ÖZET
20. yüzyılın başlarında Kazak Türkçesi okuma yazmayı öğretmek için “Qazaqça Élippesi”, “Qazaq Élip-biyi”, “Élippe yaki Töte Oquwı”, “Qazaqşa Eñ Jaña Élippesi”, “Qazaqşa Élippe Kitabı” ve “Oquw Quralı Qazaqça Elifba” gibi çeşitli çalışmalar yayımlanır. Bu kitaplar arasında en çok yaygınlık kazananı, Akımet Baytursınulı’nın “Oquw Quralı” olmuştur. Baytursınulı, Kazak Türkçesinin sesçil yazımı için kullandığı harfleri ve işaretleri, Çağataycanın yazımında kullanılan alfabeden alır. Akımet Baytursınulı, Kazak Türkçesinin ses özelliklerini yansıtmak için, bu alfabenin yazım kurallarında değişiklikler yapar. Daha sonra, 1925 yılında Baytursınulı, sesçile dönüştürdüğü bu alfabeyle Kazak Türkçesiyle okuma yazmayı öğretmek için, Élib-biy (Caña Qural) adlı ders kitabını yazar. Bu makalede, Élib-biy (Caña Qural)’da ve çağdaş Kazak Türkçesi yazı dilindeki sesçil farklılığa sahip ortak biçim birimler değerlendirilmiştir. Sesçil farklılıklara sahip biçim birimlerin değerlendirilmesine geçmeden önce, Kazak Türkçesinin okuma yazma öğretimiyle ilgili ilk yazılan eserler, Élib-biy Caña Qural adlı ders kitabının içeriği ve Élib-biy (Caña Qural)’da ünlü ve ünsüz seslerin yazımları hakkında bilgi verilmiştir. Sesçil farklılığa sahip dil birimleri, asıl biçim birimler ve yardımcı biçim birimler olmak üzere iki gruba ayrılarak değerlendirilir. İnceleme neticesinde 24 söz ve 9 ekte sesçil farklılıkların olduğu tespit edilmiştir. Sesçil farklılıklara sahip asıl ve yardımcı biçim birimlerden Élib-biy (Caña Qural)’da yer alanların, genel olarak Türk dilinin ve Kazak Türkçesinin sesçil özelliklerine daha uygun olduğu görülür.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Akımet Baytursınulı, Élib-biy (Caña Qural), Kazak Türkçesi yazı dili tarihi, sesçil farklılıklar.

ABSTRACT

In the early years of the 20th century, various books such as Qazaq Élip-biyi, Élippe yaki Töte Oquwı, Qazaqşa Eñ Jaña Élippesi, Qazaqşa Élippe Kitabı and Oquw Quralı Qazaqça Elifba were published to teach reading and writing in Kazakh. Oquw Quralı Qazaqça Elifba written by Aqımet Baytursınulı is the most prevalent work from these books. Baytursınulı took the letters and signs used for the phonetic writing of the Kazakh, from the alphabet used in the writing of Chagatay turkic. Aqımet Baytursınulı makes changes in the writing rules of this alphabet to reflect the voice characteristics of the Kazakh Turkic. Aqımet Baytursınulı improves the Arabic alphabet by changing the spelling rules to reflect phonetic features of the Kazakh. Later, in 1925, Baytursınulı wrote the textbook called Élib-biy Caña Qural in an alphabet that improved the phonetics while teaching reading and writing in Kazakh. In this article, the mutual morphemes with phonetic differences in Élib-biy Caña Qural and in modern Kazakh written language were analyzed. Before starting to analyze mutual morphemes that have phonetic differences, information about the first books written related to Kazakh literacy teaching, content of book called Élib-biy (Caña Qural) and orthography of vowels and consonants in Élib-biy Caña Qural are given. Morphemes with phonetic differences were studied by dividing them into two groups as free morphemes and bound morphemes. Results include 24 free morphemes and 9 bound morphemes with phonetic differences. It was found that free and bound morphemes have phonetic differences in Élib-biy Caña Qural.

KEY WORDS
Aqımet Baytursınulı, Élib-biy (Caña Qural), The history of Kazakh written language, phonetic differences.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABBASKIZI K. A. (2015) Ahmet Baytursınulınıñ “Élib-biy” (Jaña Kural) Eñbeginiñ Didaktiqalıq Negizderi, http://e-history.kz/kz/books/library/read/693#scontent, (06.11.2015).
ALTINSARİN I. (1879) Kirgizskaya Hrestomatiya, Orenburıg.
BAYTURSINULU A. (1998) Élib-Biy Caña Qural (tıpkı basım), Almatı, Rawan.
ÇEKİÇKESEN P. (2011) Aykap Dergisinde Yayımlanan Dil Yazıları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
ECKMANN J. (2009), Çağatayca El Kitabı, İstanbul, Kesit.
ÉMİRENOV É. D. (2012) Diniy Aġartuwşı Aqın, Pavlodar.
ERCİLASUN A. (2007) Kazakçanın Latin Alfabesiyle Yazılması Konusunda Düşünceler, Makaleler, Ankara, Akçağ, 412-417.
İSMAİL M., TÜRK V. (1999) Birinci Türkoloji Kurultayında Ahmet Baytursunulı’nın Bildirisi ve Bir Değerlendirme, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.8, Güz, 407-425.
JANPEYİSOV E. (baş. red.) (2002), Qazaq Grammatikası, Astana.
JANKOWSKİ H. (2013) Baytursınulı’s Works On The Kazakh Language – An Attempt At Assessment, Turkey, Kazakhstan and the Crimea. Ten Years of Turkology in Poznań, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM, 75-90.
KAYDAR É. T. (baş. red.) (1998) Qazaq Tili Entsiklopediya, Almatı, IDK-TIPO.
KOÇ R. (2012) Okuma Yazma Öğretimi Yöntemleri Ve “Ses Temelli Cümle Yöntemi” Uygulaması, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, 2259-2268.
KUTALMIŞ M. (2004) Tarihte ve Günümüzde Kazakistanın Alfabe Meselesi, Bilig, S 31, Güz-2004, 1-21.
NISANBAYEV É. (baş red.) (1998) Qazaq Gazeti, Almatı, Qazaq Entsiklopediyası.
ÖNER M. (1998) Günümüz Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara, TDK.
SAKHİPOVA F. (2007) Kazak Türkçesinin Merkezî, Kuzey ve Doğu (Orta Jüz) Ağızları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
SIZDIK R. (sor. red.) (2005) Qazaq Tiliniñ Orfografiyalıq Sözdigi, Almatı, Arıs.
ŞERMUHAMEDOV T. vd. (1994) Oqış Kitabı Eski Özbek Yazuvı Namunaları, Taşkent, Okıtuwçı.
TAMİR F. (2008) Ahmet Baytursınulı’nın Arap Harflerini Islahı, Dil Araştırmaları, S.3, Güz 2008, 27-38.
TİLEWBERDİ N. (sor. red.) (1999) Qazaq Tiliniñ Sözdigi, Almatı, Dayk-press.