Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2012), 9/2

ÖZET
Bayramlar temelde dinî ve millî bayramlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Her milletin çeşitli etkinliklerle kutladıkları bahar bayramları mevcuttur. Bahar bayramları insanları bir araya getirip, millet olduklarının idrakine varmalarını sağlamalarından ötürü millî bayramlar arasında sayılabilirler. Ancak bazı bahar bayramlarının temelinde dinî inanışlar da yatabilir. Tıpkı Kırım Tatar Türklerinin bahar bayramlarından tepreş/hıdırlez/kıdırlez’de olduğu gibi. Tepreş sözcüğü tepre- “hareket etmek” fiilinin “doğanın hareket etmesi, kıpırdanması ve baharın gelmesi” şeklinde anlamlandırılması ile hıdırlez sözcüğü ise Hıdır ve İlyas peygamberlerin adlarının bir araya gelmesiyle ilişkilendirilmektedir. Esasen Kırım Tatar Türkleri arasında navrez, tepreş/hıdırlez, derviza gibi çeşitli bahar bayramları kutlanmaktadır. Bu çalışmada okuyucu, bunlardan tepreş/hıdırlez’in kökenine ait görüşleri, bu bayramın kutlanmasına ilişkin etkinlikleri ve uygulamaları bulacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kırım Tatar Türkleri, bahar bayramı, tepreş, hıdırellez.

ABSTRACT
Observation days are basically seperated as religious or national days. Every nation has spring celebrations with different activities. These spring celebrations help people gather together and feel their national solidarity, hence these days may also be accepted as national days. Yet some spring celebrations may be of religious origin, just like the tepresh/hidirlez/kidirlez celebration of the Crimean Tatars. The word tepresh is derived from the verb tepre -which means to move- and symbolizes the nature movement and coming of the spring. Hidirellez word is obtained by jonining the names of the prophets/saints Khidir and Elias. Crimean Tatars have been observing spring fests of navrez, tepresh, hidirellez, derviza and others. In this study the views concerning the origin of tepresh/hidirellez and the activities for their celebrations are proffered.

KEY WORDS
Crimean Tatars, spring celebration, tepresh, hidirellez.

Asanov Ş. A., Garkavets A. N., Useinov S. M (1988). Krımskotatarsko-russkiy slovar, Kiev.
Bektöre, Yalkın (1990). Tepreş, Eskisehir: Eskisehir Kırım Folklor Dernegi Yayınları.
Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkısh, Oxford: Clarendon Press.
Çay, Abdulhaluk (1988). Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, Vol.I-II, Wiesbaden: Otto Harrassowıtz.
Eren, Nermin (1998). “Crimean Tatar Communities Abroad”, The Tatars of Crimea, Return to the Homeland, Duke University Press.
Özbay Güven (1999). Türklerde Spor Kültürü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
Kalafat, Y.-Güngör, B. (2011). Türk-Tatar Halk İnançları, Ankara: Berikan Yayınevi.
Karakaya, A. (1975). “Takvim, Yıl, Mevsim, Ay, Gün ve Bunlarla İlgili İnanışlar”, Emel, Sayı: 88, Mayıs-Haziran 1985, s. 7-14.
Kaya, Abdurrahman (1996). “Tepreş Nedir Nasıl Olmalıdır?”, Kırım Dergisi, Sayı:15, s.23.
Korkmaz, Zeynep, (2003). Türkiye Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
Kurtiyev, Refat (1996). Kalendarnıe obryadı krımskih tatar, Simferopol: Krımuçpedgiz.
Mahmud, Kaşgarlı (2005). Divânü Lugâti’t-Türk, Çeviri-Uyarlama-Düzenleme: Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurteser, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Memedemin, Yaşar (2002). “Kıdırlez”, Şalışal, Editura Europolis Yay. s.34-40.
Naci, Ali Cafer (1966). “Romanya’dakiKırım Türklerinin Folklor ve Gelenekleri”, Emel, Sayı: 35, Temmuz Ağustos 1966, s. 21-26.
Radloff W. (1905). Versuch Eines Wörterbuches Der Türk-Dialecte. Dritter Band, St. Petersbourg.
Radloff W. (2010). Kuzey Türk Boylarının Halk Edebiyatından Örnekler, 7. Bölüm, Kırım Ağızları, Latin Harfli Transkripsiyonu Hazırlayan: Tülay Çulha, İstanbul: Pandora.
Şçerbak, A. M.(1970).Sravnitelnaya Fonetika Tyurkskih Yazıkov, Leningrad: İzdatelstvo Nauka.
Tarama Sözlüğü, (1995). 3. Baskı, VIII Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tenişev, E. (Red.) (1984). Sravnitel’no-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskix Yazıkov (Fonetika), Moskva: İzdatelstvo Nauka.
Turan, Metin (2011). Halk Deryasından Damlalar, Ankara: Ürün Yayınları.
Türkçe Sözlük (2005). 10. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ülküsal, Müstecib (1980). Kırım Türk-Tatarları (Dünü, Bugünü, Yarını)
Useinov, S.M. (1994). Krımtatarca-Rusça Lugat, Ternopol.
Useinov, S.M. (2005). Krımskotatarsko-russkiy slovar, Simferopol.
Wıllıams, Brian Glyn (2001). The Crimean Tatars: The Diaspora Experience and The Forging of a Nation, Leiden: E. J. Brill, 520 p.
Yurtsever, Mehmet (1973). “Hıdrellez-Tepreş”, Emel, Sayı: 77, Temmuz-Ağustos 1973, s.41-42.
Yurtsever, Mehmet (1982). “Dobrucada Tepreş Müsamereleri”, Emel, Sayı: 132, Eylül-Ekim 1982, s.35-37.
Yüksel, Zuhal (1989). Polatlı Kırım Türkçesi Ağzı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Zajaczkowski, A. (1954). Slownik Arabsko-Kıpczacki, Bulġat Al-Muştaq Fi Luġat At-Turk Wa-l-Qıfzaq, Polska Akademia Nauk, Warszawa.

Yazışma / Correspondence:

G. Selcan Sağlık Şahin, Yrd. Doç. Dr., Ankara Üniversitesi, Dil ve tarih-Coğrafya Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Güney-Batı (Oğuz) Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı öğretim üyesi.

Adres/Adress: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, 06100 Sıhhiye ANKARA/TÜRKİYE.

E-posta: saglik@ankara.edu.tr

Alındığı Tarih/Received April 13 2012