ÖZET
Karaçay-Malkarlılar günümüzde Rusya Federasyonu’nda yer alan Kafkasya’da yaşamaktadırlar. Etnik kökenleri Avrasya bozkırlarının eski göçebe savaşçı toplulukları ile Kafkas Dağları’nın yerli/otokton kavimlerine dayanmaktadır. Dolayısıyla dillerinde ve kültürlerinde İskit, Sarmat, Alan, Hun, Bulgar, Hazar, Kıpçak kavimlerinin ve yerli Kafkasya Dağlılarının izleri vardır. Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk lehçeleri grubunda yer alan Karaçay-Malkar Türkçesinin söz varlığında karşımıza çıkan hastalık adlarının bir kısmı Eski Türkçe dönemine dayanan hastalık isimleri iken bir kısmı da onların Kafkasya’daki hayatları boyunca özel olarak adlandırılan hastalık isimleri olarak görülmektedir. Söz gelimi Karaçay-Malkar dilinde hastalık anlamına gelen avruv sözü Eski Türkçe aġrıġ kelimesine uzanmaktadır. Salgın hastalık anlamına gelen ölet sözü de tarihsel Kıpçak Türkçesi kaynaklarında ve Tatar, Kırgız, Kumuk gibi çağdaş Kıpçak Türk lehçelerinde yaşamaktadır. Codex Cumanicus’ta rastladığımız sıtma anlamına gelen bezgek adı Karaçay-Malkar Türkçesiyle birlikte Kazak ve Kırgız Türkçelerinde de yaşamaktadır. Codex Cumanicus’ta cüzzam hastalığının karşılığı olarak verilen kelepen adının Karaçay-Malkar Türkçesinde yaşaması dikkati çeker. Kafkas dilleri ile etkileşim sonucu bazı hastalık adları komşu yaşadıkları Kafkas halklarının dillerine dayanmaktadır. Söz gelimi kolera-veba anlamlarına gelen emina sözü Karaçay-Malkar Türkçesine komşu Kafkas halklarının dillerinden geçmiştir. Bazı hastalık adları ise Karaçay-Malkar Türkçesinden Kafkas dillerine geçen eski Türkçe kökenli kelimelerdir. Abaza, Oset ve Kabardey dillerinde talav ve talo şeklinde bulunan dizanteri anlamındaki talav kelimesi Karaçay-Malkar Türkçesinden geçmiştir. Karaçay-Malkar kültüründe hastalıklar ve hastalık adlarıyla ilgili atasözlerine de rastlanmaktadır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Karaçay-Malkar Türkçesi, hastalık adları, söz varlığı, atasözleri.

ABSTRACT

Karachay-Balkar people live in the Caucasus region of the Russian Federation. Their ethnic origin depends on the ancient nomadic warriors of Eurasia’s steppes and the aboriginal/autochthonous tribes of the Caucasus Mountains. Therefore, there are traces of Scythian, Sarmat, Alan, Hun, Bulgar, Hazar, Kipchak tribes and native Caucasian mountain peoples in their language and culture. Karachay-Balkar vocabulary which is a Turkic language in North-West (Kipchak) group of Modern Turkic languages contains some disease names that are based on Old Turkish Period while some of them emerge as special disease names which depends on their lives in the Caucasus. For instance avruv means “disease” in Karachay-Balkar Turkish which goes on aġrıġ in Old Turkish period. “Ölet” which means epidemic disease can be seen in historical Kipchak Turkish sources and in modern Kipchak Turkish dialects such as Tatar, Kumyk and Kirgiz. We can see the name of malaria as bezgek in Karachay-Balkar Turkish which also lives in Kazak and Kirgiz Turkish. It is interesting to see the name of leprosy like kelepen in Karachay-Balkar Turkish which goes to Codex Cumanicus. Because of interaction with the Caucasus languages some disease names has been derived from the languages of the neighboring Caucasian peoples. The name of cholera and plague which is known as emina in Karacahay-Balkar Turkish is a loanword from neighboring Caucasus languages. Some disease names in the Caucasus languages are Old Turkish in origin which have passed through Karachay-Balkar Turkish. For instance the name of dysentery that lives in Abazin, Osset and Kabardin languages just like talav and talo has been originated from Karachay-Balkar word talav. In Karachay-Balkar culture we can also see some proverbs about illnesses and disease names.

KEY WORDS
Karachay-Balkar Turkish, disease names, vocabulary, proverbs.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ARAT Reşid Rahmeti (1979) Kutadgu Bilig III İndeks.-İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
ATALAY Besim (1986) Divanü Lugat-it-Türk Dizini “Endeks” IV, Ankara: Türk Dil Kurumu.
ÇELİKKIRAN Mehmet Yasin (1991) Türkçe-Adigece Sözlük=Tırku-Adıge Guşçıal.-Maykop.
GABAIN A. von (2000) Eski Türkçenin Grameri, (çev. Mehmet AKALIN).-Ankara: Türk Dil Kurumu.
GAURGİEV H.Z. ve H.H. Sukunov (1991) Şkolnıy Russko-Kabardinskiy Slovar=Urıs-Adıge Şkol Psalale.-Nalçik: Nart.
GRØNBECH K. (1992) Kuman Lehçesi Sözlüğü, (çev. Kemal AYTAÇ).-Ankara: Kültür Bakanlığı.
HABİÇEV M.A. (1980) Vzaimovliyanie Yazıkov Narodov Zapadnogo Kavkaza.-Çerkessk.
KOÇ Kenan, Ayabek BAYNİYAZOV (2003) Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü.-Ankara: Akçağ.
MAHMUTOVA L.T., M.G. MEHEMMEDİYEV (1977) Tatar Télénéng Anglatmalı Süzlégé.-Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
ÖNER Mustafa (2009) Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü.-Ankara: Türk Dil Kurumu.
PEKACAR Çetin (2011) Kumuk Türkçesi Sözlüğü.-Ankara: Türk Dil Kurumu.
TAVKUL Ufuk (2000) Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü.-Ankara: Türk Dil Kurumu.
TAVKUL Ufuk (2001) Karaçay-Malkar Atasözleri.-Ankara: Kültür Bakanlığı.
TOPARLI Recep, Hanifi VURAL, Recep KARAATLI (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü.-Ankara: Türk Dil Kurumu.
YUDAHİN K. K. (1998) Kırgız Sözlüğü, cilt:II (K-Z), (çev. Abdullah TAYMAS).-Ankara: Türk Dil Kurumu.