ÖZET
Türkçenin en işlek dilbilgisel ögelerinden birisi olan da/de edatı, Çuvaşçada da son derece geniş bir kullanım alanına sahiptir. Edatın Çuvaşçadaki en erken tanığı Yeni Bulgarca döneminin ikinci evresinde kaleme alınan 1769 tarihli altı dizelik şiirde yer almaktadır. Çağdaş Çuvaşçada, diğer Türk dili alanlarından farklı olarak karşılaştırma edatı ve cümle başı edatı olarak da kullanılabilen bu edat, belirsizlik zamiri, belirsizlik zarfı, edat olarak kullanılan birçok dilbilgisel ögeye de kaynaklık etmiştir. Edatın Marice ve Mordvacada Çuvaşça bir kopya olarak yer alması ise Orta-İdil bölgesindeki dil ilişkilerine dikkat çekici bir örnektir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Çuvaşça, ta/te Edatı, Dilbilgiselleşme, Dil İlişkileri, Belirsizlik Zamiri, Belirsizlik Zarfı, Söz Dizimi.

ABSTRACT

ta/te particle which is the one of the much used grammatical element in Turkish, has extremely wide usage area also in the Chuvash. The earliest example of this particle in Chuvash is a six lines poem written in 1769, in second phase of New Bulgarian. In contemporary Chuvash language, contrary to other Turkish language areas, this particle that can be used as a comparison particle and a sentence-beginning particle has become the source of many grammatical components that are used as indefinite pronoun, indefinite adverb and particle. The fact that this particle finds a place as a Chuvash copy in Mari and Mordva languages is an intriguing example of the language contact in Middle-Volga region.

KEY WORDS
Chuvash, ta/te Particle, Grammaticalization, Language Contact, Indefinite Pronoun, Indefinite Adverb, Syntax.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ADAMOVIĆ M. (1985) “Umstrittene Tschuwaschische Etymologien”, UAJB 5, s. 74-97.
ADAMOVIĆ M. (2006) “Da / De İlgecinin Kaynağı” (Çeviren: Aziz MERHAN), Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, C. XCI, S. 650, s. 175-181.
AİKHENVALD A. Y. (2008) “Reciprocals in the making: multiplegrammaticalization in Manambu” Studies on Grammaticalization, Berlin-Newyork: Mouton de Gruyter, s. 157-168.
ANDREYEV, N. A. (1956), “Mestoimenie”, Materialı Po Grammatike Sovremennogo Çuvaşskogo Yazıka I (Morfologiya), Çeboksarı: Çuvaşskoye Gosudarstvennoe izdatel’stvo, s. 124-150.
ARIKAN İ. (2011) “Çuvaş Türkçesinde Dilbilgiselleşen Bir Fiil: tăr-“, MTAD, 8(2): 36-62.
ARIKOĞLU E. (2007) “Hakas Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ, s. 1085-1148.
ARTEMYEV A. (1966) Salampi. Çeboksarı: Çĭvaş ASSR Gosudarstvo İzdatel’stvi. (=SA).
ARTEMYEV A. (1977) ĭkĭr Hakĩ. Çeboksarı: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=H).
AŞMARİN N. İ. (1898) Materialı dlya İssledovaniya Çuvaşskago Yazıka, Kazan: Tipo-litografiya İmperatorskago Universiteta.
BASKAKOV N. A. (1953) İnkijekova-Grekul. Hakasskiy Yazık (Fonetiçeskaya Struktura, Slovarnıy Sostav i Grammatiçeskiy Stroy), Moskva: Glavizdat Ministerstva Kulturı SSSR.
BASKAKOV N. A. (1976), Grammatika Karaçaevo-Balkarskogo Yazıka, Nalçik: Elbrus kitab basma.
BASKAKOV N. A.  (2004) “Altay Dili” Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi sayı:10. Bişkek, s. 51-61.
DURMUŞ, O. (2009), “Yeni Bulgar Türkçesi Döneminin Kaynakları II. Edebî Kaynaklar 1: 1769 Tarihli Altı Dize ya da İlk Çuvaş Şiiri” Turkish Studies, Ahmet Buran Armağanı, V. 4/8, s. 1113-1127).
ERSOY F. (2010), Çuvaş Türkçesi Grameri, Ankara: Gazi Kitabevi.
ERSOY F. (2012) Türk-Moğol Dil İlişkisi ve Çuvaşça, Ankara: Gazi Kitabevi.
FEDOTOV M. P. (1963) Sredtsva Vırajeniya Modal'nosti v Çuvaşskom Yazıke, Çeboksarı: Çuvaşknigoizdat.
FEDOTOV M. R. (1990) Çuvaşsko-Mariyskiye Yazıkovıe Vzaimosvyazi, Saranskiy: İzdatel’stvo Saratovskogo Universiteta.
GALKİN İ. S. (1964) İstoriçeskaya Grammatika Mariyskogo Yazıka, Morfologiya, Yoşkar-Ola.
GORSKİY S. P. (1970) Halhi Çĭvaş Literatura Çĩlhin Sintaksisĩ, Şupaşkar: Çĭvaş ASSR Kĩneke İzdatel’stvi.
GORŞKOV A. E. (1997) Çĭvaş Çĩlhi, Şupaşkar.
GÖKÇE F. (2007) "Eski Türkçe {-GAlIr / -KAlIr} Eki Üzerine", Türkbilig, 2007/14: 97-115.
GÜNER DİLEK F. (2007) “Altay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ, 1009-1084.
HACIEMİNOĞLU N. (1968), "da/de Edatı Üzerine", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDE Dergisi, C. XVI, İstanbul: 81-100.
HEBBLETHWAITE B. (2007) Intrasentential Code-switching Among Miami Haitian Creole-English Bilinguals, Bloomington: Indiana University Ph.D. dissertation. Ann Arbor: ProQuest.
HEİNE, B.-KUTEVA T. (2004) World Lexicon of Grammaticalization, New York: Cambridge.
HEİNE, B.-KUTEVA T. (2005) Language Contact and Grammatical Change, New York: Cambridge.
HESSELBÄCK A. (2005) Tatar and Chuvash Code-copies in Mari. Acta Universitatis Upsaliensis, Uppsala:  Studia Uralica Upsaliensia 35.
HOPPER P. J.-CLOSS TRAUGOTT, E. (2003) Grammaticalization, Cambridge: Cambridge University Press.
ILGIN A. (2014) Tarihi Karşılaştırmalı Tofa (Karagas) Türkçesi -Biçim Bilgisi-, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KARA M. (2007) “Türkmen Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ, s. 231-290.
KAYMAZ Z. (1991) “Eski Anadolu Türkçesinde Sayı Adları ve Kullanılışları", TDAY-Belleten, s. 9-17.
KİRİŞÇİOĞLU F. (2007) “Saha Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ, s. 1229-1284.
LEVİTSKAYA, L. S. (1978), İstoriçeskaya morfologiya çuvaşskogo yazıka, Moskva: Akademiya Nauk SSSR İnstitut Yazıkoznaniya,
MİKULAYİ İ. (1953) Tĭvatĭ Kun. Çeboksarı: Ministerstva kul’turı Çuvaşskoy ASSR. (=TK).
MİKULAYİ İ. (1989) Hura ĭkĭr. Roman. Şıpaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=HŞ).
MUSAEV K.M. (1964) Grammatika karaimskogo yazıka, Fonetika i Morfologiya, Moskva.
ÖNER, M. (2011) “Türkçede Soru ve Belirsizlik”, Türkçe Yazıları, İstanbul: Kesit Yayınları, s. 273-282.
PARTİNGTO, A. (1996) Patterns and Meanings: Using Corpora for English Language Research and Teaching, Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing.
PAVLOV İ. P. (1965) Hal’hi Çĭvaş Literaturĭ Çĩlhi – Morfologi, Şupaşkar: Çĭvaş ASSR Kĩneke İzdatel’stvi.
PAVLOV İ. P. (1967) “O slojnopodçinennıh predlojeniyah s çastitsey te çuvaşskom yazıke”, Uçenie Zapiski XXXIV, 145-153.
PETROV N. P. (1978) Çĭvaş Literatura Çĩlhin İstoriyĩ, Şupaşkar: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy Universitet.
RÄSÄNEN Martti (1957) Materialien zur Morphologie der Türkischen Sprachen, Helsinki: Studia Orientalia XXI.
RASSADİN V. İ. (1978) Morfologiya tofalarskogo yazıka v sravnitelnom osveşenii, Moskva.
RODİONOV V. (2006) Çĭvaş Literaturi, XVIII-XIX Ĩmĩrsem, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩnege İzdatel’stvi.
SAFİULLİNA F. S. -  ZEKİEV M. Z. (2006) Hezěrgě Tatar Edebi Tělě, Kazan: Megarif Neşriyatı.
SERGEYEV L. P. (2004) XVIII Ĩmĩrti Çĭvaş ıruĭhĩn Palĭkĩsem Uçebnik-hrestomati, İ. Ya. Yakovlev Yaçĩllĩ Çĭvaş Patşalĭh Pedagogika Üniversiteçĩ.
SİDOROVA Y. (Derleyen-Hazırlayan) (2004) Çĭvaş Halĭh Pultarulĭhĩ-Mifsem Legendĭsem, Halapsem, Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi (=MLH)
SKVORTSOV M. İ. (1985) Çĭvaşla-vırĭsla slovar’/Çuvaşsko-russkiy slovar’, Moskva: Russkiy Yazık. (=ÇRS)
TAVKUL, U. (2007) “Karaçay-Malkar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ,  s. 883-938.
UYAR F. E. (1994) Tanata. Şupaşkar: Çĭvaş Kĩneke İzdatel’stvi. (=TAN)
UYGUR C. V. (2007) “Karakalpak Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri (Editör Ahmet Bican ERCİLASUN), Ankara: Akçağ, s. 543-622.
YASTREMSKİY S. V. (1938) Grammatika Yakutskogo Yazıka, Moskva: Gosudarstvennoe Uçebno-Pedagogiçeskoe İzdatel’stvo NKP RSFSR.
YEGOROV, V. G. (1956a) “Çastitsa” Materialı po Grammatike Sovremennogo Çuvaşskogo Yazıka, Çeboksarı: Çuvaşgosizdat, s. 331-342.
YEGOROV, V. G. (1956b) “Soyuz” Materialı po Grammatike Sovremennogo Çuvaşskogo Yazıka, Çeboksarı: Çuvaşgosizdat, s. 324-330.
YILMAZ, E. (2002) Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji Bir Deneme, Ankara: Grafiker Yayıncılık.