ÖZET
Kırgız yazısının ve edebî dilinin Sovyetler Birliği dönemine kadar olup olmadığı meselesi henüz çözüm bulmamış ve tartışmaya açık bir konu olarak varlığını sürdürmektedir. Uluslar yazı aracılığıyla tarihlerini ve tecrübelerini gelecek kuşaklara aktarabilmektedirler. Bu çalışmada da Kırgız yazısının ve yazı dilinin oluşum sürecinin yanı sıra özellikle XVIII-XIX. yüzyıllarda kaleme alınmış olan yazılı eserler, belgeler ve mektuplar hakkında bilgi verilmektedir. Ayrıca A. Kanımetov, S.S. Daniyarov gibi Kırgız kültürü araştırmacıları;  İ.A. Batmanov, K.K. Yudahin, S. Ye. Malov, V.M. Ploskiy, E. Tenişev, A. Nillo, B.M. Yunusaliyev, S.K. Kudaybergenov ve H.K. Karasayev gibi dilci Türkologların düşünce ve eleştirileri de değerlendirilmektedir. XIX. yüzyıl ortalarına ait bulunmuş belge ve el yazmaları Kırgız Türkçesini yaklaşık olarak 150 yıllık geçmişteki durumunun anlaşılması için büyük bir imkân sunmaktadır. İlk “yazgıç akın”ların (okur-yazar halk ozanı) ilk temsilcisi Moldo Niyaz’ın eserlerinin derlenmesi ve araştırılması konusunda da bilgi vermeye çalıştık. Bununla birlikte dilci Türkologlar tarafından Kırgız yazı dilinin varlığı ile ilgili kanıtlar sunulmadığı ve çalışmalar yapılmadığı için uzun süre Kırgızların yazısı ve yazı dilinin olmadığı konusundaki düşünce yayılmıştır. Günümüzde “Yazgıç akın”ların temsilcilerinin yazdığı orijinal el yazmalarının halktan toplanması ve listelenmesi dilbilimsel bakımdan araştırılması konusu hâlâ yeterince önemsenmemektedir. Bu tür çalışmalar büyük metinlerin yorumlanması için yararlı ve değerli bir kaynak olacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Ekim Devrimi, Kırgız edebî dili, ulus, el yazması, yazı, belgeler, sözlü edebiyat, el yazmaları arşivi, alfabe.

ABSTRACT

The issue of the existence of Kyrgyz literature and literary language prior the Soviet period has not yet been resolved and still remains an open topic for discussion. The past and experience of folk are presented to the next generation through written system. This paper provides information about the formation stages of Kyrgyz literature and literary language, written works, documents and letters written in Kyrgyz variety of the Turkish language in the pre-Soviet period, especially in the XVIIIth- XIXth centuries. Also, in this paper there is an assessment of ideas, criticism and opinions of researches about Kyrgyz written system such as: A. Kanymetov, S.S. Danyarov; philologists turkologists: I.A. Batmanov, K.K. Yudakhin, S.E. Malov, V.M. Ploskikh, E.Tenishev, A. Nallo, B.M. Yunusaliev, S.K. Kudaibergenov and Kh.K. Karasaev. In this study we attempted to determine the creation dates of some written works found today. The found documents and manuscripts, relating to the middle of the XIXth century, create more opportunities for linguistic study, for ideas and suggestions on the status of the Kyrgyz Turkish. We tried to provide the most information on the topics of study and collection of works, characterized as the most significant documents of Moldo Niyaz - one of the first representatives of zhazgych akyndar (reading and chronicling improvising poets). The fact that the turkolog linguists did not carry out the necessary works and did not present documentary evidence of the Kyrgyz written language, results to the opinion of non-existence of Kyrgyz written language, thus literary language. However, to the present day the activities of collection of the original manuscripts copies of zhazgych akyndar’s important representatives among the public, a compilation of manuscripts, and their linguistic studies are still ignored. This kind of work will be a valuable and useful resource for large text research in the field of hermeneutics.

KEY WORDS
The Russian Revolution, the Kyrgyz literary language, nation, manuscripts, letters, documents, verbal literary poetry, handwritten fund, alphabet.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

АЗИЗ НИЛЛО. (1933) По горным  тропам: Памирские путевые  заметки. С. 5,  Москва–Ташкент.
АКМАТОВ Ө.С. (1998) Молдо Нияздын чыгармаларындагы  этика, эстетикалык проблемалары жана улуттук идеология жана кыргыз руху дөөлөтүнүн кайра  жаралышы. 77-б., Бишкек.
БАТМАНОВ И.А. (1967) Киргизский  язык  и писменность до образования  киргизской  нации.  Формирование и развитие  киргизской  социалистической  нации  Фрунзе, С.56.
ВИНОГРАДОВ В.В. (1967) Проблемы литературных языков и закономерностей их образования  и  развития.  С. 100-101, Москва.
ДАНИЯРОВ С.С. (1983) Становление  киргизской  советской  культуры  (1917-1924). С. 60, Фрунзе.
ЖЭЭНБАЕВ Г. (2008) Молдо Нияздын акындык чеберчилиги. Филол. илим. канд. ... дис.  автореф. 22-б., Бишкек. 
КАНЫМЕТОВ А. (1962) Культура  возрожденного  к новой жизни  киргизского народа. Развитие  социалистической культуры в союзных  республиках.  С. 290, Бишкек.
КАРАСАЕВ Х.К. (1970) Кыргыз орфографиясынын тарыхынан. Тюркологические  исследования: Сборник статей, посвященный  80- летию акад. К.К. Юдахина.   С.73, Фрунзе.
КӨЛБАЕВА К.М. (2005) Казбек акындын адабий мурастарынын идеялык тематикалык өзгөчөлүгү: Филол. илим. канд. ...  дис. автореф.  4-б.,  Бишкек.
МААНАЕВ Э., Плоских В.М.  (1983) «На  крыше мира».   С.90-91, Фрунзе.
МАЛОВ Е.С. К истории казахского языка. (Известия АН СССР, ОЛЯ, 1941, №3, С.99-100.)
ПЛОСКИХ В.М., Кудайбергенов С.К. Ранние киргизские письменные  документы. (Известия  АН Киргизской ССР.  Общественные науки, Фрунзе, 1968, №4, С.75.)
ПЛОСКИХ В.М.(1970) Первые киргизско-русские посольские связи (1784-1827) С.75, Фрунзе.
ПЛОСКИХ В.М., Кудайбергенов С.К. Ранние киргизские письменные документы (Известия  АН Киргизской ССР.  Общественные науки, Фрунзе, 1968, №4, С.75.)
СООРОНОВ О. (1993) Молдо  Нияз «Санат дигарасттар»   7-б., Бишкек.
ТЕНИШЕВ Э. (1993) Кыргыздар 2-т. 494-б., Бишкек.
ШҮКҮРОВ Дж.Ш. (1952) Из истории киргизского языка. КирФАН СССР. Труды  Института языка, литературы и  истории, вып. III. С.69-72, Фрунзе.
ЭРМАТОВ Э. (1989) Молдо Нияздын ыры  табылды. // Кыргыз  руху – 17-25-май, №41,8-б.
ЭРКЕБАЕВ А. (1988) Кыргыз  элинин  революцияга  чейинки  адабий  мурасы  жөнүндө. (Кыргызстан  маданияты, №30 (1112 )  21-июнь, 5-б.)
ЮДАХИН (1956) К. К. Итоги и задачи изучения киргизских диалектов. // Тр. Ин-та яз. и лит.  Вып. 6, С. 47-54, Фрунзе.
ЮДАХИН К.К. (1940)  Кыргызча-орусча  сөздүк.  6-б., Москва.
ЮНУСАЛИЕВ Б. М. (1970) Отражение диалектных особенностей в санатах Молдо Нияза //Тюркологические исследования: Сб. ст. Посвящ. 80-летию акад. К.К. Юдахина. С. 48-72, Фрунзе.
ЮНУСАЛИЕВ Б.М. (1985) Избранные труды.  С. 32, Фрунзе.