ÖZET
Bu makalede, İngilizce ‘hand’ ve Özbekçe ‘қўл’ konseptinin pekiştirmeli tahlili yapılmıştır. Konunun detaylı olarak açıklanmasında kelime-konsept ilişkisi önemlidir. Herhangi bir kelime ve anlamsal içeriği dildeki göstergeler ile belirginleşir. Bu durum da dilin gösterge bilimi bakımından incelenmesini gerektirir. Gösterge biliminde dil temel gösterge olarak kabul edilirken, kültür artık ikinci plânda yer alan gösterge olarak kodlarla belirlenmektedir. Dil ve kültür ilişkisi kelime, tip ve tanımlar ile bilinçte sözlüleşme sırasında İngiliz ve Özbek milletlerine özgü olan alemin dilsel manzarasında ifadele edilmek suretiyle kendini kanıtlar. Hand/қўл konsepti somatik kültür kodu tarzında söylenerek pekiştirilir çünkü kod insan ruhu ve tarihiyle bağ kurar. Somatik kültürel kod, yorumlama sırasında çeşitli kültürel kodlara ayrılarak sınıflandırılır. Bu tür bir sınıflandırma için hand/қўл konseptinin semantik alt konseptlerine kadar bilimsel olarak incelenmesi gerekir. Kültürel kodlar, anlamın birleşmesi veya karşıt olmasına göre her iki milletin kültürünün eşsizliğini, mentalitesini, antropolojisi ve etnografisine bağlılığını sinerjik anlamda ortaya çıkarır. Hand/қўл konseptinin her bakımdan pekiştirmeli olarak tahlil edilmesinde, her iki millete özgü olan örf adetler, gelenekler, tarih, yerleşik olunan sınırlar ve mesleklere özgü, bilgi taşıyıcı ve millî karakterli kelimeler, kelime öbekleri, deyimler ve deyimlerin açıklamaları ile tipsel yorumlamalar belirlendi. Bu konseptler, insanın konuşmada kullanabileceği rica, yasaklama gibi gösterge bilimi unsurlarından biri olan pragmatik görünüşün anlam içiriği belirlenirken, kültürel kodlar olarak ortaya çıkacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
konsept, somatik, kültürel kod, gösterge bilimi, pragmatik, gösterge, mana, anlam, pekiştirmek.

ABSTRACT

The article is devoted to comparing and analyzing the concept of ‘hand’ in English and ‘қўл’ in Uzbek. The notions of word and concept have a significant in revealing this issue thoroughly which are embodied in signs in the language, and also deal with exploring the relation of language with semiotics. Language is considered a first sign in semiotics, and culture is a second one, which is used a code both of them today. The harmony of language and culture are verbalized in cognition by words, images and definitions of linguistic units, which are presented in both world’s linguistic image. The comparing of the concept ‘hand/қўл’ is nominated as somatic cultural codes so that code is communicated with the history and human’s mind. Somatic cultural codes have been classified into different cultural codes by interpreting. It has been determined till its hyponyms as a semantic aspect. In the results of combining and opposite sense and meaning, cultural codes are embodied from the synergetic meaning linking with ethnography, anthropology, mental activity of each nations’ culture. Having analyzed it has been nominated national characterized word, word combinations, phraseological units, definitions of proverbs and their imaginative interpretations which are delivering data belong to the history, customs, traditions, geographical position, professions to each nation. These concepts are used in discourse, like warning, query and some other pragmatic aspects.

KEY WORDS
concept, somatic, cultural code, semiotics, pragmatics, sign, meaning, sense, comparing.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Cambridge Idioms Dictionary (2006) Cambridge: Cambridge University Press. Second Edition.
Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English (2000) Oxford: Oxford - New York.
АҲМАД С. (1996) Ҳукм. Тошкент: Шарқ.
БОЛТАБОЕВ Ҳ. (2009) Мумтоз адабиёт манбалари луғати. Тошкент: MUMTOZ SO:Z.
Греческо-русский словарь (2000).
ГУДКОВ Д.Б., М.Л. КОВШОВА (2007) Телесный код русской культуры: материалы к словарю. Москва: Гнозис.
Девону луғотит турк (1967). Индекс-луғат. Тошкент: ФАН.
КОВШОВА М. Л. (2013) Лингво-культурологический метод во фразеологии. Коды культуры. Москва: Либроком, издание второе.
КРАСНЫХ В.В. (2002) Этнопсихолингвистика и лингвокультурология, Лекционный курс. Москва: Гнозис.
КУБРЯКОВА Е.С., В.З. ДЕМЬЯНКОВ, Ю.Г. ПАНКРАЦ, Л.Г. ЛУЗИНА (1997) Краткий словарь когнитивных терминов. Москва: Философский.
КУНИН А.В. Англо-Русский Фразеологический Словарь (1984). Москва: Четвертое издание.
ҚОДИРОВ П. (1993) Ҳумоюн ва Акбар.Тошкент: Ўзбекистон.
ҚЎЧҚОРТОЕВ И. (1977) Сўз ва унинг валентлиги. Тошкент: Фан.
МЭТЯКУБОВ Дж. (1996) Характеристика человека зоонимами в разносистемных языках (на материале английского и узбекского языков ) ф.ф.н., дисс. Тошкент.
ПОПОВА З.Д., И.А. Стернин (2001) Когнитивная лингвистика. Москва: АСТ: Восток-Запад.
РАХМАТУЛЛАЕВ Ш. (1978) Ўзбек тилининг изоҳли фразеологик луғати. Тошкент: Ўқитувчи.
РУСТАМОВ А. (2010) Сўз хусусида сўз. Тошкент: EXTREMUM PRESS.
САДЫКОВА М. (1989) Краткий узбекско-русский фразеологический словарь. Тошкент: Узбекская Советская Энциклопедия.
САФАРОВ Ш. (2013) Семантика. Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси.
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 80 000 дан ортиқ сўз ва сўз бирикмаси (2008). 5 жилдли. Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси.
Ўзбек халқ мақоллари (2005). Тошкент: Шарқ.
УСМОНОВА Ш.Р. (1998) Ўзбек ва турк тилларида соматик фразеологизмлар. Ф.ф.н.дисс. Тошкент.
ХАЛИКОВА М.К. (1999) Фразеология как форма отражения национального менталитета в языковой картине мира (на материале русского и узбекского языков). Ф.ф.н.дисс. Тошкент.
ХУДОЙБЕРГАНОВА Д. (2015) Лингвокультурология терминларининг қисқача изоҳли луғати. Тошкент: Турон замин зиё.
ЮСУПОВ У.К. (2007) Теоретические основы сопоставительной лингвистики. Тошкент: Фан.