ÖZET
Bu çalışma, Kazan Tatarları’ndan ve İdil-Ural Türklerinin millî uyanış ve kurtuluş mücadelesi öncülerinden, gazeteci ve yazar Muhammet Ayaz İshakî İdilli ve onun gazete ve dergi yayıncılığı, bu yayınların niteliği üzerinedir. Ayaz İshakî çok yönlü bir hareket adamıdır. Bütün hayatını başta Kazan Tatarları olmak üzere Asya ve Avrupa Türklüğünün birlik ve beraberlik içinde bulunmasına adamıştır. Ayaz İshakî mücadeleye atıldığı ilk günden itibaren Kırım, Bakü ve Türkistan Türkleriyle, 1910’dan sonra da Türkiye Türkleriyle temasa geçmiştir. Bu temaslar onun için önemli tecrübe olmuş ve durmadan çalışmıştır. Sadece gazete ve dergi çıkarmakla kalmamış Kazan Tatar edebiyatında da pek çok türde eser vermiştir. Ancak onun asıl başarısı gazete ve dergi yayıncılığı sahasında ve buralarda yazdığı yazılarla kendini göstermiştir. “Yeni Usul” üzere düşünen ve bu düşüncelerini çıkardığı dergi ve gazetelerle Türk topluluklarına ulaştıran Ayaz İshakî adeta bir cemiyet mistiğidir. 1906’dan başlayarak öldüğü 1954 yılına kadar bizzat çıkardığı Tang, Tang Yulduzu, Tavış, İl, Süz, İl Süze, Mayak, Millî Bayrak gazetelerini ve Millî Yul-Yana Millî Yul dergilerini çıkarmıştır. Ayaz İshakî çıkardığı gazete ve dergilerle coğrafî ayrım yapmaksızın Türklüğü uyandırmaya çalışmıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Ayaz İshakî, Kazan Tatarları, Kuzey Türkleri, Millî Yol, Yana Millî Yol.

ABSTRACT
This study is related to Muhammet Ayaz Ishakî Idilli who is a journalist and a writer and one of the pioneers of national revival and independence struggle of Kazan Tatars and Volga-Ural Turks. It is also about his newspaper and journal publishing and the quality of these publishings. Ayaz Ishakî is such a sophisticated intellectual. He devotes all his life first to Kazan Tatars then to the unity and solidarity of Asian and European Turkishness. Ayaz Ishakî contacts with Turks of Crimea, Baku and Turkestan since the first day of his struggle, after 1910, he contacts with Turks in Turkey. These contacts have become great experience for him and he works continuously. He both publishes newspapers and journals and produces works at various categories in Kazan Tatar literature. However, his major success has become in the field of newspaper and journal publishing and his articles published in them. Ayaz Ishakî merely devotes himself to his society by considering  on ‘Modern Method’ and conveying his such thoughts to Turkish communities via the newspapers and journals which he publishes. He publishes newspapers called Tang, Tang Yulduzu, Tavış, İl, Süz, İl Süze, Mayak, Millî Bayrak and journals called Millî Yul-Yana Millî Yul in person as from 1906 until he dies in 1954. Ayaz Ishakî serves to arouse Turkishness without any geographic discrimination in the newspapers and journals which he publishes.

KEY WORDS
Ayaz İshakî, Kazan Tatars, Northern Turks, Millî Yul, Yana Millî Yul.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ASRÎ Necip (1328/1912) Şimali Türk Ediplerinden Ayaz İshakî, Tanin Matbaası, İstanbul.
ERELİ M. H. (1955) “Bir Mücahidin Hayatı”, Millî Mücahit ve Millî Edip Ayaz İshakî, İdil-Ural Mecmuasının I. Sayı İlavesi.
İl Gazetesi
İSHAKÎ  A. (1931) “Gazetecilik İşinde Yirmi Beş Yıl”, Yana Millî Yol, Yıl: 3, S. 6, Haziran, s. 5-9.
İSHAKÎ. (1931) “Gazetecilik İşinde Yirmi Beş Yıl”, Yana Millî Yol, Yıl: 3, S. 5, Mayıs, s. 11-12.
KAÇALİN M. S. (2000) TDV İslâm Ansiklopedisi “İdilli, Muhammed Ayaz İshakî” Maddesi, Cilt 21: 475.
KAMALİEVA A. (2009) Romantik Milliyetçi Ayaz İshakî, Grafiker Yayınları,Ankara.
Millî Bayrak Gazetesi
Millî Yol Dergisi
Muhammed Ayaz İshakî-Hayatı ve Faaliyeti-100. Doğum Yılı Dolayısıyla (Komisyon Tarafından Hazırlanmıştır), Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1979.
ONO R. (2013) “Muhaceretteki Bir Özbek Türkü’nün Mektuplarına Göre Türk Dünyası-Abdülvahap Oktay ve Mektupları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53, 2, s. 563-584.
ÖZKAN F. (1994) Abdullah Tukay’ın Şiirleri İnceleme-Metin-Aktarma, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
SAHAPOV M. (2005) Yenilik Habercisi, Türksoy Yayınları, Ankara.
SAKMAR M. (1955) İlk Tesir. Millî Mücahit ve Millî Edip: Ayaz İshakî, İdil-Ural Mecmuası’nın I. Sayı İlavesidir.
ŞAMİL S. (1955) Ayaz İshakî, Millî Mücahit ve Millî Edip Ayaz İshakî, İdil-Ural Mecmuasının I. Sayı İlavesi.
TAHİR A. (1979) Ayaz İshakî’nin Millî Yol ve Millî Bayrak’taki Yazılarının Konuları. Muhammed Ayaz İshakî Hayatı ve Faaliyeti, 100. Doğum Yılı Dolayısıyla, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
Yana Millî Yol Dergisi.