ÖZET
Makalede, İsmail Bey Gaspıralı’nın Siyasî Yazıları (19. Yüzyıl sonundan 1910 yılına, 1905 ve 1908 Devrimi sonrası) ve ütopya yazıları etrafında, modern millet/milliyet, Doğu ve İslâm Medeniyeti, Batı Medeniyeti ve gelenek, din, siyaset, toplumsal değişme sorunları üzerine düşünceleri ele alındı. Bu kavramlaştırmalara göre, Rusya Türkleri ile Osmanlı Türkleri arasında Ceditçi neslin doğuşunu hazırlayıcı ve haber veren entellektüel öncü kişiliği öne çıkarıldı.

ANAHTAR SÖZCÜKLER

İsmail Bey Gaspıralı’nın siyasî yazıları, 1905 Devrimi, 1908 Devrimi, Türk Tatar Ceditçiler, Jön Türkler, modern siyasî düşünceler, Batı Düşüncesinin Türk Dünyasına etkileri, toplumsal modernleşme, gelenek.

ABSTRACT
İsmail Bey Gaspıralı’s political writings (from the end of 1890s to the 1910, after the 1905 and 1908 constitutional revolutionary movements) were not only complexe but also deeply analyse wide-ranging issues around many concepts and his conceptualisation on the social and political modernisation of Turkish peoples of Russian Empire through 19th century to the beginning of 20th century, and also Muslim world together. He also paid attention and gave thoughts also on Ottoman Turkish intellectual and social transformation who have been warm contacts and relations with Turkish Tatar Jadidists. Most of his writings disscuss the political and social situtiation of Muslim World that was most part of it under Western European colonial rule. Such as the concepts of his political writings: nation/nationality, Eastern Civilisatian, İslamic Civilisation, liberalism, socialism, West, Western European Civilisiation, tradition, colonialism and imperialism.

KEY WORDS

Political Writings of İsmail Bey Gaspıralı, 1905 Revolution, 1908 Revolution, Türk Tatar Jadidists, Young Turks, modern political ideas, impact of western thought to Turkish world, social modernisation, tradition.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AKÇURA Yusuf (Neşreden) (1929/2009) Türk Yılı 1928, Haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgeör, Ankara: TTK yay.
AKÇURA Yusuf (1912) “Türklerin Büyük Muallim ve Müverrihi İsmail Bey Gasprinski”, Türk Yurdu, Yıl 1, Sayı 22 (6 Eylül 1328-19 Eylül 1912), 368. Çevrimyazısı için 1.Cilt (1-2), 1911-1912, Ankara Tutibay Yayınları, 1999: 367-369.
AHMET MİTHAT EFENDİ (2004) Jön Türk, Yayına Haz. Banu ÇELİKOĞLU, İstanbul: Klas Yay.
AKPINAR Yavuz (2003) (Neşre Hazırlayan) İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri: 1 Roman ve Hikayeleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat
AKPINAR Yavuz (2004) (Neşre Hazırlayan) İsmail Gaspıralı Seçilmiş Eserleri: 2 Fikrî Eserleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
ALTUNCUOĞLU Doğan Nail (1958) Ölümünden sonra Yahya Kemâl hakkında Yazılanlar ve Şiirleri, İstanbul.
ANDERSON Matthew Smith (2001) Doğu Sorunu, 1774-1923 Uluslar arası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, Çev. İdil ESER, İstanbul: YKY.
BEYATLI Yahya Kemâl (1960) Yahya Kemâl’in Hatıraları, Neşre hazırlayan: Nihat Sami BANARLI, İstanbul.
BEYATLI Yahya Kemâl (1968) Siyasî ve Edebî Portreler, İstanbul.
BEYATLI Yahya Kemâl (1975) Tarih Musahabeleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
ÇIRAKMAN A. (2001) “From tyranny to despotism: the Enlightenment’s unenlightened image of Turks”, Middle East Studies, 33: 49-68.
ERSANLI Büşra (2002), “Geleneğin İhyâsı: Türkistan’da Edeb/Adab Dersleri ve Siyasi Kültür”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Mart, Sayı 11: 181-96.
Ermeni Komiteleri 1891-1895 (2001) Ankara, http://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/Yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/048-ermeni-komiteleri.pdf,
GASPIRALI İsmail (2004) Seçilmiş Eserleri: 2 Fikrî Eserleri, Neşre Hazırlayan Yavuz AKPINAR içindeki yazılar:

Küçük Molla müstearıyla Bahçesaray Mektupları (1881, Tavrida gazetesi).
Rusya Müslümanları Fikirler Notlar Gözlemler risalesi (Rusça).
Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene (Konstatiniyye, Matbaa-i Ebuziyya, 1302/1885, 29+3s. Türkçe kaleme alınmıştır.)
Rus-Doğu Anlaşması Fikirleri Notları ve Temennileri (Bahçesaray, 1896, Rusça).
I. ‘Sosyalizm Yaki Mezheb-i İştirakiyyun’ (Tercüman, 18 Yanvar/30 Ocak 1906/ 6 Zilhicce 1323, 5, 1);

II. ‘Mezheb-i İştirakiyyun Eserlerinden İcmalen İstihrac’ (Tercüman, Haziran-Temmuz 1906 arasında kısa-usun metinlerdir, yıldan sonra verilen rakamlandırma asıl metne aittir; 21/6/1906-1-2-3-4, 26/6/1906-5-6-7, 28/6/1906-8-910, 1/7/1906-11-12-13; ‘İştirakiyyunun Kavaid-i Asliyeleri’, 3/7/1906-14, ‘Mezheb-i İştirakiyyun’, 5/7/1906-14, 8/7/1906, 10/7/1906, 15/7/1906, 19/7/1906, 22/7/1906-15-16, 24/7/1906-18-19-20.

‘Şark-ı Ekber Meselesi’ (Tercüman, 12 Aprel 1908/4 Rebiülahir 1326, 30, 1, Türkçe-Rusça).
‘Rusya’nın Siyaset-i İslâmiyesi’ başlık dizi yazısı, Tercüman, 5/11/1910-1, 12/11/1910-2, 19/11/1910-3, 26/11/1910-4, 26/12/1910-5.

GROSRICHARD A. (1979) Structure du sérail. La fiction du despotisme asiatique dans l’Occident classique, Paris: Seuil.
HOBSBAWN E. J. (1993) 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik, “Program, Mit, Gerçeklik”, Çev. Osman AKINHAY, İstanbul: Ayrıntı Yay.
HOBSBAWN E. J. (2005), Devrim Çağı 1789-1848, Çev. Bahadır Sina ŞENER, Ankara: Dost Kitabevi.
HOBSBAWN E. J.  (2003a) Sermaye Çağı 1848-1875, Çev. Bahadır Sina ŞENER, Ankara: Dost Kitabevi.
HOBSBAWN E. J. (2003b) İmparatorluk Çağı 1875-1914, Çev. Vedat ASLAN, Ankara: Dost Kitabevi.
İHSANOĞLU Ekmeleddin (1996) Büyük Cihad’tan Frenk Fodulluğuna, İstanbul: İletişim Yay.
KIRIMLI Hakan-İsmail TÜRKOĞLU (2002) İsmail Bey Gaspıralı ve Dünya Müslümanları Kongresi, Tokyo, Islamic Area Studies Project, Central Asian Research Series No :4.
MARAŞ İbrahim (1999) “İdil-Ural Bölgesi ve Osmanlı Fikrî Münasebetleri”, Osmanlı, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, Cilt 7, s. 503-509.
MARAŞ İbrahim (2002) Türk Dünyasında Dinî Yenileşme, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2002, 360 s.
OKAY Orhan (2008) Batı Medeniyeti karşısında Ahmet Midhat Efendi, İstanbul: Dergah Yay.
Osmanlı Belgelerinde Kazan (2005) Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı.
USTA Sadık (2014) Türk Ütopyaları Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ütopya ve Devrim, İstanbul: Kaynak Yay.
SEYFETTİN Ömer (1970) Efruz Bey, Ankara: Bilgi Yayınevi
THOMSON Ann (2008) “L’Empire ottoman, symbole du despotisme oriental? Rêver D’Orient, Connaître L’Orient Visions de l’Orient dans l’art et la littérature britanniques, Isabelle Gadoin et Marie-Élise Palmier-Chatelain (dir.), Paris: ENS Ed., 176-197. http://books.openedition.org/enseditions/777
TUNÇ Gökhan (2012) “İsmail Gaspıralı’nın Frengistan Mektupları ve Darürrahat Müslümanları adlı romanlarında ideoloji ve kurgu ilişkisi”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 35: 145-160.
YÖNTEM Ali Canip (1935) Ömer Seyfettin ve Hayatı, İstanbul.