Çıkış Giriş

ÖZET

Her ulusal dilin mahiyetini değerlendirirken sadece onun sesbilgisel özellikleri, kelime zenginliği, sözcük kombinasyonları ve dizinsel özellikleri yönünden incelemenin yeterli olmayacağı açıktır. Bir dilin mahiyetini, olağanüstü güzelliğini, ihtişamını bütünüyle, ancak, o dilde yazılan edebî eserlerin dilinde görmek mümkündür. Şiir ve nesir kelime seçimi bakımından, metnin bağlamına göre farklı anlamsal iletişim oluşturabilme yönünden farklı avantajları olan, dilin iki güçlü yaşam kaynağıdır. Şiir ve nesirde sözcükler diğer unsurlarla birlikte dilin fevkalade yaratıcı, zengin ve sanatsal kullanım işlevini ortaya çıkarırlar. Sanat eserinde dilin çeşitli unsurları sözlükteki ve gramerdeki işlevinin ötesine yükselir ve belli bir amacı gerçekleştirmek için metin içeriğine göre işlev kazanır. Dilbilimciler buna ifade işlevi derler. Şiirde müzikal özgünlük şiirsel türün doğasından gelen değerdir. Ritim, tonlama, seslerdeki uyum ve sessel değerler kelime anlamının da boyutlarını genişleterek lirik dili zenginleştirir. Şiirsel dil, ortak edebî dilin ayrılmaz bir parçası olmakla birlikte fonksiyonel zenginlik ve biçimsel tabaka yönünden diğerlerinden farklı ve kapalı bir düzendir. Makalede şiirsel dilin, edebi sözün kendine özgün ifade işlevi Ali Şir Nevai, Babür, Hamza, Çüsti gibi şairlerin eserlerinden alınan örneklerin tahlili vasıtasıyla ortaya konulmuştur.

ANAHTAR SÖZCÜKLER

Şiir, şiirsel dil, dil işlevi, edebi tür, şiir üslubu, ritim, tonlama, kelime seçimi, dilin ifade işlevi.

ABSTRACT

As is known, every national language merges into a unity with its phonetic system, words, word combination and vocabulary and other aspects. However, the present unity creates extreme varieties. Poetic speech consists of a combination or a mixture of prosaic and colloquial and put into a norm and rich in elements of embellishment and in this way it has some privileges, and is different with free choice of words. Various elements in the language of literary work, i.e. such peculiarities like expressiveness, figurativeness, attractiveness are considered an impetus in choosing the genre, the word in the poetic speech, despite the language, fulfil the function of expressing the idea, peculiarities in the language comes from the nature of poetic genres of musicality in verses merges into a metre, the metre with a rhythm, the rhythm with intonation, intonation with vocabulary and with meaning, meaning and vocabulary with ideas expressed with the help of a lyric hero. The language of poetry, from the one hand, is indivisible part of the general language system, and it organizes a special close system according to its functional richness and stylistic layers, from the other hand.

KEY WORDS

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Адабиёт назарияси, 1-жилд, Тошкент, Фан, 1978.

Адабиёт назарияси, 2 томлик, 1-том, Тошкент, Фан, 1979.

БОБУР (1996) Назм дурдоналари, Тошкент: Шарқ

ВИНОГРАДОВ В.В. (1963) Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика, Москва.

ЗАХИРИДДИН МУХАММАД БАБУР (1982) Избранная лирика, Тошкент.

ЛОТМАН Ю.М. (1972) Анализ поэтического текста: структура стиха, Ленинград: Просвещение.

ЛОТМАН Ю.М. (1970) Структура художественного текста, Москва.

НАВОИЙ Алишер, Илк девон (тошбосма), Факсимиле.

НАВОИЙ (1987) Мукаммал асарлар тўплами, 20 жилдлик, 1-жилд, Тошкент: Фан.

СТЕБЛЕВА И.В. (1976) Поэтика древнетюрской литературы и ее трансформация в раннеклассический период, Москва: Наука.

СТЕБЛЕВА И.В. (1982) Семантика газелей Бабура, Москва: Наука.

ТИМОФЕЕВ Л.И. (1971) Основы теории литературы, Москва: Наука.

ТИМОФЕЕВ Л.И. (1958) “Очерки теории и истории русского стиха”, Москва.

УМУРКУЛОВ Б. (1990) Поэтик нутқ лексикаси, Тошкент: Фан.

ҲАМЗА (1988) Тўла асарлар тўплами, 5 томлик, 1-том, Тошкент: Фан.

ЧУСТИЙ (1988) Ҳаётнома, Девон, Тошкент: Адабиёт ва санъат.

БЕРТЕЛЬС Е.Э. (1963) Избранные труды, Москва: Наука.

БОРОВКОВ А.К. (1941) Алишер Наваи основоположник узбекского литературного языка, Тaшкент: Учпедгиз.

ПОЛЯКОВ М.Я. (1986) Вопросы поэтики и художественной семантики, Москва.

ҚУРОНБЕКОВ А. (1994) Ҳофиз ғазалиётида маънолар силсиласи, Тошкент: Фан.

.