ÖZET
Bu makalede, genel dil biliminde güncelliğini koruyan “söylem” (discourse) konusu ele alınmıştır. Genel dil biliminde söylemin “birden fazla cümleden oluşan, karmaşık sözdizimsel mahiyette olan birim” olduğu belirtilmiş ve söz konusu olay mantıksal gramer ve sözlü konuşma arasındaki ilişki olarak da değerlendirilmiştir. XX. yüzyılın 70’li yıllarında söz konusu sorunla ilgili çalışmaların sayısı daha da artmış, araştırmalarda diskurs kavramı sözlü anlatımın tek yüklemli (mono-predicative) birimi olarak izah edilmiştir. Çalışmada, diyalojik söylemin (dialogic discourse) “iki veya fazla kişi arasındaki sohbet” olduğuna katılmakla birlikte, düşüncenin tek taraflı olduğunu, ayrıca söylemin sözdizimsel özelliklerinin, pragmatik ve söylemsel (discoursive) içeriğinin ve yapısının çok önemli olduğu da vurgulanarak bu kavramların açıklamaları da yapılmıştır. Günümüzde, diyalojik söylem ile ilgili bazı yaklaşımlar bulunmakla birlikte, bu yaklaşımların ne kadar güncel ve doğru, dil biliminin hangi bölümüyle ilgili olduğu güçlükle anlaşılmaktadır. Bu bakımdan, makale bu konunun anlaşılmasına ışık tutacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
söylem, çok yüklemli birim, edimsel cümle, replik, haber alıcı (adresat), gönderen (adresant), denotativ gerçek.

ABSTRACT

In this article, one of the topical problems of linguistics “discourse” is discussed by pointing out the discourses consisting of more than one sentence and being complex syntactical meaningful unit and this feature has been evaluated as an interrelation between logical grammar and oral speech. In the 1970s, the amount of research conducted on this problem rose considerably and the notion of discourse was studied as a mono predicative unit of colloquial speech. Although the author agrees that discourse is communication between more than two interlocutors, she argues that this approaches is one-sided and she further claims that its syntactic specificity, the essence of pragmatic and discursive meaning and construction and also defines some particular terms. Moreover, despite the fact that there are many approaches in dialogic discourse, the main problem is how accurate this approaches are and in which field of linguistics it must be studied and these issues are causing some challenges. Thus in the article the author helps to understand the main essence of the raised problem.

KEY WORDS
discourse, polipredicative unit, performative utterance, replica, addresse, addresser, denotative reality.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ABDURAHMONOV G‘., A. SULAYMONOV, H. HOLİYOROV, J. OMONTURDİEV (1979) Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis. Toshkent: O’kituvchi
ABDURAHMONOV G‘.A. (1964) Qo‘shma gap sintaksisi. Toshkent: O’kituvchi.
ABDURAHMONOV G‘.A. (1996) O‘zbek tili grammatikasi. Toshkent: O’kituvchi.
AMİROV R. (1972) Osobennosti sintaksisa kazahskoy razgovornoy rechi. Kazahstan: Alma-Ata.
BENVENİSTE E. (1966) Problèmes de linguistique général. Paris: Gallimard.
FİGUROVSKİY I.A. (1974) “Osnovniye napravleniya v issledovaniyah sintaksisa svyaznogo teksta”. Lingvistika teksta, 108-115.
FORMANOVSKAYA N.I. (2000) “Razmishleniya o yedinisah obsheniya”. Russkiy yazik za rubejom, 56 – 63, 59.
G‘ULOMOV A., M. ASQAROVA (1987) Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis. Toshkent: O’kituvchi.
GRİGORYEV V.S. (2007) Diskurs kak element kommunikativnogo protsessa: pragmalingvisticheskiy i kognitivniy aspekti. Tambov: TGGU.
HARRİS Z.S. (1969) “Analyse du discours”. Languages, 8-45.
HAZRATQULOV A. (1978) Dialogik nutq sintaksisining ba’zi bir hususiyatlari. Karshi.
KOLSHANSKİY G.V. (1976) “Kommunikativnaya diskretnost yazika”. Lingvistika teksta, 15-22.
MAHMUDOV N., A. NURMONOV vb. (1992) O‘zbek tilining mazmuniy sintaksisi. Toshkent.:Fan.
PAVİLENİS R.I. (1986) “Ponimanie rechi i filosofii yazika”. Novoe v zarubejnoy lingvistike Vip. XVII, 380 – 388.
Russkaya razgovornaya rech:sbornik. (1970). Saratov.
SAİDHONOV M. (2004) “Dialogik nutqning kommunikativ tahlili”. O‘zbek tili va adabiyoti, 71.
SAYFULLAYEVA R.R. (1994) Hozirgi o‘zbek tilida qo‘shma gaplarning formal-funksional talqini. Toshkent: FAN
SHERBA L.V. (1974, 2004) Yazikovaya sistema I rechevaya deyatelnost. Moskva: Nauka; Moskva: URSS.
SLYUSAREV N.A. (1981) Problemi funksionalnogo sintaksisa sovremennogo angliyskogo yazika. Moskva: Nauka.
Teoriya i praktika lingvisticheskogo opisaniya razgovornoy rechi: sbornik. (1966,1968). Moskva: Gorkiy.