ÖZET
Bu makalede Kutadgu Bilig’in Türk halkları tarihindeki yeri, dilin gelişme aşamalarını araştırmadaki önemi, eserdeki eş sesli kelimelerin özellikleri, bediiyeti sağlama ve anlam gelişimini açıklamadaki yeri incelenmiştir. Makalede eş sesliliğin Türk Dillerine özgü bir olay olarak çeşitli etkenler temelinde oluştuğu, bu etkenlerden biri olan ayrışmazlık, yani fiil-ad eş sesliliği, leksik esasın aynı anlama sahip olduğu hâlde, hem ad olarak, hem de fiil olarak kullanabileceği belirtilmiştir. “Kutadgu Bilig” adlı eserdeki bazı eş sesli kelimelerin çok anlamlı kelimelerde anlamın değişmesi sonucunda oluştuğu, zamanla sözcüğün temel ve mecaz anlamlarındaki anlam ilgisi kaybolarak bir kelimeden başka bir kelimenin ortaya çıktığı, eş sesli kelimelerin bu yolla oluştuğu anlamsal yöntemde olacağı ile ilgili fikirler belirtilmiştir. Makalede eserde kullanılan eş sesli kelimelerin anlamları, bir veya birkaç kelime türü arasında eş sesliliğin oluşması, eş sesliliğin düşüncesini geliştiren şiir türü olan tuyuğlarda kafiye olarak kullanılması, cinas, tevriye (îhâm) gibi sanatları yaratmadaki önemi üzerinde durulmuştur. Makalede  “Kutadgu Bilig”de mevcut olmayan bazı eş sesli kelimelerin sonraki dönemlerde oluştuğu belirtilmiş, eş sesli kelimeleri incelemenin önemi açıklanmıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Eş seslilik, ayrışmazlık, fiil-isim eş sesliliği, kelimeler arasındaki eş seslilik, deyimler arasındaki eş seslilik, ekler arasındaki eş seslilik, cinas, tuyuğ, îhâm, el yazı nüshası, düzdeğişmece, kelime yapımı, anlambilimsel yöntem, öğütnâme, bediiyet.

ABSTRACT

This article is devoted to the role of “Kutadgu Bilig” in the history of Turkish peoples and it’s significance in exploring language development. The features of homonyms used in the work, and their role in interpreting semantic processes are analyzed. In the paper, it is stated that homonymy is caused by different factors, one of which is syncretism of parts of speech. For example, verb-noun homonymy, the lexical base of the word is one, and it can be used as a verb and as a noun. Some of the homonyms used in “Kutadgu Bilig” arose from polysemantic word. First it was metonymy, but after sometime the relation between the original meaning and figurative meaning disappeared. Thus, a lexeme formed from another lexeme. This way of homonym formation can be defined as semantic derivation. The role of homonyms in creating such genres as tuyuq, iykhom is also mentioxed. The author draws attention to the meanings of homonyms, the homonymy within a part of speech and between parts of speech. Some homonyms which were not used in “Kutadgu Bilig” were borrowed during language development. The practical value of studying homonyms is elucidated as well.

KEY WORDS
Homonymy, the sinkretism of parts of speech, verb-noun homonymy, lexical homonym, phraseological homonym, affixal homonym, tajnis, tuyuq, iykhom, manuscript, metonomy, word derivation, semantic way, didactic work, artistry.

KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY

Boltaboyev H. (2006) Sharq mumtoz poetikasi.  Toshkent: O‘zME davlat ilmiy nashriyoti.
Başer S. (1990) Kutadgu Bilig'de Kut ve Töre. Ankara.
Хolmanova Z. (2007) “Hozirgi o‘zbek adabiy tili”  kursi yuzasidan qo‘llanma. -Toshkent: Sano-standart.
Karimov Q. (Namangan nusxasi asosida) Toshkent: Fan, 1972.
Korkmaz Z. (2007) Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara.
Mirtojiyev M. (2014) O‘zbek tilida leksik omonim manbalari.-Toshkent: Fan, 2014.
Navoiy A. (1967) O‘n besh jildlik. XIV jild. Muhokamat ul- lug‘atayn. Toshkent: Fan.
Севортян Э.В. (1974) Этимологический словарь тюркских языков (Общетюркские межтюркские основы на гласные). М.: Наука. 1974.
Sodiqov Q. (2006) Turkiy yozma yodgorliklar tili: adabiy tilning yuzaga kelishi va tiklanishi.-Toshkent.
To'xliyev B. O'zbek Adabiyoti. Toshkent: O‘qituvchi.           
Vardar B. (2007) Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul.
Yusuf Xos Hojib (2011). Kutadgu Bilig. I,II,III,IV. Toshkent: Jahon print.