ÖZET
Türk halk edebiyatındaki atışma türü, Kazak folklorunda aytıs olarak adlandırılmaktadır. Kazak edebiyatının bu geleneksel türünün çeşitlerinden biri de kız men jigit yani kız ile delikanlı aytıslarıdır. Kazak edebiyatında kız ile delikanlı aytısında iki söyleyici, üç dinleyici tipi yer almakta ve metin olarak da lirik özelliklerin ağırlıklı olduğu, mizahi unsurların yaygın şekilde kullanıldığı görülmektedir. Aytısın söyleyici ve dinleyicilerinin bir grubu, aytıs sırasında dönüşümlü olarak söyleyici/dinleyici rolünü üstlenmektedir. Halk arasında ilgi gören bu tür aytısların sadece edebi değeri yoktur; kız ile delikanlı aytısları sosyal açıdan da son derece önemlidir. Çünkü bu atışmalar delikanlının karşısındaki kıza kendini ifade etmesi; genel olarak kızların bahtı-kaderi hakkındaki düşüncelerini, belki de başka zaman söylemeye uygun ortam bulamadığı duygularını, gönlünden geçenleri söylemesi açısından fırsat da sağlamaktadır. Delikanlı bu yolla kızlara saygı duyduğunu gösterebilir, gelenek doğrultusunda kızı öven, güzelliğinden bahseden sözlerle onun gönlünü alabilir. Kızlar da aynı şekilde delikanlıya olumlu veya olumsuz cevaplar vererek ona karşı hissettiği duyguları ortaya koyabilir, kendisine ilgi gösteren delikanlıyı beğenip beğenmediğini terbiye kuralları içinde belli edebilir. Bu özellikleriyle Kazak folklorunda kız ile delikanlı aytısları, hem gençlerin gelenekler çerçevesinde eğlenmelerini sağlamakta hem de halisane duygularını ifade etmelerine ortam hazırlamaktadır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Performans teori, kız ile delikanlı aytısı, söyleyici, izleyici, metin.

ABSTRACT
The type of quarrel in Turkish folk literature is named as aytıs in Kazakh folklore. One of the types of such traditional genre in Kazakh literature is kız men jigit which is the girl and boy aytıses. It is observed in the girl and boy aytıs in Kazakh literature that there are two singers, three listener characters, and lyrical features widely exist on texts and humor elements are commonly preferred. One group of singers and listeners of aytıs has alternately the role of singer/listener during the aytıs. These aytıses, drawing interest of the folk, don’t only have literal value but girl and boy aytıses are also socially important. Because such quarrels allow the boy to say his feelings towards the girl and tell his opinions and feelings about the fortune-destiny of the girls which may not be told at any other time because of the certain handicaps. The boy can exhibit his respect to the girl in this way and make up to her thanks to the remarks complementing and telling about the beauty of the girl traditionally. Girls, on the other hand, can show their positive or negative feelings towards the boy and state whether she likes the boy or not according to the moral rules. The girl and boy aytıses with such characteristics in the Kazakh literature allow the young both to have fun traditionally and also tell their secret feelings.

KEY WORDS
Performance theory, girl and boy aytıses, singer, listener, text.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Aytıs I, II (2006) Kızılorda.
AVEZOV Muhtar (1985) Jiyırma Tomdık Şıgarmalar Jıynagı, 16. Cilt.
AVEZOV Muhtar (1964) Kazak Edebiyetinin Tarihi, Almatı, 1964.
BASCOM WILLIAM R. (2005) Folklorun Dört İşlevi (Çev. Ferya ÇALIŞ). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar II, Ankara, Geleneksel Yayıncılık.
DUNDES Alan (1998) Doku, Metin ve Konteks (Çev. Metin EKİCİ). Millî Folklor, Yıl: 5, Sayı: 38, 1998, s.106-119.
EKİCİ Metin (2010) Kuramlar ve Yöntemler. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, 7. bs., Ankara, Grafiker Yayınları.
JARMUHAMMEDOV Muhammedrahim (1988). “Aytıstar”, Kazak Halık Edebiyeti  2. Cilt, Almatı, Jazıvşı Baspası.
JARMUHAMMEDOV Muhammedrahim (2001). Aytıs Ölenderinin Argı Tegi Men Damuvı, Almatı.
JUMALİYEV Kajım (1950). Kazak Edebiyeti, Almatı.
MUKANOV Sabit (1978). Ösüv Joldarımız, Almatı.
SADIRBAYEV Sultangali (1996) Folklor Jene Jambıl, Almatı, Ana Tili Baspası.
URAKOVA Lazzat (2008) Kazak Halk Edebiyatında Aytıs Geleneği ve Bu Gelenek İçerisinde Jambıl’ın Yeri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
URAKOVA Lazzat (2014) Performans Teori’nin Aytıslara Uygulanması ve Konısbay’ın Şınbolat’la Yaptığı Aytısta Söyleyici, Genel Dinleyici, Keşif ve Düzenleme. Bilig, Güz 2014, S.71, s.269-280.