ÖZET
Eski dönemlerde kullanılan bazı sözcükler zamanla dönemin daha etkin kullanılan sözcüklerinin yanında pasif kalarak genel kullanımdan çıkarlar, ancak lehçelerde, ağızlarda belli başlı anlamlarıyla hayatta kalırlar. Bu sözcüklerden biri de ürüŋ ‘beyaz’ sözcüğüdür. Ürüŋ sözcüğü Türkçenin en eski dönemlerinde hem somut hem de soyut anlamlarda etkin kullanılan sözcüklerdendi. Bunun örnekleri VII-VIII. yüzyıldan XIII. yüzyıla kadar ‘beyaz’ anlamında etkin kullanıldığı tarihî Türkçe yazılı kaynaklarda tanıklanmıştır. Bunun yanı sıra ürüŋ sözcüğü günümüzde sadece Saha (Yakut) ve Halaç  Türkçelerinde varlığını etkin bir şekilde sürdürmektedir. Günümüze kadar ürüŋ sözcüğünün etimolojisi yüzeysel olarak araştırılmış ve derinlemesine anlamsal özellikleri verilmemiştir.  Araştırmamızda ürüŋ sözcüğünün daha önce belirtilen etimolojik açıklamaları incelenmiştir. Ürüŋ sözcüğünün kullanımı tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinin yazılı kaynaklarından tespit edilmiş ve anlamları sınıflandırılarak J. Lakoff ve G. Johnson’un metaforları inceleme yöntemi ile idrak semantiği bakımından tahlil edilmiştir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
renkler - ürüŋ, yürüŋ ‘beyaz’, Türkçe, Saha Türkçesi, Türk lehçeleri, etimoloji, anlam.

ABSTRACT

Some of the words those used more efficiently in ancient periods in course of time become passive beside words those using more active and they survive with certain meanings in the some dialects of that language. One of those words is ürüŋ 'white'. The word ürüŋ used in terms both concrete and abstract words effectively in Old Turkish period. The word was witnessed from the historical and modern Turkish from VII-VIII to XXI centuries.  Ürüŋ word was identified in Old Turkish materials from VII-VIII to XIIIth centuries and in modern Sakha (Yakut) and Khalach dialects only. Nowadays it is used effectively not only in primary meaning and also metonymic and metaphoric meanings in Sakha Turkish. The etymology of the word was researched superficially and its semantic features were not investigated in depth before. In our research examined the etymological explanations of the ürüŋ word. Subsequent to, the word was scanned in the materials of old and modern written Turkish and the different meanings were classified. Their analysis was performed by methods on metaphors of George Lakoff and Mark Johnson.

KEY WORDS
colours - , ürüŋ, yürüŋ ‘white’,Turkish, Sakha (Yakut) dialect, Turkish standard and non-standard dialects, etymology, meaning.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABDULDAYEV, E., D. İSAYEV (1969) Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü, Frunze, “Mektep” Basması.
AFANASEV, P. S., L. N. HARİTONOV (Red.) (1968) Russko-Yakutskiy Slovar, Moskva, İzdatelstvo Sovetskaya Entsiklopediya.
ARAT, R. R., W. EBERHARD (1937) Türkische Turfan-Texte VII., Berlin.
ARAT, R. R. (1965) Eski Türk Şiiri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ARAT, R., R. (1974)  Kutadgu Bilig, II Çeviri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları,
ARAT R. R. (1979) Kutadgu Bilig, I-Metin, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları
ARAT, R., R. (1979b) Kutadgu Bilig, III-İndeks, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
ATA A. (2004) Ryland's Kur'an Tercümesi. Türkçe İlk Kur'an Tercümesi (Rylands Nüshası), Karahanlı Türkçesi, Giriş-Metin-Dizin-Notlar, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
ATALAY B. (1992) Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, IV. Cilt, 3. Baskı, Ankara, Türk Dil
Kurumu Yayınları.
BANG W., GABAIN A. von (1929) Türkische Turfan-Texte II, Berlin.
BARUTCU ÖZÖNDER, F. S. (1994) “Teηri teg teηride bolmış türük bilge kagan ve teηri teg teηri yaratmış türük bilge kagan ibareleri üzerine”, Türk Kültürü Araştırmaları, Prof.Dr. Zeynep Korkmaz’a Armağan, Ankara, 89-100.
BARUTCU ÖZÖNDER, F. S. (1998) Üç İtigsizler, Giriş-Metin-Tercüme-Notlar-İndeks-XXX Levha, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.    
BUTANAYEV, V. Y. (1999) Hooaray-Orıs Tarhın-Etnografiya Söstïgï, HGU NİÇ’tin Etnografiya Laborotoriyazı, Ağban-Tura; Hakassko-Russkiy İstoriko-Etnografiççeskkiy Slovar’ Abakan.
CAFEROĞLU A. (2011) Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK, Ankara.
CLAUSON G. (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford, Clarendon Press.
DANKOFF, R., J. KELLY (1982-1984-1985) Dīvān Luġāti't-Türk. Mahmūd al-Kāšġarī's Dīvān Luġāti't-Turk, I-II-III, Harvard University Press.
Derleme Sözlüğü (1993) 2. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
DOERFER G. (1971) Khalaj Materials, Wolfram Hesche, Hartwig Scheinhardt, Semih Tezcan ile işbirliği ile, Indiana University, Bloomington.
DOERFER, G., S. TEZCAN (1980) Wörterbuch Des Chaladsch. Wörterbuch Des Chaladsch, Budapest, Akadémiai Kiadó.
DOERFER, G., S. TEZCAN (1980) Wörterbuch Des Chaladsch. Wörterbuch Des Chaladsch, Budapest, Akadémiai Kiadó.
ERDEM, M. (2003) Türkmen Türkçesinde Metaforlar, Ankara: KÖKSAV Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi: 6.
ERDEM, M. (2008) “Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Alt Anlamlılık”, Kâşgarlı Mahmûd Kitabı, Ed. F. S. BARUTCU ÖZÖNDER, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, 315-323.
GANİYEV, F.A. (2004) Tatarça-Rusça Süzlek, Kazan, Tatarstan Kitap Naşriyatı.
GUZELANI M., J., JAPPULANI A. A. (1996) Karaçay-Malkar Tilni Angılatma Sözlügü,  I, II, III, “El-Fa” Kitap Basma, Nal’çik.
GÜLENSOY T. (2011) Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Etimolojik Sözlk Denemesi, TDK, Ankara.
HAMZAYEV, M., Y. (1962) Türkmen Diliniŋ Sözlüğü, Aşgabat, İzdatel’stvo Akademi Nauk Turkmenskoy SSR.
ISKAKOV, Ah. (Ed.) Kazak Adebi Tilinin Sözdigi, (2006-2011), I- XV tom, Baytursınulı Atındağı Til bilimi İnstitutı, Almatı, “Arıs” Baspası.
KAYA, C. (1994) Uygurca Altun Yaruk, Giriş-Metin-Dizin, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları: 607.
LESSING, F. D. (2003) Moğolca-Türkçe Sözlük, 2 Cilt, Çeviren: G. KARAAĞAÇ, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
NELUNOV, A.G., (2002) Yakutsko-Russkiy Fraziyologiçeskiy Slovar’, I, II, İzdatel’stvo, SO RAN Filial “Geo”, Novosibirsk.
MARUFOV, E. M. (1981) Özbek Tilining İzahlı Lûgatı, I-II Cilt, Moskova, “Rus Tili” Naşriyati
NACİP, E.N. (1968) Uygursko-russkiy slovar’, Moskva,  İzdatel’stvo ‘Sovetskaya Entsiklopediya’.
ORKUN, H. N. (1940) Prens Kalyanamkara ve Paparkara Hikâyesinin Uygurcası, TDK, Ankara.
RADLOFF, W., (1893), Opıt slovarya tyurkskih nareçii, Tom pervıy, Glasnıye, Sanktpeterburg.
ORUÇOV, Ä. Ä. (1966-1980-1983-1987) Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügeti, Bakı, Azerbaycan SSR Elmler Akademiyası Neşriyatı.
PEKARSKİY, E. K. (1958-1959) Slovar’ yakutskogo yazıka, Akademiya Nauk SSSR. Tom 1, 2.
SEVORTYAN, E. V. (1974) Etimologiçeski slovar’ tyurkskih yazıkov, Obşetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na glasnıye, AN SSSR, İnstitut yazıkoznaniya, Moskva, İzd. Nauka.
SİROTKİN, M.Y. (1961) Çuvaşsko-russkiy slovar’, Moskva, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey.
SLEPTSOV, P. A. (1972) Yakutsko-russkiy slovar, Moskva, İzdatelstvo Sovetskaya Entsiklopediya.
ŞÇERBAK, A. M. (1977) Oçerki po sravnitelnoy morfologii tyurkskih yazukov (İmya), Leningrad, İzdatelstvo Nauka.
ŞOABDURAHMANOV Ş. Ş. (1971) Özbek Halk Şevalari Lugati, Taşkent, Fan Naşriyeti.
TEKİN Ş. (1980) Maitrisimit nom bitig, 1. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen, 2. Teil: Analytischer und ückläufiger Index, Berliner Turfantexte IX, Berlin, Akademie Verlag.
TEKİN, T. (2004) Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı, Ankara, Öncü Kitap.
TEKİN T. (2010) Orhun Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEKİN, T. (2013), Altayistik, Makaleler I, TDK, Ankara.
TENİŞEV, E.R. (1997) Sravnitel’no-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov, Leksika, “Nauka”, Moskva.
TEZCAN, S. (1974) Das uigurische İnsadi-Sutra, Türkische Turfan-Texte III, Berlin, Akademie Verlag.
TOPARLI, R., N. ÇÖĞENLİ, S. YANIK (2000) Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
TOPARLI, R., M. ARGUNŞAH (2008) Mu’înü’l-Mürîd, TDK Yayınları, Ankara.
TULUM, M. (2011) Meninski’nin Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi, Ankara, TDK Yayınları.     
Türkçe Sözlük, (2009) 10. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
VASİLYEV, Yu., M. F. KİRİŞÇİOĞLU, G. KİLLİ (1996) Saha (Yakut) Halk Edebiyatı Örnekleri, TDK, Ankara.
VERBİTSKİY, V. (1884) Altay Aladağ Şivesi, (Slovar’ Altayskogo i Aladagskogo Nareçii Tyurkskogo Yazıka), Altay-Aladağ Türk Lehçeleri, Ortodoks misyoner Cemiyeti Neşriyatı, Kazan.
VORONKİN M. S., ALEKSEYEV M. P., Y. İ. VASİLYEV (1995) Saha tüölbe tılın tıld’ıta, (Diyalektologiçeskiy slovar’ yazıka saha), VO “Nauka”, Novosibirsk.
YILMAZ, Emine (1997) Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, TDK, Ankara.
YILMAZ E. Y., N. DEMİR, M. KÜÇÜK (2013) Kısası-ı Enbiya (Metin, Sözlük-Dizin, Notlar), Türk Dil Kurumu Nüshası, Ankara.
YÜCE N., (1993) Mukaddimetü’l-Edeb, Giriş-Dil Özellikleri-Metin-İndeks, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları: 535.
ARAT, R. R. (1992) Atebetü’l-Hakayık, TTK, Ankara.