Çıkış Giriş

ÖZET

Uralların doğusundan başlayıp Büyük Okyanus’a kadar uzanan olduk­ça geniş bir alanı kapsayan Sibirya’da bugün kendi adlarını taşıyan ayrı cumhuriyetleri bulunan Saha (Yakut), Tuva, Hakas, Altay Türkleri ile çok daha az nüfusa sahip olan ve kendi adlarını taşıyan cumhuriyetleri bulunmayan Dolgan, Tofa (Karagas), Çulım, Şor, Baçat Teleütleri ve Sibirya Tatarları gibi Türk toplulukları varlıklarını sürdürmektedir. Bu halkların idarî olarak konumları dilleri­nin konumlarını da belirlemektedir. Rusya Federasyonu Anayasası’na göre cumhuriyet statüsündeki idarî birimlerin kendi anayasasını düzenleme ve kendi dilini devlet dili olarak ilân etme hakkının doğması bakımından bu halkların cumhuriyet statüsüne geçmesi büyük bir önem arz etmektedir. Kendi adını taşıyan bir cumhuriyete sahip olan Türk halklarının dilleri devlet dili konumundadır. Tüm bu halkların dillerinin konumları öncelikle “Rusya Federasyonu’ndaki Halkların Dilleri Hakkındaki” Federal Yasa’ya (1991-1998), daha sonra da cumhuriyetlerce kabul edilen dil yasalarına ve cumhuriyetlerin kendi anayasalarına dayanmaktadır. Tüm bu halkların dillerinin konumları ve bu konumu belirleyen dil yasaları idarî, nüfus, toprak, ekonomik, politik gücüne göre bu yasalar az çok farklı şekillenmekte ve farklı derecelerde etkili olabilmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
dil siyaseti, dillerin hukukî konumu, RF dil konumu siyaseti, Sibirya Türk halkları, Saha, Yakut, Tuva, Hakas, Altay.

ABSTRACT

Today in Siberia which covers a large area from the east side of Ural Mountains to the Pacific Ocean, some Turkish peoples like Sakha (Iakut),Tuva, Khakas, Altai, who have their own republics which named with the names of these people exist along with some others with a lesser population like Dolgans, Tofas (Karagas), Chulym Turks, Shors, Bachat Teleuts and Siberian Tatars hwo don’t have own republics. Administrative status of these people also determine their legal status of their languages. According to the Constitution of Russian Federation, adsministrative units, which have republic status have a right to compose their own contitution and to declare titular language as official languages. Thus taking republic status is very important for Siberian Turkish people like Sakha, Tuvan, Khakas, Altai. Langu­ages of Siberian Turkish people who have their own republic have official language status. Primarily Status of languages of Siberian Turkish peoples are based on “The Law on the Languages of the Russian Federation”, then arranged by the laws on the languages of republics and constitutions of republics. Language status and all the laws on the languages of Siberian Turkish peoples are taking form according to administrative, demographic, territorial, economic power, thus being effective in various degrees.

KEY WORDS

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

BURIKİN A. A. (2001) Spetsifiçeskiye osobennosti funktsionirova-niya pis’mennoy formı yazıkov maloçislennıh narodov Severa. Elekt-ronnıy jurnal “Sibirskaya Zaimka”, No: 5, 2001.
http://zaimka.ru/ ethnography/burykin12.shtml (15.09.2007).

Konstitutsiya Respubliki Altay (Osnovnoy Zakon. Prinyata 7 iyunya 1997 goda.
http://www.altai-republic.com/const.html (09.09.2007).

Konstitutsiya (Osnovnoy Zakon) Respubliki Saha (Yakutiya) http://www.uristys.ru/Zakonodatelstvo/Ystav/YstavSaha.doc (09.09.2007))

Konstitutsiya Respubliki Hakasiya. Po sostayaniyu na 10 iyun-ya 1996 goda. http://www.businesspravo.ru/Docum /DocumShow_ DocumID_37386.html (03.09.2007).

Konstitutsiya Respubliki Saha (Yakutiya) http://roszakon.narod.ru/ konst/Iakutia/ iakutkonst1.htm (10.09.2007))

KRİVONOGOV V. P. (2002) Yazıkovaya situatsiya u maloçislen­nıh tyurkskih narodov Sredney Sibiri. Yejegodnik instituta sayano-altayskoy tyurkologii, VI, Abakan: İzdatelstvo Hakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. N.F.Katanova, 59-66.

MEÇKOVSKAYA N. B. (1996) Sotsial’naya lingvistika, Moskva: Aspekt press.

MEÇKOVSKAYA N. B. (2001) Obşeye yazıkoznaniye. Strukturnaya i sotsial’naya tipologiya yazıkov. Moskva: Flinta-Nauka.
Natsional’nıye kul’turı v Rossiyskoy Federatsii, İnformatsionnıy byulleten’, 1993:28-39; http://www.bestpravo.ru/ yakut/data05/tex18369.htm (07.09.2007)).

O vnesenii izmeneniy i dopolneniy v zakon RSFSR “O yazıkah narodov RSFSR http://www.innovbusiness.ru/pravo/DocumShowDocumID_ 75614.html (05.09.2007).

Prezident RSFSR B. Yel’tsin, O yazıkah narodov RSFSR, Moskva, Dom Sovetov RSFSR, 25 Oktyabra 1991 goda, N 1807-I http://www.business-pravo.ru/Docum/ DocumShow_DocumID_39766.html (05.09.2007).

ROMAŞKİN V. V. (1999) Yazıkovaya reforma v Rossiyskoy Fede­ratsii. Altay i Tsentral’naya Aziya: kul’turno-istoriçeskaya preyomstvennnost’, Gorno-Altaysk, 29-38. http://www.philology.ru/linguistics2/ romashkin-99.htm (10.09.2007).

VAHTİN N. B., Ye. V. GOLOVKO (2004) Sotsiolingvistika i sotsialogiya yazıka, Sank-Peterburg: İzdatel’skiy Tsentr “Gumanitarnaya Akademiya”Yevropeyskiy universitet v Sank-Peterburge.

Verhovıy Sovet SSSR, Zakon ot 24 aprelya 1990 g. N 1450-1 Moskva, Kreml’. O yazıkah narodov SSSR, http://www.vcom.ru/cgi-bin/db/zak-doc?_reg_number=Ñ9000235 (05.09.2007).

Zakon respubliki Altay “O yazıkah”. http://www.kultura-portal.ru/tree_new/laws/final.jsp?pub_id=11433&rubric_id=1002 (10.09.2007).

Zakon respubliki Hakasiya o yazıkah narodov Respubliki Hakasiya, Natsional’niye kul’turı v Rossiyskoy Federatsii, Informatsionnıy byulleten’, Vıpusk3, Moskva, 1993.

Zakon respubliki Saha (Yakutiya) ot 20.02.2004 111-3 N243-III O statuse yazıkov korennıh maloçislennıh narodov Severa Respubliki Saha (Yakutiya) (Prinyat GS (İl Tümen) RS (Ya) (20. 02.2004). http://www. bestpravo.ru/yakut/data02/tex12433.htm (20.09.2007).

Zakon respubliki Saha (Yakutiya) ot 16.10.92 N 1170-XII O yazıkah v respublike Saha (Yakutiya) http://www.bestpravo.ru/ yakut/data05/tex18369.htm (07.09.2007)).

Zakon RSFSR: O yazıkah narodov RF (25 Oktyabr 1991: 205, 206, 207). http://www.mediacratia.ru/owa/mc/mc_references.html?a_ id=526 (06.09.2007).

.