ÖZET
Makalemiz, 19. yüzyılın ikinci yarısında Perm şehrinde İşmehmet (Buka uulu) Bukin adlı bir Türk genci tarafından yazılmış ve 1883’te Taşkent’te yayımlanmış olan Kırgızca-Rusça, Rusça-Kırgızca Sözlük üzerinedir. İşmehmet Bukin’in sözlüğü, Lazar Zaharoviç Budagov’un meşhur Sravnitel’nıy Slovar’ Turetsko-Tatarskih Nareçiy sözlüğünden 10 yıl sonra, Vasiliy Vasilyeviç Radlov’un Türk Lehçeleri Sözlüğü Denemesi’nden 10 yıl önce yazılmış kapsamlı (543 s.) sözlük olması bakımından önem taşıyor. İ. Bukin, kendi sözlüğünün ismini eski Türk edebiyatları için geçerli terminoloji ile Kırgız Sözlüğü olarak adlandırmış ve “Kırgız” adı altında bugünkü Kırgız, Kazak dillerinin verilerini ayırt etmeksizin vermiştir. Sovyet döneminden önce yazılan, fakat henüz yeteri kadar gün ışığına çıkarılmamış, toplum için hâlâ meçhul kalmakta olan Türkçe sözlüklerinin etraflıca incelenerek değerlendirilmesinin, günümüz Türkolojisi için ihtiyaç duyulan meselelerden biri olması konunun önemi ortaya koyuyor. Ayrıca Türk kökenli sözlük yazarlarının önceden yayımlanmış ama unutulmaya yüz tutmuş eserleri, yazarlarının hem dile hem kaynak ortama hakim olmalarından dolayı doğruluk payının ilmî açıdan daha yüksek olabileceği hususu ile de ilişkilendirilir. O nedenle eski kütüphane ve arşivlerin taranması, İ. Bukin gibi Türk yazarların eserlerinin yeniden neşredilmek üzere değerlendirilmesi, Türkoloji tarihinin tespiti için büyük önem arz etmektedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
19. yüzyıl Türk leksikografisi, Kazan Türkoloji ekolü, İşmehmet Bukin, Kırgız Sözlüğü, Kırgız dili, Kazak dili.

ABSTRACT

The subject of our article is the Kyrgyz-Russian and Russian-Kyrgyz dictionary published in 1883 in Tashkent by a young lexicographer, Eshmehmet Bukin (Buka uulu), a representative of one of the Turkic minority peoples of Russia. Bukin named his dictionary, Kyrgyz-Russian Dictionary, according to the prevailing terminology of old Turkic literature, although the dictionary includes materials of the Kyrgyz and Kazakh languages, without demarcation.This subject is of particular importance because the scrutiny of such dictionaries, which were written before the Soviet era, have not been in circulation and, unbeknown to the general public, is an area of Turkology which needs development. I. Bukin’s dictionaries, are a notable source in terms of being the first significant essay on the Kyrgyz and Kazak languages written by a Turkish lexicographer. The lexicographers with Turkic-origin prior to the Soviet era emphasize the necessity of thorough research on these works, because their unexplored and forsaken works have great scientific accuracy, as these writers had a good command of both the language and the source medium. For this reason, it is necessary to go through ancient archives, libraries and review previously published works, of Turkish authors, as I.Bukin, for re-publication.

KEY WORDS
Turkic lexicography of the 19th century, Kazan Turcologists School, Ishmehmet Bukin, "Kyrgyz-Russian Dictionary", Kyrgyz language, Kazakh language.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

BELKİN B.M. (1975) Arabskaya leksikologiya. Moskva.
BUDAGOV L.Z. (1868-70) Sravnitel’nıy slovar’ turetsko-tatarskih nareçiy so vklyuçeniem upotrebitel’neyşih slov arabskih i persidskih. SPb.: Tip. İmp.AN.
BUKİN İ. (1883) Russko-kirgizskiy i Kirgizsko-russkiy slovar. Taşkent.
BUKİN İ. (1897) Kirgizsko-russkiy slovar. Orenburg.
BUKİN İ. (1899/1900) Russko-kirgizskiy slovar. Orenburg.
BUKİN İ. (1910) Russko-kirgizskiy slovar. Kazan.
BUKİN İ. (1913) Kratkiy russko-kirgizskiy slovar. Kazan.
CUMAKUNOVA G. (2005) Türkçe-Kırgızca Sözlük. Bişkek: KTMU Yayınları.
CUMAKUNOVA G. (2009) XIX ılımda bir kırgız cigiti dayardagan “Kırgız Sözdügü” Türkiyadan tabıldı. Kırgız Tuusu, 13 Şubat, Sayı 10, s.10; Sayı 11, s.10.
CUMAKUNOVA G. (2010) Türk leksikografyasının tarıhınan. Bişkek: İlim.
CUMAKUNOVA G. (2010) Türk Sözlük Bilimine Yeni bir Kaynak. Paşa YAVUZARSLAN, Osmanlı Dönemi Türk Sözlükcülüğü, Ankara: Tiydem Yayıncılık, 2009. MTAD 2010, 7(2). 251-257.
CUMAKUNOVA G. (2011) Türk Sözlük Biliminin Etkileşim Alanları. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Sözlükbilimi Özel Sayısı. Yaz Sayı 04,15-30.
EMİNOĞLU E. (2010) Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası, Sivas: Asitan.
GİGANOV İ. (1801) Slovar rossiysko-tatarskiy. SPb.
GÖKÇE A. (1998) Türkiye Türkçesinin Tarihi Sözlükleri.- Ankara: Kebikeç Yay.,
HALFİN S. (1875) Russko-tatarskiy slovar-spravoçnik. SPb., C.I-III.
KAŞGARLI MAHMUD (1992) Divanu Lügat-it Türk./ Türkçeye çev. B. ATALAY. Ankara. C.I.
KATANOV N.F. (1903) Opıt issledovaniya uranhayskogo yazıka s ukazaniem glavnıh rodstvennıh otnoşeniy ego k drugim yazıkam tyurkskogo kornya, Kazan.
КONONOV А. N.(1972) İstoriya izuçeniya tyurkskih yazıkov v Rossii [Теkst]. Leningrad:Nauka.
KUKLYAŞEV S. (1859) Slovar k tatarskoy hrestomatii. Kazan.
NASIRİ K. (1892) Polnıy russko-tatarskiy slovar. Kazan.
PEKARSKİY E.K. (1923–1930) Slovar yakutskogo yazıka. T. I.– SPb., 1907–1917; T. II–III. Petrograd-Leningrad.
RADLOV W.W. (1893-1899) Opıt slovarya tyurkskih nareçiy. SPb.: Tip. Ross. İmper. Akad.Nauk.
VOSKRESENSKİY A.A. (1894) Russko-tatarskiy slovar s predisloviyem o proishojdenii i etimologiçeskih izmeneniyah tatarskih slov. Kazan.
ZAKİEV М.Z. (1995) Tatarı. Problemı istorii i yazıka. Кazan: İYALİ im. G. İbragimova.