ÖZET
Türk edebiyatında Fars edebiyatının etkisiyle XIII. yüzyıldan itibaren müstakil olarak görülmeye başlayan gül ve bülbül teması, XIX. yüzyıla kadar Doğu ve Batı Türklük sahalarında Bülbülname, Bülbüliyye, Gül ü Bülbül, Bülbül Gül, Muhabbetname ve Mihnetkam, Kızıl Gülüm gibi yazılı ve sözlü kültür ürünlerinde işlenmiştir. Türk dünyasında âdeta bir gül ve bülbül yazma geleneği meydana getirmeye çabalayan pek çok şairin ismini görmek mümkündür. Bunlardan ikisi yazımıza da konu olan XVI. yüzyılın hükümdar şairlerinden Gazi Giray Han ve XVII. yüzyılda Kaşgar’da yaşamış olan şair Salahî’dir.  Farklı asırlarda ve birbirine uzak coğrafyalarda yaşayan bu iki şairi bu makalede bir araya getiren sebep Türk edebiyatı alanındaki araştırmalarıyla tanınan İsmail Hikmet Ertaylan’ın, Gazi Giray Han’ın Gül ü Bülbül eserinin yazma nüshasıyla ilgili tespitidir. Ertaylan, 1958’de yayımladığı Gazi Geray Han, Hayatı ve Eserleri adlı çalışmasında Gazi Giray Han’ın Gül ü Bülbül adlı mesnevisinin yazma nüshalarından birinin Leningrad Kütüphanesinde bulunduğunu ve bu nüsha üzerinde inceleme yaptığını belirtirken metnin başlıklarını ve 43 beyitlik bir bölümünü de verir. Daha sonraki birçok ilmî çalışmada da bu bilgi tekrar edilir. Ancak Kaşgarlı Salahî’nin Gül ü Bülbül’ünün Leningrad nüshalarının varlığı ve elimizdeki Taşkent nüshasındaki metnin, Gazi Giray Han’ın Gül ü Bülbül’üne atfedilen Leningrad nüshasının Ertaylan tarafından sunulan bölümleriyle -nüsha farklılıklarıyla birlikte- birebir örtüşmesi Ertaylan’ın tespitine şüpheyle yaklaşılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Tarafımızdan yapılan karşılaştırmalı çalışma Gazi Giray Han’a atfedilen Leningrad nüshasındaki Gül ü Bülbül’ün Gazi Giray Han’a değil, Salahî adlı şairin Gül ü Bülbül adlı eserine ait olduğunu göstermektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Gazi Giray Han, Salahî, Gül ü Bülbül - Leningrad nüshası, Gül ü Bülbül - Taşkent nüshası, Fuzulî, Nik ü Bed, Beng ü Bade, İsmail Hikmet Ertaylan

ABSTRACT
In Turkish literature, theme of rose and nightingale that has begun to be seen independently as of 13th century with the impact of the Persian literature had been used in the manufactures of written and oral culture, such as Bülbülname, Bülbüliyye, Gül ü Bülbül, Bülbül Gül, Muhabbetname ve Mihnetkam, Kızıl Gülüm, in the fields of the Eastern Turkish and the Western Turkish till 19th century. It is possible that to find name of many poets who had worked to create tradition of the writing of rose and nightingale in the Turkish world nearly. Two of them are Gazi Giray Khan, one of the khan-poets of the 16th century and Salahî, living in Kashgar in the 17th century. In the article, the reason which assembles these two poets living in the different centuries and in far geographies is Gazi Giray Khan’s copy of manuscript of Gül ü Bülbül related fixing of Ismail Hikmet Ertaylan who is known with his researches in the field of Turkish literature. Ertaylan asserts in his work, Gazi Geray Han, Hayatı ve Eserleri, published in 1958 that Gazi Giray Khan’s one of the copies of Gül ü Bülbül is at Leningrad Library, and had considered on this copy. Also he gives titles of the text and a chapter which consists of 43 verses. This knowledge is repeated in the many works of scientific which have been published subsequently, too. However it should be reacted to fixing of Ertaylan suspiciously because of wealty of Leningrad copies of Salahî’s Gül ü Bülbül and -in sipte of variations of copy- chapters of Leningrad copy that is attributed to Gazi Giray Khan’s Gül ü Bülbül which had been presented by Ertaylan meshes identical with text of Tashkent copy of Salahî’s Gül ü Bülbül on our hand. This comparative work created by us reveals that Leningrad copy attributed to Gazi Giray Khan’s Gül ü Bülbül isn’t Gazi Giray Khan’s, is belonging to poet Salahî’s Gül ü Bülbül.

KEY WORDS
Gazi Giray Khan, Salahî, Gül ü Bülbül (Rose and Nightingale) - Leningrad copy, Gül ü Bülbül (Rose and Nightingale) - Tashkent copy, Fuzulî, Nik ü Bed, Beng ü Bade, İsmail Hikmet Ertaylan

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AYAN H. (1981) Bülbül-nâme Rifâî. Emek Matbaası.
BAKIRCI F. (2013) Salâhî Gül ü Bülbül (Giriş-Metin-Türkiye Türkçesine Çevirisi-Dizin-Tıpkıbasım). Basılmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
BAKIRCI F. (2014) “Türk Dünyasında Ortak Bir Tema: Gül ile Bülbül” Basılmamış Bildiri, III. Uluslararası Türkoloji Kongresi Polonya-Türkiye İlişkilerinin 600. Yıl Dönümü – Türkoloji Araştırmalarının Dünü, Bugünü ve Yarını, 25 -27 Haziran 2014, Varşova Üniversitesi.
BAŞER A., GÜNAYDIN A. (2013) Halim Giray, Han Gülbün-i Hânân (Kırım Hanları Tarihi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsü Yayınları.
BAYKAL B. S. (1999) Peçevi Tarihi II. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Bursalı Mehmed Tahir (1333/1915) Osmanlı Müellifleri, C. 2, İstanbul.
CUNBUR M. (1956) Fuzûlî Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi. İstanbul: Maarif Basımevi.
CUNBUR M. (2007) “Gazi Giray Han”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatçıları Ansiklopedisi, C. 4, 138-139, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
DEMİREL H. (1991) Bibliography. The Poet Fuzuli. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
DMITRIEVA L. V. (2002) Katalog Tyurkskih Rukopisey. Moskova: İnstituta Vostokovedeniya Rossiyskoy Akademi Nauk, İzdateliskay Firma Vostoçnay Literatura.
ER E. A. (2011) Bora Gazi Giray Han: Hayatı ve Eserleri. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
ERTAYLAN İ. H. (1958) Gâzi Geray Han Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Ahmed Said Basımevi.
HOFMAN H. F. (1969) Turkish Literature A Bio-bibliographical Survey. Section III. Part I. Utrecht.
İbrahim Peçevi (1283/1866) Tarih-i Peçevi, C. II, İstanbul: Matbaa-ı Amire.
İLTEBİR A. B. (2007) Salahî. Türk Dünyası Ortak Edebiyatçıları Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları: 465.
İNALCIK H. (1996), “Gazi Giray Han II” DİA, C. 13, İstanbul: 451-452.
İSLAMİ A. (1985) “Gül ve Bülbül”, Bulak Dergisi, 15, Urumçi: 228-258.
KONCU H., ÇAKIR M. (2009) Fuzûlî Bibliyografyası: Tezler, Kitaplar, Makaleler, Bildiriler, Tanıtmalar, Ansiklopedi Maddeleri. Fuzûlî Kitabı-Bu Alamet İle Bulur Beni Soran, İstanbul: Kesit Yayınları.
KÖPRÜLÜ F. (1988) “Fuzûlî”, İA, C. 4, İstanbul: 686-699.
KUŞOĞLU M. O. (2012) Sâdıkî-i Kitâbdâr’ın Mecma’ü’l-Havâs Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin), basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
LEVEND A. S. (1959) Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leyla ile Mecnun Hikâyesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
ONAN N. H. (1956) Fuzuli, Leyla ve Mecnun, Edisyon kritik. İstanbul: Maarif Basımevi.
OSMAN G. (2002) Uygur Klassik Edebiyat Tarihi II. Urumçi: Şincang Halk Neşriyatı.
OSMAN G., İSMAYİL O., AZİZ, A. (2005) Uygurlarning Kadimki Edebiyati II. Urumçi: Şincang Maarip Neşriyatı.
ÖZKAN M. (1996) “Gül ü Bülbül” DİA, C. 14, İstanbul: 222-223.
ÖZTEKİN N. (2002) Fazlî Gül ü Bülbül. İzmir: Akademi Kitabevi.
Sadıki-i Kitabdar, Mecma’ü’l-Havas. Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, nu. 81, İstanbul.
SALAHİ, “Gül ü Bülbül” (tarih belirtilmemiş). Risale-i Mecmu’a’z-Zera’if ve Mahzenü’l-Leta’if , Kâbil: 1a-48a.
RIZA, Seyyid Muhammed, Es-Seb’ü’s-Seyyar Fi Ahbar-ı Müluku’t-Tatar. Süleymaniye Kütüphanesi Ragıp Paşa Bölümü, nu. 1016.
TOPARLI R., ÇÖGENLİ S. (1994) Halim Giray Han Gülbün-i Hânân. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
URUNBAYEV A. U., ÇABROV G. N. (1989) Katalog Fonda İnstituta Rukopisey. C. 1, Taşkent: İzdatel’stva Fan Uzbekskoy SSR.
UZUN M. (1996), “Gazi Giray Han II (Edebî Yönü)”, DİA, C. 13, İstanbul: 452-453.
ZAVOTÇU G. (1997) Türk Edebiyatında Gül ve Bülbül Mesnevileri. Basılmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
ZAVOTÇU G. (1998) “Mevlânâ’ya Ait Olduğu Düşünülen Küçük Bir Mesnevi: Bülbül-nâme”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (TAED), 9, Erzurum: 79-88.
ZAVOTÇU G. (2002) “Türk Edebiyatında Gül ve Bülbül”, Türkler, C. 5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, S. 896-902.