Yirmi Senelik Devamının Dua Meclisi. Emel, 149, 5-14.
KERİMİ F. (2001) Avrupa Seyahatnamesi. Haz. Dr. Fazıl GÖKÇEK, İstanbul: Çağrı Yay.
KERİMİ, F. (1902) Avrupa Seyaxetnamesi, Petersburg.
KERİMİ, F. (2000) Şexisleribiz (Fenni-Biografik Cıyıntık), Kazan: Ruxiyat Neşriyatı.
MARAŞ İ. (1997) Tatar Cedidçiliği ve Bugünkü İdil-Ural Bölgesine Bir Bakış. Yeni Türkiye, Özel Sayı 3(16) 7/8.97, 1452-1462.

MARAŞ İ. (1997) İdil-Ural Bölgesinin Dini Problemleri. Yeni Türkiye, Özel Sayı 3(16) 7/8.97, 1475-1482.
ÖZKAN F. (1992) Abdullah Tukay’ın Halk Edebiyatı İle İlgili Görüş ve Düşünceleri. Milli Folklor, 16, 30-31.
ÖZKAN F. (1996)  XX. Yüzyılda Tatar Şiiri. Dil ve Edebiyat Dergisi, 531, 1044-1080.
ÖZKAN F. (1997)  Kazan Tatarları. Yeni Türkiye, Özel Sayı 3, 16, 1446-1451.
ÖZKAN F. (2006) Fatih Kerimî’nin Türk Kadınına Bakışı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 101-108.
ÖZKAN F. (1992) Abdullah Tukay’ın Halk Edebiyatı İle İlgili Düşünceleri. Millî Folklor, 2, 16, 30-31.
SEGDİ G. (1926) Tatar Edebiyatı Tarixı. Kazan.
SARAY M. (2008) Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e Türk Dünyasında Dil ve Kültür Birliği, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
TAHİR M. (1985) Muhammed-Fatih Kerimî (1870-1937). Emel,149, 15-16.
TAYMAS A. B.(1964) Türk Dünyasında Usulü Cedid Hareketi. Türk Kültürü, 18, 119-125.
TAYMAS A. B.(1958) Kazanlı Türk Meşhurlarından Rizaeddin  Fahreddinoğlu. İstanbul.
TEMİR A. (1998) Kuzey Türkleri Edebiyatı (Tatar-Başkurt). Türk Dünyası El Kitabı (Türkiye Dışı Türk Edebiyatları) , 4, 229-258.
USER H. Şirin (2006) Başlangıcından günümüze Türk yazı sistemleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
USLU A. (2004) Tatar Edebiyatında Modern Hikâye ve Roman (XIX. Yüzyıl Sonları XX. Yüzyıl Başları). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.