ÖZET
Bu çalışmada, Kutadgu Bilig’de Yûsuf’un tanıklığında devlet sözcüğü etrafında aktarmalarla oluşturulan kavram alanları tespit edilecektir. Aktarmalara, yaşamın bütün alanlarında rastlarız. Soyut kavramları ifade etmede dil sanatlı kullanımları tercih eder. Söylenecek etkili söz, dilin en keskin şekilde anlatım ifadesinin sonucudur. Etkileyici söz derin duygu, yaratıcı zekâ ve kendine özgü üslûp gerektirir. Kutadgu Bilig, insan yaşamına dair konuları içeren çok yönlü sosyal konulu eserdir. Bu sosyal konuların da ayrı ayrı kavram alanlarını oluşturan sayısızca aktarma örneği vardır. Eski Türklerde kut İslamî dönemdeki şekliyle -devlet- yönetimi oluşturan temel bir unsurdur. Kutadgu Bilig’de kut ve devlet'in aynı bağlamda kullanılması her iki kültürün de birbiriyle kaynaşmaya başladığının ifadesidir. Devlet (kut) kavram alanını oluşturan aktarmalar hem yapı bakımından hem de kavramsal tür bakımından incelenecektir. Devlet (kut) kavram alanı metaforları ile sınırlı bir metin çözümlemesi yapılacaktır. Bu çözümlemeler sonucunda Kutadgu Bilig’de kullanılan devlet (kut) kavram alanının kültürel bir kategorisi ortaya konulacaktır. Aktarma, benzetme, karşılaştırma yoluyla devleti (kutu) anlatan sözcükler bir nevi metaforlu kullanımları ile incelenecektir. Kutadgu Bilig’deki devlet (kut) sözcüğüyle kurulan kavramlar dünyasının anlam sistematiği çıkarılacaktır. Kutadgu Bilig’in söz varlığından hareketle Yûsuf’un tanıklığında XI. yüzyılda Türklerin Dünya’sında devlet (kut) sözcüğü temelinde oluşturulan anlam alanı tespiti, kültür linguistiği desteğiyle de yorumlanacaktır. Tanıklanan verilerin ışığında Türkçenin soyut kavramlar karşısındaki ifade gücünün sınırları belirlenecektir. Yûsuf’un devlet (kut) sözcüğüne yüklediği metaforlardan hareketle XI. yüzyılda Türklerin Dünyasında devletin (kutun)  anlamı tanımlanacaktır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
XI. Yüzyılda Türklerin Dünyası, Yûsuf Hâs Hâcib, Kutadgu Bilig, Devlet (kut), Devlet’in (Kutun) Anlamı.

ABSTRACT

In this study, conceptual fields of metaphoric expressions circumlocating the word “state” in Kutadgu Bilig are identified from the perspective of Yusuf. We come across with these kinds of utterances in all areas of life. Metaphoric expressions are the excellent expressions of words dedicated to thought in a language. An artistic usage is preferred in a language that expresses abstract notions. Effective words uttered need sharp expressions while requiring deep sentiment, creative intelligence and distinctive style. Kutadgu Bilig is a multi-faceted masterpiece the content of which spans from daily routine of human beings to their social norms, each topic included has numerous metaphors in a way to constitute different conceptual fields. “Kut” for Old Turkic people is the fundamental element which forms the “state” in the Turkish Islamic era. The usage of “Kut” and “Devlet”, as having been worded as two terms at the same time and context, gives the opinion that both cultures started to mix with each other. Metaphors of “devlet and “kut” and their conceptual fields will be examined in terms of both their structures and meanings. In this work, devlet (kut) will be reviewed on the basis of cognitive semantics and through the translations with of semantic fields in Kutadgu Bilig, an important masterpiece of the Turkish language. Limited textual analysis is conducted with devlet (kut) by focusing on its conceptual fields. Cultural categories of devlet (kut) used in Kutadgu Bilig are presented as a result of analysis.  Words taken from translations, mimesis, and comparisons are reviewed by considering their metaphorical values. Detection of conceptual fields on the basis of devlet (kut) is interpreted to explain Kutadgu Bilig’s vocabulary by closely analyzing the testimony of Yusuf. Defined in the light of data boundaries are determined across the abstract concepts identified.  Meaning of devlet (kut) is defined in the world of the Turks in the 11th Century as metaphoric entities as encapsulated in the use of the word of devlet (kut) by Yusuf.

KEY WORDS
World of Turks in the 11th century, Yûsuf Hâs Hâcib, Kutadgu Bilig, devlet (kut), the meaning of state (kut).

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

AKSAN D. (1990) Her Yönüyle Dil- Ana Çizgileriyle Dilbilim 3. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARAT R. R (1988) Kutadgu Bilig Çeviri II.(4. Baskı). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ARAT R. R. (1979) Kutadgu BiligIndeks III. (4. Baskı) (Neşre Hazırlayanlar: Kemal ERASLAN, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
ARAT R. R. (1947) Kutadgu Bilig Metin I.(4. Baskı) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARAT R. R. (2005) Kutadgu Bilig (1. baskı). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
BAŞER S. (1995) Kutadgu Bilig’de Kut ve Töreden Sevgi Toplumuna. İstanbul: Seyran Yayınları.
BİLGEGİL M. K. (1983) Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât) Enderun Kitabevi.
DANKOFF R. (1983), Wisdom of Royal Glory Kutadgu Bilig A Turko-Islamic Mirror For Princes. London: The University of Chicago Press.
ERDEM M. (2003) Türkmen Türkçesinde Metaforlar. KÖKSAV (Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi:6), Ankara.
ESİN E. (2006) Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
ESİN E. (2001) Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
KARAAĞAÇ G. (2013) Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KEKLİK N. (1990) Felsefede Metafor. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
KEMAL M. (2003) Buddhist Türk Çevresi Eserlerinde Metafor. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı- Doktora Tezi, Ankara.
KITTAY E. F. (1987) Metaphor It’s Cognitive Force and Linguistic Structure. Oxford: Clarendon Press.
KÖK A. (2016) Kutadgu Bilig’de “Ağız” Sözcüğü ile Oluşturulan Aktarmalar. Türk Dünyası Araştırmaları. S. 112, s. 191-197.
KÖK A. (2004) Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinde Metonimli Kullanımlar Üzerine. Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara, s. 1-12.
LAKOFF G-JOHNSON Mark (1980) Metaphors We Live By. London: The University of Chicago Press.
ÖGEL B. (2016) Türklerde Devlet Anlayışı. Ötüken Yayınları.
SARI S. (2012) Kutadgu Bilig’de Metafor. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
STEINGASS F. J. (1992) A ComprehensivePersian-English Dictionary (1. Baskı) Beirut: Printed in Lebanon by Typopress.
TANSEL F. A. (1987) İyi ve Doğru Yazma Usülleri III. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
YAYLAGÜL Ö. (2015) Kutadgu Bilig’deki Bazı Metaforlar Üzerine. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.12, S.4, Aralık, s. 39-53.