ÖZET
Günümüzde Rusya Federasyonu içinde, Kemerovo Bölgesi, Hakasya ve Altay Cumhuriyeti ile dağınık olarak Krasnoyarsk ve Altay Bölgelerinde yaşayan Şorların dili, konuşur sayısının azlığı ve dilin genç kuşaklara aktarılamaması sebebiyle ciddi derecede tehlike altında sayılan dillerdendir. Günümüzde Şor Türkçesi Şorların yaklaşık beşte biri tarafından konuşulmaktadır. Nüfusun büyük bölümü Rusça tek dillidir. Şor Türkçesi bütün iletişim alanlarında yaygın olarak kullanılan ve resmî devlet dili konumunda olan Rusçanın baskısı altındadır. Rus dilli nüfus ile kuşatılmış olarak yaşayan Şorlarda, demografik açıdan denk olmayan, konum açısından farklı, dengesiz iki dillilik durumu sürmesine rağmen tek dilliliğin giderek yaygınlık kazandığı bir dil durumu söz konusudur. Bu tablonun oluşmasında bölgenin hızlı sanayileşmesi sonucu, başta Ruslar olmak üzere Slav unsurların bölgeye yoğun bir biçimde göç etmesiyle Şorların Rus dilli nüfus ile kuşatılması, Şorların 1926 yılında kurulan kendi ulusal idari yapılarının 1939’da feshedilmesinin ardından kendi toplumsal, politik, kültürel canlılıklarını sürdürecek olanaklardan yoksun kalmaları, 1930’lu yıllardaki baskı dönemi ve II. Dünya savaşı sırasında toplumun kültürel hayatını canlandıracak aydın kesimin büyük bölümünün kaybedilmiş olması, 1970’lerde yürütülen yerleşim politikaları gibi pek çok tarihsel, toplumsal, ekonomik gelişme etkin olmuştur.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Şorlar, Şorca (Şor Türkçesi), iki dillilik, tek dillilik, dil durumu, dengesiz dil durumu.

ABSTRACT

The language of the Shor Turks, who live around the Kemerovo Region, Khakassia and the Altai Republic and scattered in the Krasnoyarsk and Altay Regions within the Russian Federation is considered as one of the languages to be seriously endangered due to the lack of conversation and the inability to transfer the language to younger generations. Nowadays, Shor is spoken by almost one fifth of the Shor Turks. The majority of the population is Russian monolingual. Shor is under the pressure of Russian which is dominant within all means of communication as well as being the official language of the state. Within the Shor Turks living surrounded by the Russian-speaking population, there is a language situation in which monolingualism is becoming increasingly popular, although there is an unbalanced bilingualism which is not equal in terms of demographic view and different in terms of location. Many historical, social and economic developments such as the intensive migration of Slavic elements, especially Russians, to the region and the encirclement of the Shor Turks with the Russian-speaking population as a result of rapid industrialization of the region, deprivation of the Shor Turks from the possibilities to sustain their social, political and cultural vitality after the abolition of the nationalist administrative structures in 1939, which was established in 1926, the repression period in the 1930s and the loss of the majority of the intellectuals who would have revived the cultural life of the society during the World War II and the settlement policies carried out in the 1970s have been effective in the formation of this table.

KEY WORDS
Shor Turks, Shor (Shor Turkish), bilingualism, monolingualism, language situation, unbalanced language situation.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

ADRİYANOV A. (1884) Putaşestviye na Altay i za Sayanı. Sibirskaya gazeta, 1884, No: 19, 493-499.
AKALIN Ş.H. (2001) Şor Türkçesinin Söz Varlığındaki Rusça Ödünçlemeler ve Alıntılar Üzerine. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 11 (Bahar 2001), 13-25.
AKALIN Ş.H. (1993) Şor Türkçesiyle İlgili Yeni Yayınlar ve Çalışmalar. Türk Dili Dergisi, Sayı 500, 193-196.
AKALIN Ş. H. (1995) Şor Sözlüğü. Türkoloji Araştırmaları, Adana.
ARBAÇAKOVA L.N., S.P. ROJNOVA (2008) Rusizmı v şorskix fol’klornıx tekstax. Traditsii innovatsii v sovremennom fol’klore narodov Sibiri, Novosibirsk: izd-vo “Arta”, 63-70.
ARBAÇAKOVA L.N., Ye.N. KUZMİNA (2014) Şorskiy epos: priznaki ugasaniya traditsii, Yazıki i fol’klor korennıx narodov Sibiri, 27, 2014, 68-72.
AREF’YEV A. L. (2014) Yazıki korennıx maloçislennıx narodov Severa, Sibiri i Dal’nego Vostoka v sisteme obrazovaniya: istoriya i sovremennost’, Moskva: Tsentr sotsial’nogo prognozirovaniya i marketinga.
BAT’YANOVA Ye. P. (1993) K etnopolitiçeskoy situatsii v Kemerovskoy oblasti. İssledovaniya po prikladnoy i neotlojnoy etnologii. Seiya A. Mejdunatsional’nıye otnoşeniya v sovremennom mire. Dokument No:39, Moskva: Rossiyskaya Akademiya nauk, İnstitut etnologii i antropologii.
BELOZEROVA M.V. (2008) Problemı soxraneniya yazıka u korennıx narodov Yujnoy Sibiri. Vestnik Kemerovskogo gosudarstvennogo universiteta kul’turı i iskusstv, No:6, 2008, 12-15.
BORGOYAKOVA T.G. (2111) Pravovoy i fuktsional’nıy status yazıkov Respubliki Xakasiya. Vestnik İrkutskogo gosudarstvennogo lingvistiçeskogo universiteta, No:4 (16) 2011, 152-158.
BORİNA L. S. (2007) Etnonim “şortsı”: k voprosu o konstruirovanii etniçeskih granits. Problemı obşçey i regional’nay etnografii (k 75-letiyu A.M. Reşetova): Sbornik statey. Otv. Red. Ye. V. İvanova, Ye. V. Revunenkova, Ye.D. Petrova, Sank Peterburg:MAE RAN, 311-318.
BORİNA L.S. (2012) Etniçeskoye samosoznaniye şortsev na sovremennom etape. Mejdunarodnıy nauçno-issledovatel’skiy jurnal, No: 7-1 (7)/2012, 78-79.
BUTANAYEV V. (2006) Xakası. Tyurkskiye narodı Sibiri (Otv. Red. D.A. FUNK, N.A. TOMİLOV), Moskva: Nauka, 533-620.
CRYSTAL D. (1992) An Encyclopedic Dictionary of Language & Languages, Oxford: Blackwell.
ÇİSPİYAKOV E.F. (1992a) Uçebnik şorskogo yazıka, Kemerovo: Kemerovskoye Knijnoye izdatel’stvo.
ÇİSPİYAKOV E.F. (1992b) Grafika i orfografiya şorskogo yazıka. Uçebnoye posobiye dlya studentov i prepodavateley, Kemerovo: Kemerovskoye Knijnoye izdatel’stvo.
ÇİSPİYAKOVA F.G. (1991) Uçebnoye posobiye po dialektologii şorskogo yazıka, Novokuznetsk: Novokuznetskiy poligrafkombinat.
ÇUDOYAKOV A. İ. (1995) Etyyudı şorskogo eposa, Kemerovo: Kemerovskoye knijnoye izdatel’stvo.
ÇUL’JANOVA L. (1998) Literatura – predmet natsional’noy gordosti. Tadarlar: http://tadarlar.ru/literat-predmet-nacionalnoj-gordosti.html (20.02.2016).
FUNK D.A., N.A. TOMİLOV (Otv.Red.) (2006) Tyurkskiye narodı Sibiri, İnstitut etnologii i antropologii im. N.N.Mukluho-Maklaya RAN; Omskiy filial İnstituta arheologii i etnografii SO RAN, Moskva: Nauka.
HARİTONOVA V.İ. (2006) Feniks iz pepla? Sibirskiy Şamanizm na rubeje tısyaçaletiy, Moskva: Nauka.
JOHANSON L. (1998) The History of Turkic. The Turkic Languages (Ed. Lars JOHANSON, Éva Ágnes CSATÓ), London and New York: Routledge, 81-125.
KİLLİ YILMAZ G. (2010) Kuzey ve Güneydoğu Sibirya Türklerinin Dil Durumu, Ankara: KÖKSAV.
KİLLİ YILMAZ G. (2014) Klassifikatsiya tyurkskix yazıkov Sibiri soglasno urovnyam ugrozı ix isçeznoveniya, Nauçnoye obozreniye Sayano-Altaya, No:2(10) 2015, 25-31.
KİMEYEV V. M. (1989) Şortsı. Kto oni? Etnografiçesiye oçerki, Kemerovo: Kemerovskoye knijnoye izdatel’stvo.
KİMEYEV V. M. (2006) Şortsı. Tyurkskiye narodı Sibiri (Red. D. A. FUNK, N. A. TOMİLOV), Moskva: Nauka, 236-323.
KİMEYEV V. M. (2013) Xakassko-şorskoye etnokul’turnıye vzaimodeystviya. Xakasskiy etnos na rubeje XX-XXI vekov, Abakan: Xakasskoye knijnoye izdatel’stvo, 12-15.
KİMEYEV V. M. (2014) Russkaya kolonizatsiya kak osnova formirovaniya şorskogo etnosa. Vestnik Kemerovskogo gosudarstvennogo universiteta 2014, No:3 (59), T.3, 67-78.
KİMEYEV V.M. (2014b) Etnokul’turnıye naslediye şortsev zapadnoy Xakasii. Narodı i kul’turı Yujnoy Sibiri i sopredel’nıx territoriy, Abakan: Xakasskoye knijnoye izdatel’stvo\ 110-112.
KOSTOÇAKOV G. V. (1998) O şorskoy literature. Vıstupleniye kandidata filologiçeskix nauk, dotsenta kafedrı şorskogo yazıka i literaturı G. V. Kostoçakova na seminare pisateley korennıx narodov Yujnoy Sibiri 21.02.1998 (Mıski): http://www.kemrsl.ru/documents/ litmap/121/2_ Belchegeshev.pdf (06.06.2016).
KOSTOÇAKOV G. V. (Red.) (2008) Duxovnaya Şoriya: şorskiy fol’klor v zapisyax i iz arxiva proffessaora A.İ. Çudoyakova, Kemerovo: “Kuzbass”.
KOSTOÇAKOV G.V. (2010) Perevod Biblii: vernyot li on uxodyaşçiy yazık. Perevod Biblii kak faktor razvitiya i soxraneniya yazıkov narodov Rossii i stran SNG: problemı i reşeniya, Moskva: İnstitut perevoda Biblii, 167-186.
Krasnoyarskiy raboçiy: MÇS vıstupilo posobiye po okazaniyu pervoy pomoşçi na şorskom yazıke: http://krasrab.net/news/mchs-vypustilo-posobie-po-okazaniyu-pervoy-pomoshchi-na-shorskom-yazyke/?sphrase_id=5488 (10.04.2016)
KRİVONOGOV V. P. (1998) Etniçeskiye protsessı u maloçislennıh narodov Sredney Sibiri, Krasnoyarsk: İzdatel’stvo KGPU.
KRİVONOGOV V. P. (2002) Yazıkovaya situatsiya u maloçislennıh tyurkskih narodov Sredney Sibiri. Yejegodnik instituta sayano-altayskoy tyurkologii, VI, Abakan: İzdatelstvo Hakasskogo gosudarstvennogo universiteta im. N.F.Katanova, 59-66.
KURPEŞKO-TANNAGAŞEVA N. N., F. Ya. APONKİN (1993) Şor-kazak pazok kazak-şor ügredig söstük/ Şorsko-russkiy i russko-şorskiy slovar’, Kemerovo: Kemerovskoye knijnoye izdatel’stvo.
KuzPress: İnformatsionno-analitiçeskiy sayt: Nauçis’ sapasat’ jizn’: http://kuzpress.ru/culture/17-03-2016/44397.html (10.04.2016)
LAVRYAŞİNA M.B., M.V. UL’YANOVA, T.A. TOLOÇKO vd. (2011). Şortsı: sxodstvo i razliçiye territorial’nıx grup po dannım fonda familiy i outosomnıx DNK markerov. Vestnik Moskovskogo universiteta, seriya XXIII, Antropologiya, No:2/2011, 66-77.
MAMIŞEVA Ye. P. (2011) Problemı korenizatsii gosudarstvennogo apparata v Gorno-Şorskom natsional’nom rayone (1926-1939 g.). Vestnik Tuvinskogo gosudarstvennogo universiteta 2011/1, 35-38.
MEJEKOVA N. N. (1973) Şorskiy dialekt. Dialektı xakasskogo yazıka, Abakan: Xakasskoye otdeleniye Krasnoyarskogo knijnogo izdatel’stva, 49-66.
Ministerstvo natsional’noy politiki: Pravitel’stvo Rossiyskoy Federastsii. Postonovleniye ot 24 marta 2000 g. No:255 O yedinem pereçne korennıh maloçislennıh narodov Rossiyskoy Federatsii: http://www.minnac.ru/minnac/info/13884.html
Narodı Kuzbassa: http://народыкузбасса.рф/index.php/shor-oo/kemerovskaya-reg-oo-asotsiatsiya-shorskogo-naroda
NEVSKAYA İ. (2000) Shor-Russian Contact Features. Languages in Contac. Studies in Slavic and General Linguistics, Vol. 28, Amsterdam/Atlanta: Rodopi, 283-298.
NEVSKAYA İ. A. (1993) İz istorii şorskogo alfavita. Yazık i kul’tura altaytsev (Sbornik nauçnıx statey), Gorno Altaysk: Gorno-Altayskaya respublikanskaya tipografiya, 90-93.
“Novokuzneçanam predlagayut besplatno izuçit’ şorskiy yazık” (29 yanvarya 2013): nk-tv.net/2013/01/29/novokuznechanam-predlagayut-besplatno-izuchit-shorskij-yazy-k.html (21.05.2013).
OKLADNİKOV A.P., V.İ. ŞUNKOV vd. (1968) İstoriya Sibiri s drevneyşix vremyon do naşix dney. Tom 4. Sibir’ v period stroitel’stva sotsializma, Leningrad: Nauka.
PATKANOV S. (1912) Statistiçeskiye dannıye pokazıvayuşçiya plemennoy sostav naseleniya Sibiri, yazık i rodı inorodtsev (na osnovanii dannıx spetsial’noy razrabotki materiala perepisi 1897 g.). Zapiski İmperatorskogo Russkogo Geografiçeskogo obşçestva, T.1, S. Peterburg: Tipografiya “Ş. Bussel’”.
PATRUŞEVA G.M. (1994) Sovremennıye etniçeskiye protsessı u şortsev. Şorskiy sbornik, Vıp.1, İstoriko-kul’turnoye i prirodnoye naslediye Gornoy Şorii, Kemerovo, 216-221.
PATRUŞEVA G. M. (1996) Şortsı segodnya: soremennıye etniçeskiye protsessı, Novosibirsk: “Nauka”.
PEÇENİNA N. (2012) Sudebnaya zaşçita prava korennıx maloçislennıx narodov Kemerovskoy oblasti na sotsial’nuyu pensiyu, Novokuznetsk: Peçatnıy salon “Alfavit”.
PEÇENİNA N. M., L. A. TENEŞEVA (2012) “Çıl Paji” –Novıy god po şorski. Prazdnik, kotorıy izgonyayet vrajdu i darit lyudyam mir i lyubov’, Novokuznetsk:”SibLogoTrans”.
POTAPOV L. P. (1936) Oçerki po istorii Şorii. Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo AN SSSR. (http://www.kunstkamera.ru:8081/siberia/PotapovShoriya.html) (03.10.2015)
Pravoslaviye.ru: V İnstitute perevoda Biblii vışli novıye izdaniya na şorskom yazıke (Moskva, 19 iyunya 2012 g.) www.pravoslovie.ru/news/545326.htm. (09.20.2013).
RADLOFF W. (1882) Vergleichende Grammatik der nördlichen Türksprachen von W. Radloff Ers ter Theil: Phonetik der nördlichen Türksprachen, Leipzig: : T.O. Weigel’s Verlag.
RADLOFF W. (1884) Aus Sibirien. Lose Blätter aus dem Tagebuche eines Reisenden Linguisten von Dr. Wilhelm Radloff. Erster Band, Leipzig: T.O. Weigel.
Roskomnadzor-Pereçen’ naimenovaniy zaregistrirovannıx SMİ: https://rkn.gov.ru/mass­ communɉcatɉons/reestr/medɉa/?ɉd=191901&page= (11.05.2016)
Russian Association of Indigenous Peoples of the North, Siberia and Far East (RAIPON): Şortsı: http://raipon.info/peoples/shors/shors.php (22.06.2015)
Russkaya Pravoslavnaya Tserkov’: Ofitsial’nıy sayt Moskovskogo Patriarxata. “Vışel v svet perevod detskoy Biblii na şorskiy yazık” (8 avgusta 2006 g.) : www.patriarchia.ru/db/text/131477.html (09.20.2013).
SCHÖNİG C. (1999) The Internal Division of Modern Turkic and Its Historical Implications. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol. 52 (1), 1999, 63-95.
SOKOLOVA T.N. (2008) Pisateli Gornoy Şorii: Bibliografiçeskiy ukazatel’, Mejdureçensk.
STUKOVA N. (2006) The sociolinguistic situation in Mountain Shoria. Exploring the Eastern Frontiers of Turkic (Ed. Marcel ERDAL, Inina NEVSKAYA), Turcologica 60, Wiesbaden: Harrasowitz Verlag, 243-250.
SULYANDZİGA R. V., D.A. KUDRYAŞOVA, P. V. SULYANDZİGA (2003) Korennıye maloçislennıye narodı Severa, Sibiri i Dal’nego Vostoka Rossiyskoy Federatsii: Obzor sovremennogo polojeniya, Moskva.
ŞENTSOVA İ. A., D. M NASİLOV. (2002) Şorskiy yazık. Yazıki narodov Rossii. Krasnaya kniga. Entsiklopediçeskiy slovar’-spravoçnik, Moskva: “Academia”, 256-267.
ŞTIGAŞEV İ. M. (1885) Postupleniye v uçilişçe i prodoljeniye uçeniya şortsa (altaytsa) İvana Matveyeva Ştıgaşeva, Kazan: Tipografiya V.M. Klyuçinkova.
ŞURANOV N. P. (Otv. Red.) (2006) İstoriya Kuzbassa, Kemerovo: İPP “Kuzbass”.
Tadarlar: Şorskiye literatorı- çlenı Soyuza pisateley Rosii http://tadarlar.ru/shorskie-literatory-chleny-soyuza-pisatelej-rossii.html (12.05.2016).
Taştagol’skiy rayon: peçat’ http://atr.my1.ru/index/pechat/0-61 (01.03.2016).
TEKİN T. (1989) Türk Dil ve Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifi. Erdem, 5 (13), Ocak 1989, 141-168.
TENEŞEVA O. N. (2010) Problema vklyuçeniya fol’klora şorskogo naroda v sovremennıy kul’turnıy protsess. Traditsionnıy fol’klor narodov Sibiri v usloviyax razvivayuşçeysya Rossii. Materialı mejduregional’noy konferentsii, posvyaşçennoy 300-letiyu vxojdeniya Resbupliki Xakasiya v sostav Rossii, iyun’ 2008 g., Kemerovo: KemGUKİ, 5-9.
Turistiçeskaya kompaniya: Şeregeş-Trevel: “V Şeregeşe izuçayut şorskiy yazık”: sheregesh-travel.ru/index.php/news/209-v-sheregeshe-izuchayut-shorskij-yazyk (20.05.2013).
VERBİTSKİY V. İ (1893) Altayskiye inorodtsı. Sbornik etnografiçeskih statey i izsledovaniy Altayskago missionera protoireya V.İ. Verbitskago, Moskva: Skoropeçatiya A.A: Levenson
Vserossiyskaya perepis’ naseleniya 2002 goda: http://www.perepis2002.ru/ index.html?id=44 (05.05.2010).
YESİPOVA A. V. (1999) Bibliografiçeskiy “Spravoçnik po şorskoy literature” (İstoriya sozdaniya struktura). Yazıki korennıh narodoc Sibiri, Vıp.5, 1999, 303-312.
YESİPOVA A.V. (2013) Problema isçeznovaniya yazıkov i narodov v sovremennom mire. Elektronnıy jurnal: Vestnik Kuzbasskoy gosudarstvennoy pedagogiçeskoy akademii, 2(27) İyun!) 2013: http//vestnik.kuzspa.ru/articles/212 (28.10.2015).
ZVYAGİN S. P., V.M. ZİNYAKOVA, O.S. KRASİL’NİKOVA vd. (2014) İstoriya Kuzbassa: uçebnik, Kemerovo: Kemerovskiy tehnologiçeskiy institut pişçevoy promışlennosti.